Даосизмні онтологиялы, моральды, леуметтік-саяси кзарастары

Дао, бір жаынан, Дниені айнар кзі, алашы негіз ретінде тсіндірілсе, екінші жаынан ол - аспан задылытары, бкіл Дниедегі заттар мен былыстар оан баынышты.

Дниені негізінде жатан Даоны біз: «...мгілік, ол згермейді, бітімсіз, танылмайды», - дейміз. Оан аншалыты мият араанмен, ол крінбейді, зер ойып тыдаса - естілмейді, оан ат ояйы десек, алай атарымызды білмейміз: оны аты жо. Ол - еш нрсе, бейболмыс. Дао - бкіл мірге келетінні тере апасы.

Ал біз мір сріп жатан натылы Дниеге, бізді оршап жатан сан алуан заттара келер болса, оларды райсысыны аты бар. Оларды брі де озалыста, згерісте, олар уаытпен шеберленген, яни бл Дниеге келіп, аяында Даоа айналып мгілікке кетеді.

Дао тудыран болмысты, заттар лемін Лао-Цзы «Де» деген сзбен береді. Дао заттарды тудырса, Де оларды асырайды. Денелік заттарды бітімін крайды, инь мен янны кштері арылы зат алыптасады. Сондытан бл Дниеде Даоны рметтейді, «Дені» баалайды.

Адам жерге баынады, жер - аспана, аспан - Даоа, Дао - з-зіне.

Дао – мгілік жне аты жо-ты. Солай бола тра, оны ешбір бл Дниедегі нрсе зіне баындыра алмайды.Теізге р жерден келіп йылып жатан кіші-лкен зендер сияты, Дао зіні бойына Дниедегі барлы заттар мен былыстарды сііріп, айтадан з бойынан оларды тудырып отырады.

Даосизмні моральды, леуметтік-саяси кзарастары

Даосизмні моральды ілімі Кун-фу-Цзы іліміне арама-арсы. Конфуций адамдарды бір-біріне жасылы жасау керектігі аидасын сына алып, олар оны «мен - саан, сен - маана» тееп, «оны ешандай моральды мні жо, тек ана пайда табушылыа итереді» деген ойды айтады.

Даосизмні этикалы идеалы - жасылы жасауа мтылмау. Сондытан ондай адам - ізгі адам. Мндай идеяа оларды итерген мірде кп кездесетін жасылыты жаманды болып оралуы болса керек. Сондытан даостарды ізгі адамы еш нрсе жасамай жеіске жетеді. «Креспей-а жеіске жетеді», - дейді даостар.

Даосизмні леуметтік-саяси кзарастарына келетін болса, оам мірінде адамдарды ттті тамаы, жылы киімі, траты йі болса, онда оларды мірі уанышты. Сонда ана крші мемлекеттер бір-біріне алыстан карап, бір-біріні тештеріні шаыруын, иттеріні руін тыдап, здеріні артайып лгендеріне шейін бір-біріне тимейтіндігін айтады.

Даосизм ілімі адамдара білім беруге, оларды аартуа арсы, ал білімді адамдарды зін іс-рекет жасауа жібермеу керек деген пікір айтады. йткені рекет жасамау, барлы заттарды зіні масатына лайыты згеруіне, зіне-зі жеткілікті болуына келеді.

Ал енді басару мселесіне келетін болса, онда оларды пікірінше, «е жасы елбасын, яни тек оны бар екенін ана халы біледі. Ал халы сйетін жне ктеретін елбасы - екінші дрежеде. Содан кейін халыты орытып стайтын елбасы келеді. Егер халы елбасынан жиіркенсе - онда ол е жаманы».

Даосизм елді ділеттік аркылы басарылатынын, соысты улы арылы жретінін айтады. Елді басару дрежесіне ктерілу еш нрсе жасамау арылы болма (У.Вей затты табии алыптасуына тежеу жасамау). Егер елбасы еш нрсеге килікпесе, онда оам мірінде тынышты орнап, барлыы да з орнымен келе береді. Егер кімет тыныш болса, онда халыты кілі де жайлы. Біра кімет неше трлі іс-рекетте болса, онда халы баытсыздыа шырайды.

Даостар кімет басындаы адамдарды байлыа, ымбат заттара ызыпауа шаырады. сіресе ткаппарлыты зияндылыын аса крсетеді. «Е баытсызды - з ікріні шегін білмеуде, е ауіптілік - асан байлыа жетуге мтылуда».

Даостар - соыса арсы. Соыста болан жеісті мадатау -адамдарды лтіргенмен те. Сондытан ізгі басшы кршілермен тату труа, егер айшылытар пайда болса, оны бейбіт трде жол беру арылы шешу керектігін айтады. Сондытан ашанда соысты бірінші болып ашудан бас тартан жн деп есептейді.

Джайнизм ілімі

Джайнизм - кне нді философиясыны Веда дебиетіне сйенбей дамыан аымы. Джайнизм философиясыны негізінде - татва яни мн туралы ілім жатыр. Татва - дние рылатын бастапы рылыс материалы сонымен бірге білімні негізі рылатын аиат.Джайнизм (Джина – жеіс) философиясыны негізін алаан Махавира Вардхамана (б.д.б. І).деген ойшыл болан.Джайнизм ²жеіс² деген сзден шыан.Джайнизм философиясында 9 ым бар. Олар – тірі (джива), лі (аджива), ізгі, кн, жанны бзылуы (ашрава), самвара – жанны тазалануы, туелділік, карманы бзу – нирджара, жанны денеден тылуы – босау.Джайнизм философиясыны негізгі ымдарыны бірі – святвада (свят – белгілі бір жадайда). рбір затты шексіз ртрлі асиеттері мен белгілері бар..Джайнизм ілімі- солтстік шыыс ндістанда пайда болып, кейін бкіл ел аумаына таралды. за жылдар бойы ауызша трде таралды. Б.з. асырында жазбаша каноны растарылды.- Адам мні материалды (аджива) жне рухани (джива) негіздерден трады. Екеуін байланыстыратын карма болып табылады. Карма арылы жан материямен байланысады. лі материяны жанмен осылуы индивидті пайда болуына келеді. Карма адам жанын айта туылуды шексіз тізбегінде болуын амтамасыз етеді.- карманы сегіз трі бар: злым карма жанны негізгі асиетіне теріс ыпал етеді. айырымды карма адам жанын айта туылу айналымынан сатайды. Адам злым жне айырымды кармалардан тыланда ана, сансара торынан азат болуына ммкіндік туады. Джайнизм ілімі бойынша адам рухани мніні кмегімен зіні материалды мнін адаалайды жне оны басара алады. Жанны карма мен сансара ыпалынан азат болуы, тек тауалы мір кешу жне айырымды істер жасау арылы ол жеткізеді. Содытан да, Жайнизм ілімі этикаа ерекше мн береді.- Жайнизмде «ш асыл» туралы ілім бар, олар: дрыс сенім, дрыс білім, дрыс мір сру. Алашы екі аида Жайнизм іліміне деген сенім жне осы ілімді білуге атысты. Ал дрыс мір тауалы мір срумен байланысты.- адам тек зі, ешкімні кмегінсіз тарылуы керек. Адам зін тару шін бірнеше аидаларды стану керек, олар:

Апариграха – дние заттарына ызыпау, байланбау, самараулы таныту;

Сатья – ешбір иындыа арамастан шындыты айту;

Астья – рлы жасамау;

Ахимса –еш нрсеге збірлік крсетпеу.Дайнизмде- екі баыт алыптасты: дигамбарлар (киінуді мойындамайтындар) жне шветамбарлар (а киімділер