Орта асыр мсылман философиясындаы негізгі баыттарды атаыз жне ерекшеліктерін айындаыз.

Философияны, жалпы мдениетті даму тарихы за жылдар бойы біржаты, европоцентристік трыдан арастырылып келгені белгілі. Осы кзарасты салыны сал-дарынан Орта асыр философиясы тек христианды философия шеберінде ана арастырылды. Шындыында, сонау антика заманы мен оны бер жаын байланыстырып тран, жай байланыстырып ана оймай, дниежзілік мдениетті, ркениетті дамуына мыты сер еткен Шы-ыстаы мсылман философиясы еді. Оны толыыра, объективті зерттеу ммкіндігі енді ана туып отыр. Бл салада атарар жмыс те кп, біра аз ана уаытты ішінде жргізілген ізденістердін зі мсылман мдениеті мен философиясыны Батыс философиясынан млдем згеше екендігін керсетеді.

Мсылманды ІІІыыс философиясы араб жне тркі тілді болып блінеді. Араб тілді философияны алыптасуына сер еткен ислам діні, Аравияда VІІ-асырда дниеге келген Араб халифаты ХVІ-асыра дейін мдениетті ірі ошаы болды, ал алымдар халифат Рим империясынан да мыты болан деген пікір айтады. Бл пайымдаулармен келісуге де болады, себебі осыншама за мір сруге кез-келген империяны лі келмес еді. Араб халифатыны экономикалы дамуыны кшті болуы оны фи-лософиясыны да айындаушы факторы болды.

Ислам діні негізгі діні, араб тілі ран тілі болан Араб халифатында мсылман философиясы зінен VI асыр брын дниеге келген христиан дінімен крес нтижесінде алыптасты. зіні таралу барысында, сіресе кіші Азияда ислам антика философиясыны ошатарымен бетпе-бет келіп отырды. азіргі заманы белгілі аза философы . Есімні пікірінше, лемді кшпен ана емес, философия мен ылымды тарату арылы да билеуге болатынын ынан халифтер грек жне нді философиясын тередеп зерттеуге ерекше кіл белді. Адам, оны тадыры мселесін тсіндіруде, оан рухани басшылы жасауа моральды жауап-кершілік ісінде олар антика, философиясыны категориалды аппаратына жгінді. Сондытан да философияны практикалы ажеттілігінен грек философтарыны ебектері уелі сирия, кейін араб тіліне аударылды. Тіпті Византиямен соыста олар ттындарды олжазбалара айырбастап алып отырды. Осы араб тіліне аударылан ебектер кейін Европаа жетті. Яни, Европа ркениеті шін анти ка философиясы сатап алан араб ойшыл-дары деуге болады.

Орта асырдаы мсылман философиясыны басты кілдері: л Кинди, л Фараби, ибн Сина, л азали, «Таза аайындар» (шыысты перипатетизм); ибн Бадж, ибн Араби, ибн Туфейль, ибн Рушд (батысты перипатетизм) жне таы басалар.

Орта асырлы мсылман философиясыны ерекшеліктері:

* ислам дінімен тыыз байланыстылыы. ылым мен дінні бірін-бірі йлесімді толытыруыны жасы мысалы.

* кплттылы — араб, парсы, тркі жне т.б. лт философтары.

* негізгі философиялы тіл — арабтілі. Араб тілінде философия «фалсафа» деп аталды.

* Басты мселелер — адам жне оны тадыры, адам жне дай, адам жне оам, онтология мселелері.

Ортаасырлы мсылман философиясыны негізгі баыттары

алам (сз, тіл) — спекулятивтік теология. Спекуляция -тжірибеден тыс жатан заттар туралы білімге ойлау жолымен ол жеткізу дегенді білдіреді. алам — мсылман оамыны даму эволюциясыны зады былысы болды. р трлі секталар мен топтар Мхаммед пайамбар дниеден ткеннен кейін ислам діни іліміні уаыздарын ызу талылау нтижесінде пікірталас объектілерін анытап, дрыс шешім іздеп отырды. Белгілі Иран ойшылы Мортаза Мотаххари алама «исламды кзарастар туралы, яни ислам трысынан аланда не нрсеге сенімді болу жне не нрсеге сену ажеттігі туралы ылым» деген анытама береді.

аламды жаластырушылар мутакаллимдер — р догматтара сйеніп ана оймай, аыл-ойа да жгініп, діни жне ылыми білімдерді басын ашып отырды, дай, ерік еркіндігі, дайы ділеттілік, ранны пайда болуы жне таы баса мселелерді кеінен талылады.

аламны беделді мектептеріні бірі — мутазилизмде — (ошаулану-шылар, блектенушілер) — рационалистік баыт айыныра байалады. Діни мселелерді талылаумен шектелмей, табиат, оам, антрософия, фи-лософия мселелерін де зерттеуге мтылан мутазилиттер фалсафаны негізін алады.

Суфизм — «алладан баса дай жо» аидасын «алладан баса мір сретін ештее жо» аидасымен алмастырды. Суфизм — ислам дініні рухы, мні, сананы суіні, жан тазарып, ар-ят оянуыны, рухани жетілуді белгісі, арлы, адал болу, алланы сю, адамды сю.