Жаа ркениеттегі апаратты оамны рлін крсетііз.

Жаа ркениетке туге байланысты адамзатты тарихи тадырларындаы тбірлі згерістер болып жатан жаалытарды пайымдау ажеттілігін тудырды. 20-жылдарды зінде-а мны алаш сезінген О.Шпенглер зіні ататы “Европаны дадарысы” ебегінде бгінгі индустриалды ркениетті аырыны жалпы нобайын трагедиялы формада белгіледі. Онан кейін 40-жылдары австралиялы экономист К.Кларк жаа оамны келе жатанын айын баяндап, оны жаа экономикасы мен технологиясы бар апарат жне ызмет крсету оамы ретінде сипаттады. 50-жылдарды аяында американды экономист Ф.Махлуп жаа оам туралы идеяны дамыта отырып, апаратты маызды тауара айналатыны жне апаратты экономиканы келетіні туралы тезисін жариялады. Жэне тек 60- жылдарды соында ана постиндустриалды оам теориясыны негізін алаушыларды бірі американды леуметтанушы Д.Белл алдыыларымен салыстыранда зіні апаратты оам теориясында бл оамны мні мен сипаттамалы белгілерін ашуа тырысты.

сіресе, зіні “Апаратты оамны леуметтік шебері” деген ебегінде Д.Белл оамны негізгі салаларын жан-жаты арастыра отырып, индустриалды оамнан апаратты оама ту барысында азіргі оамны андай згерістерге шырайтынын сипаттап жазады. Д.Беллді пікірінше: “Келесі жзжылдыта экономикалы жне леуметтік мір шін, білім ндірісіні тсілдері шін, сонымен атар адамны ебек рекетіні сипаты шін телекоммуникациялара негізделген жаа леуметтік рдісті алыптасуы шешуші мнге ие болады” (Нова технократическая волна на Западе, 330- бет). Онан ары арай ол индустриалды оама тн ш сипаттамалы белгіні анытайды:

1) индустриалды оамнан сервистік оама ту;

2) технологиялы жаашылдытарды жзеге асыруда кодификациялы теориялы білімні шешуші мні;

3) жаа “интеллектуалды технологияны” жйелік талдау мен шешім абылдау теориясыны негізгі ралына айналдыру.

Д.Белл индустриалды жне постиндустриалды, длірек айтанда апаратты оамны арасындаы принципиалды айырмашылытарды айта келе, мына нрселерге кіл аударады: индустриалды оам шін машиналы технология андай маыза ие болса, интеллектуалды технология йымдар мен ксіпорындарды басаруды негізгі ралына айналатындытан постиндустриалды оам шін сондай маызды маынаа ие болады. Осыан байланысты индустриалды оамда ебек пен капитал негізгі ауыспалылар болса, постиндустриалды оамда білім сондай шешуші ауыспалыа айналады. Оны стіне Д.Белл апарат пен теориялы білімді апаратты оамны стратегиялы ресурстарына жатызады.

У.Дайзард зіні “Апарат асырыны адамы” деген ебегінде апаратты оам дамуыны ш кезеіне кіл аударады: апаратты ндіру мен тарату бойынша негізгі экономикалы салаларды алыптасуы; нерксіпті зге салалары мен кімен шін апаратты ызмет номенклатурасыны кееюі; ттынушылы дегейде апарат ралдарыны ке торабыны алыптасуы.

Жаа апаратты экономиканы екінші кезеі де толыымен ене бастады. Бл кезеде жаа апаратты технологияны негізгі пайдаланушылары жеке жне оамды салалар болып табылады. Осы кезден бастап оларды апаратты технологияа деген сранысы кшейе тседі. Мысалы, банк ісі уаыт ткен сайын ааз ашаны негізгі блігін алмастыратын “электронды ашаны” универсалды жйесін алыптастыру баытына арай жедел арынмен дами бастайды. детте бл процесс й компьютерлері жне зге крделі техникамен жзеге асады. рбір йдегі екі рылыны—телефон жне теледидарды кмегімен ызмет крсетуді жаа трлеріні басым кпшілігі атарылады. Бл жйелер апаратты ызметті жаа базаларыны эффективті каналдары бола алады.

