Таырып. ндіріс запастарын басару

1. ндірістік запастарды трлері

2. ндірістік запастарды дайындау жне сатаумен байланысты шыындар

3. Запастарды функциясы мен типтері

4. ндірістік запастарды басару

 

1. ндірістік запастарды трлері

Ксіпорында запастарды екі лкен тобы рылады: дайын нім жне материалы ресурстар.

Ксіпорын оймаларында дайын нім запастарыны пайда болуын арастырайы. Оларды трт топа біріктіруге болады.

1. Дайындау, ткізу жне тасымалдау партиялары те, біра ттыну партиялары кем.

	Жабдытаушы

 

2. Дайындау жне ттыну партиялары те, біра тасымалдау партиялары кем.

 

 

3. Дайындау, ткізу, тасымалдау жне ттыну партиялары те, біра жабдытаушылар мен ттынушылар жмыс уаыты келісілмеген.

 

 

 

4. Жабдытаушы «жаса да – бер» режимінде жмыс істейді.

 

німні оймаларда жатып алмауы шін партияларды кезедермен, оларды жылжу кестелерімен реттеп, теестіру ажет.

Ксіпорындаы материалды ресурстарды запастары баса да себептермен пайда болады жне рылады.

ндірістік запастарды трлері:

Сериялы запас ндіру жне сатып алу шін тауарлар санын дгелектеу нтижесінде рылады. Мысалы, жабдытаушы еселенген шикізат санын сындан жадайда, немесе ндірісті толы жшіктермен амтамасыз ету кезінде.

Циклдік запас белгілі бір уаыт кезенінде белгілі жиілікпен тауарды ндіру немесе жнелту нтижесінде пайда болады. Сериялы запаса араанда циклды запас немі толытыру нтижесінде рылады. Айырмашлыы сериялы запас кезінде шектейтін санды аспект, ал циклды запас кезінде уаытты аспект болып табылады. Мысалы, жабдытаушыдан белгілі бір тауарды келетін клік р айды бірінші аптасында немесе р жмасында келетін болса, жне де бір тасымалдаудан келесі аптаны ажеттілігі толы анааттандырылса циклды запас олданылады.

уаттылыты олдану запасындіріс (тасымалдау) шінбос уаттылытарды олдану кезінде рылады. Мысалы, тапсырыс берілген, біра сратылмаан тауарларды жабдытаушыны жнелту кезіндегі тасымалдауды бос жрісін болдыртпау.

ауіпсіздік запасынімді ндіру, жнелту жне жеткізуді кепілдірумен байланысты, сенімсіздікті болдырмау шін рылады. Мысалы, жабдытаушыа сенімді болуа байланыссыз, оймаларда шаын запастар рылады, оны клемі сынылатын сапа мен жеткізілу сенімділігіне тікелей байланысты.

Ескертілген запас жеткізу, ндіру немесе жнелту кезінде алдын-ала болжанан ауытуларды болдырмау шін рылады. Бндай ауытулар сапа немесе шыындармен байланысты болуы ммкін. Мысалы, ктілетін бааны суіне байланысты, лкен клемде шикізат алу. Маусымдылыа байланысты ктілетін сранысты анааттандыру шін запастар жасау.

 

2. ндірістік запастарды дайындау жне сатаумен байланысты шыындар

ндірістік запастарды жасау мен сатауа кеткен шыындарды е кп тараан трлері:

1. Запастарды ажетті жадайда стауа кеткен шыындар, яни запаса иелік етумен байланысты:

- коммерциялы шыындар – запаса салынан капитала салы, сатандыру, несиені пайызы;

- сатау шыындары – оймаларды стауа кеткен шыындар (амортизация, жылу, жары, персонал, ебек аы), запастарды орнын ауыстыру операциялары;

- тозу, бліну, тмендеген баамен сату, материалды ресурстар трлеріне ттыну клеміні тмендеуі салдарынан болатын туекелмен байланысты шыындар;

- ндірістік запастара салынан аражаттарды баса альтернативті баыта жмсау нтижесінде, тсетін табыстан айырылып алумен байланысты шыындар: ндірістік уатты сіру; німні зіндік нын тмендету; баса ксіпорындара капитал салу.

2. ндірістік запастарды басаруа кеткен шыындар

- басару жне техникалы персоналды оытуа кеткен шыындар;

- басару жне техникалы персонала жадай жасауа кеткен шыындар.

