Р.Декартты Рационалды философиясы

Егер Ф.Бэкон сезімдік, тжірибелік білімді ара ттып, ылымдаы негізгі дістемені индукциядан крсе, Р.Декарт, керісінше, сезімдік білімні ндылыын теріске шыарып, дедуктивті дісті негізгі тану жолына айналдырды. Дедуктивті дісті негізгі талаптары - ол, біріншіден, туа біткен интуиция арылы аиата тек те аны шынайы ой елегінен крініп транды ана алу; зерттелетін мселені ой рісі арылы барынша са, трпайы блшектерге блу, содан кейін ана жоарыа арай крделілікке рлеу;

Негізінен аланда, Р.Декартты дістемесі - ол интеллектуалды интуиция аркылы алынан негізгі ымдара сйене отырып, баса ымдарды, тжырымдарды тудыру. Егер интуицияда аиат тікелей ашы берілсе, онда дедукцияны днекерлігі арылы аиата крделі жол арылы жетуге болады. Осы крделі жолда бір ым байкалмай тсіп калса, онда нтижеге жету ммкін болмай алады. Сондытан бкіл дедукция жолын ыпты есептеп баылап отыру ажет. Дедуктивті дістеме арылы ртрлі нтижелерге жетуге болады. Сондытан Р.Декарт оны жасанды тжірибе койып, (эксперимент) тексеріп отыру ажет деген пікір айтады.Р.Декартты этикалык кзкарастары адамны кмарту сезімдерімен байланысты трде аралады. Оларды брін негізгі алты сезімге келіп тееуге болады. Олар: таалу, сю, жек кру, тілеу, уану мен айыру. Оларды кбі адамны сезімдік заттара деген ікрінен туады да, адамны жан дниесін зардапа толтырады. Аыл-ой арылы оларды жою ммкін емес. Олай болса, оларды брін адамны жан дниесіне сйкес келетін бір кмартумен алмастыру керек. Ол андай марту сезімі болуы керек деген срака ойшыл зінше жауап береді. Оны ойынша, ол - дниетануа деген жанны мартуы, адамны дниедегі кбылыстара кызыушылыпен арауы.

орыта келе, Р.Декартты философиясыны болаша дниеге деген кзарастарды дамуына зор серін тигізгенін атап теміз. Сонымен атар философияда ртрлі айшылытар етек алып, ртрлі баыттарды арасындаы крестер кшейе тседі. Соларды ішінде Ф.Бэконны философиясын рі карай дамытып, сонымен атар Р.Декартты философиясын сына алан ойшылдарды ішінде сіресе Т.Гоббсты атап туге болады. Кмндану принципі

зіні философиясыны мыты негіздерін жасау шін Р.Декарт «бріне де кмндану керек» деген шешімге келеді. Осы трыдан сезімдік таныма келсек, ол кбіне бізге дние жнінде жалан пікір тудырады. Тртбрышты нрсеге алыстан араса, ол дгелек сияты болып крінеді. Суа салынан тая сынан сияты, кн кішкентай жне жылы зат сияты крінеді. Кейбір кезде кзбен кргенді йыдаы тспен шатастырып алуымыза болады. ылымдаы деректерге де кмндануа болады. Сонымен, е аырында, бізді жан-дниеміз толыынан кмна толады, онда бірде-бір кмнданбайтын аиат алмайды...

Олай болса, мндай тиытан шыатын жол бар ма? зіні шашынан стап, зін судан шыаран Мюнхаузен сияты, Р.Декарт бл тиытан шыаратын сол баяы кмнданудейді йткені барлыына кмндананмен, сол стте кмнданып отыраныа кмндана алмайсы. Онда мынандай тжырыма келуге болады: «Ойлаймын, олай болса, мір сремін» (cogito ergo sum). Р.Декартты ойынша, бл тжырым жнінде ешкім кмндана алмайды.

Сократ философиясы

Сократ зін дайды сйген пендесі деп санады. К.Маркс: «Сократты жзеге, іске асан философия лгісі» - деді, йткені Сократ философия тарихында тыш рет з идеясыны рбаны болды. Сократты айтан наыл сздері: «зіді зі таны»; «мен зімні тк білмейтінімді білемін, кейбіреулер оны да білмейді»; «мір сру шін тамажеу керек, біра тама жеу шін мір срмеу керек»; «жаманды – жасылыты не екенін білмеуден туындайды»; «з амыды зі ойла». Сократ антикалы маынадаы диалектиканы негізін салды. Сократты діс бойынша аиата жету – схбаттасу арылы жзеге асады. Ол аиатты анытаудаы з нерін «майевтика» - «кіндік шеше» нері д.а. Бл тсіл сра беріп, оан жауап алу арылы адамны аиата з бетінше жетуі, яни аиата жете отырып ымды анытау. Сократ шін философия дегеніміз наты негелік, дептілік, моральды былыстарды арастырып, оларды мнін ашу. Ол этикалы реализмні негізін салды. Сократ философиясыны, тласыны маызы: кез келген білім – игілік, жасылы; жаманды, злымды – білместіктен туындайды; Сократ адамзатты мгі мселесі – жасылы пен жаманды, злымды пен айырымдылы, игілік, махаббат, ждан жне т.б. жауап іздеді; азіргі білім беруде ке олданылатын майевтика дісін ашты; аиатты табуды диалогты дісін енгізді; индуктивтік дісті де негізін салды. Софистер (гр. sophists-нерпаз, дана)-«даналыты,» «шешендікті» ксіби стаздары ретінде саналан ежелгі грек философтарын осылай атаан. Оларды халыты риторикаа, философияа йретудегі атаран ебектері зор. Діннен бас тарту, табиат былыстарын тымды тсіндіру, этикалы жне леуметтік релятивизм-оларды орта кзарасы болып табылады. Софистер екі топа блінді: «Аа софистер»-табиатты материалистік трыда тсіндірді. Бл топты кілдері-Протагор, Гиппий, Продик, Антифондар-алашы аартушылар. Екінші тобы- «Кіші софистер» (асйектер тобы)-Гипподам, Критий-философиялы идеализмге ден ойандар.