Т.Стоунвер апаратты оамны ерекшеліктері туралы былай деп жазады: “Байлыты адамдар жасайды. Адамды капитал—постиндустриалды оамны маызды ресурсы”. Байлы техника ралдарыны кмегімен технологиялы білімді жне йымдастырушылыты жетілдіру арылы алыптасады. Сондытан Т.Стоунверді пікірінше “индустриалды экономикадан постиндустриалды экономикаа туді е тиімді стратегиясы—бл білімді, ылыми зерттеу жне тжірибелік-конструкторлы жмыстарды ке ауымды дамыту”. Сондытан апаратты оамда лтты байлыты суі е алдымен білім мен технологияны прогресіне баынышты болады. Осыан байланысты “постиндустриалды оамда лтты апаратты ресурстар - негізгі экономикалы ндылы, байлыты е лкен потенциалды кзі” деген Стоунверді пікірімен келіспеуге болмайды.

Жаа апаратты ркениетті алыптасуы кптеген жаа мселелерді де туызады. леуметтік-экономикалы табыс бгінгі кндері білім мен технологияа баынышты

боландытан апараттандыру жолына дер кезінде тсе алмаан елдерді апаратты дамушы елдерге баынышты болып алатыны кмн туызбайды. Осыан байланысты дамушы елдерді шикізат жне энергетика кздері болып келген елдер апаратты отар елдерге айналуы ммкін. М.Хайдеггерді пікірінше индустриалды оамда техника мен техницизм стемдік етсе, болашаа аыл-ойды экспансиясы атер тндіреді. Кейбір батысты философтар апаратты процестерді арынды дамуы жаымсыз салдарлара да келуі ммкін деген ой айтады. Мысалы, М.Маклюэн дниетанымны стереотиптілігі, индивидуалдылыты жоалту, адамны нсіздік пен бейсаналы тиыына батуы сияты былыстарды болжайды. Белгілі американ леуметтенушысы О.Тоффлер зіні “Футурошок” ебегінде азіргі адамны оам мен техниканы шапша згерістеріне дайын еместігін айта келе, болашапен атыысты адама ауыр тиетінін ескертеді.

XX асырдаы индустриалды оамны е кшті сыншыларыны бірі Л.Мэмфорд болды. Бастапыда ол болашаты ркениетті технологиясына негізделген гуманистік прогресс ретінде елестетті. Кейінірек зіні позициясын тбірімен айта арап, апарат саласын з олына шоырландыран жне кшті репрессивті бюрократиямен басаратын скери-нерксіптік истеблишмент тарапынан келетін ауіп-атер туралы ескертеді. Болашаа атысты эйфорияа арсы Питер Штернс жне Майкл Xарригтон сияты сыншылар з пікірлерін айтты.

оамды апараттандыру процесі техникалы жне технологиялы процестерді з бойына біріктіре, жинатай жне орыта отырып, тек технологиялы мселе болудан алады.

Сондытан “...апаратты оам адам болмысыны мнімен атар рылымын згертетіндіктен мыдаан жылдар бойы философияны жмба былыстары болып келген шыармашылыты пиялары мен адамзат аыл-ойыны тере тылсымдарына ену ммкіншіліктері мен оны адами игеру дегейлерін, тла жйесін тбегейлі згертетін боландытан философияны ккжиегіндегі зерттеу аймаы болып ала береді” (Ракитов А.И. Философия компьютерной революции. М.,1991).

Болашата адамзат ркениетіні дамуы андай болмасын, мейлі ол арышты дуір, компьютерлік немесе апаратты жне т.б. болсын, мны брі адам шін, адамны игілігі шін жасалып жатандыын ескеруіміз ажет. Бл маынада техника философиясы е алдымен адам философиясы деген американ философы X.Сколимовскидi пікірімен келісуге болады.