3. Запастарды дефицитіне байланысты шыындарды трлері, ксіпорында ажетті материалды ресурстарды жетіспеушілігінен туындайды:

ü ажетті материалдарды жедел жеткізуге кеткен шыындар: байланыс пен жол жру шыындары; матералдарды тез жеткізгендігі шін сыйаы; материалдарды аз партиясын жеткізу есебінен ымбаттауы;

ü кнтізбеге сйкес емес дайындалан дайын німді жедел ткізу шін, ндірістік бадарламаа тзету егізумен байланысты шыындар;

ü коммерциялы зияндар мен шыындар; запастарда ажетті материалды ресурстарды болмауына байланысты, сату клеміні азаюынан туындаан стеме шыындарыны суі жне пайданы жоалту:

· сранысы анааттандырылмаан тапсырыс берушілер бсекелестермен жаа байланыс орнатуы ммкін;

· тапсырыс берушілер баса жабдытаушылармен жмыс істеуге мжбрлейді;

· жаа келсім-шарттар ру шін олдануа болатын, уаыт жне осымша ралдарды клиенттермен айта арым-атынасты орынатуа жмсау;

· сату клемін сатап тру бойынша сыйаылы шаралара осымша шыындарды жмсау ажеттілігі.

Запастарды суiн шектейтiн факторлар бл - шыындар Ксіпорында запастармен байланысты шыындарды 4 трi байалады:

1. Ресурстарды сатып алуа кеткен шыындар, оны сатып алу клемімен жне баасымен аныталады. Кейбір жадайларда бнда жеiлдiктер ескерiледi;

2. Тапсырыса кеткен шыындара келесілерді жатызуа болады: тасымалдаушылармен арым-атынас руа кеткен шыындар; келсім-шартты дайындауа кеткен шыындар; транспортты шыындар жне т.б.

3. ндiрiс шыындары - тапсырыс кезiнде туындаан, ксiпорынны iшкi запастарын толтыруа кеткен шыындар, жне де тапсырысты орындау шін ндірісті дайындауа кеткен шыындар;

4. Запастарды сатауа кеткен шыындарды немі сіп отыруына байланысты, ксіпорындар оларды клемін азайтуа мжбр болады.

 

3. Запастарды функциясы мен типтері

Запастар ш маызды функцияны орындайды: 1) жинатау функциясы; 2) бааны згеруi жне инфляцияны тууы; 3) запастарды басару функциясы.

Запастарды бірінші функциясы - бл орды жинаталуы жне олардын йымдаы материалды топты рылуы мен тиiмдiлiгiн жоарлатуа жрдемдеседi. Ксiпорындаы ндiрiс процесiн масатты iс- имылын жне ксiпорын шыындары мен материалдары жне материалды топты рылуына септiгiн тiгiзетiн болады, йымдаы ндiрiстiк менеджменттi ажеттi жне басты масаты болып оны здiксiз жруiнде болып табылады. Алайда здiксiз жруiн, амтылуын сатау ммкiн емес. Бл жадайда, аяталмаан ндiрiс алдытары жне запастарды материалды топты рауына келiп соктырады. Соында ндiрiстiк менеджменттi сатысымен аныталады. Запастарды жинаталуы ксіпорын жмысыны ттынушылыын жоарлатады. Дайын нiм запастары ттынушылык ызметтi жоары сатыа ктередi. Клиенттер жиi анааттанатындай болады, егер ажеттi нiмге запастарды жеткiлiктi жадайында. Мысалы, ндiрiстегi нiмге сраныс жазы уаытта ана жоары болса, фирма ысы уаытта сол нiмнi сранысы тмен кезде запастарды жазы уаыта байланысты жинауа ммкiндiк туызады.

Екінші функция - инфляция жне бааны былмалылыын байап, аша аражатын сатауды керек етедi. Банктегi бос акша аражаттарын сактай отыра оны, яни одан лкен пайда тсiре алуы ммкiн. Баскаша караанда запастарды ны суi ммкiн. Бл кезде запастар келешекте инфляция немесе айта ткiзуде олданыса тседi. Запастарды жинаталуы кезiнде шешiмдердi жне саталу туекелiн ката мiндеттi трде баалап шыу керек.

шінші функция запартарды толытырылуымен байланысты болып келедi. Запастармен йым шыындары тiкелей байланысты. Бнда запастарды басару жйесiнде 2 негiзгi срактар аныкталады ресурстарды толыуына байланысты андай тапсырыстар керек жне бл тапсырыстарды ай уаытта олдану керек екендiгi. Кбінесе тасымалдаушылар лкен тапсырыс кезiнде жне белгiлi уакытта жеiлдiктер крсетедi. Транспортты компаниялар з кезегiнде лкен жк тапсырыстарда жеiлдiктер жасайды. Сонымен лкен сападаы ресурстарды сату кезiнде белгiлi уаытта ндiрiс шыындарыны тмендеуi байалады, запастарды толыктыру, экономикалы аражат жне ол ксiпорынны iшкi жне сырткы факторына серiн тiгiзедi.

Функцияларды орындалуына байланысты ксiпорын 3 типке блiнуi ммкiн: сактандыру, айналыстаы жне спекулятивтi. Сатандыру запастары ксiпорынны небiр жаымсыз факторын амтамасыз етуге серiн тiгiзедi. Резервтiк запастар ресурстарды алыптасуы мен туындайтын ндiрiстiк процестi бастапы жне соы жйесiнде байалады. Кезедiк запастар кезек iшiнде ресурстарды алыптасып немесе дайын нiмге сраныс байаланда рылады. Спекулятивтi запастар ксiпорынны ашалай аражатын саталуына жне оны кбеюiне кызмет етедi. Жоарыда айтылып кеткен запастардан баса 2 типтi запастарды айтуа болады: транспортты запастар, транспорт процесiндегi запастар жне оларды жмыс iстеуге ажетi жок, технологиялы айта ндiруге байланысты запастар.

Запастарды басарудаы баыттылы практика жзiндегi жадайды анытауа ммкiндiк туызады. Олара атыстылар: 1-запастарды баылауа алатын ажеттi ралдардын болуы; 2-запастарды клaссификациясы; 3-запастарды есепке алудаы олардын пайдалануа рсат; 4-запастарды мерзiмдерiн аныктау. Кп жадайда ресурстар складтардан алынады жне оларды соншалыты кп болуы, рбiр блек ресурстарды зiндiк ерекшелiктерiн крсетедi.

 

4. ндірістік запастарды басару

Запастарды басару – бл ндірістік ызметті белгілі бір трі, оны объектісі запастарды жасау жне сатау болып табылады.

Ксіпорындаы запастарды басаруды негізгі масаты–ттынушыларды толыымен анаатандыран жадайда ана, запастарды сатауа кететін жылды шыындарды жалпы сомасын минимумге дейін келтіру.

Запастарды басару тжірибесі запастармен амтамсыз етуге кететін жылды шыындарды жалпы сомасын азайту масатында шаралар дайындаудан трады. Белгілі сранысты анааттандыру шін запаса капитал салу клемі жне де запастарды руа кететін жылды шыындар р трлі шаралар жиынтыына байланысты. Алдымен, запастарды амтамасыз ету шін кететін жылды жалпы шыындар сомасына ыпал ететін келесідей ызмет трлерін арастырайы:

- німді жобалау;

- рал-жабды талдау;

- ксіпорын шін орын тадау;

- оймаларды орналастыру;

- жабдытаушыларды тадау;

- тауарды тасымалдау дістерін тадау;

- ндірісті йымдастыру жне басару дістерін тадау;

- жеткізілетін нім клемін анытау;

- болжау шін мліметтер дайындау.

Запастарды басару тиімділігін анытау шін, келесідей нтижелерге жету ажет:

1. Запастара кететін жалпы шыындарды 10% - дан жоары тмендету.

2.Запастара салынатын капиталды орташа сомасын тмендету.

3. Дефицитті материалды ресурстарды санын тмендету.

Запастарды баскару – ндiрiс менеджментi небiр иын жадайы болып табылады, ал менеджменттi бан байланысты тапсырыстарды орындалуы ндiрiстiк ралдарды жмысымен байланысты болуы керек.

Запастарды басару ндiрiстiк менеджменттi 2 негiзгi жадайынан шешуге баытталан.

- запастар ттынушыны ажеттiлiгiн анааттандыратындай дайын нiмнi складта кп болуы, онын азайюына сотырмайды, дл сол кездегi тасымалдаушыларды ажетiне серiн тигiзбейтiндей етедi;

- йым ресурстарын рационалды пайдалану; запастар ндiрiс блiмiнi арасында басты рл атарады, олардын келiсiмдi жмыстарымен бiр ауымды жйеде болады.