Материя, озалыс, кеістік пен уаыт мселелерін талдаыз.

Материя дегеніміз – объективті шындыты бізді санамызда бейнелейтін философиялы категория, яни, ым. Соы кездегі кзарастара келсек, олар біржаты гносеологизмге арсы, — материяны субстанциялы- аксиологиялы (ндылы) трысынан сипаттаысы келеді. Бл трыдан алып араанда, материя – тек ана физикалы реалды емес, сонымен атар, рух та – мгілік материяны кп асиеттеріні бірі болып есептеледі. Ал енді идеалистік баыта келер болса, олар мірді рухани жаын негізгі деп есептейді. Заттарды субстанциясы (алашы негізі) – рухани болмыста жатыр. Идеализмні дниеге келуіні алы шарттарына адамны мірлік практикалы мдделері жатаны сзсіз. Сондытан, бл аым ндылытар леміне кбірек кіл бледі. Егер материализм негізінен сырты Дниені тануа баытталан философия болса, идеализм, керісінше, адамны ішкі рухани міріне кбірек кіл бледі. Адам, оны мірі мен баыты, міті мен айысы т.с.с. сратар идеалистік философияны негізгі мселелеріне айналады. Философия тарихында объективтік идеализмні негізін алаан лы Платон болды. Оны ойынша, тек рухани болмыс – шынайы болмыс, ал сезімдік дние оны блдыр, жетілмеген, тпелі клекесі анаОны ойынша, адам — айшылыты пнде. Оны денесімен атар жан-дниесі бар. Дене – сезімдік лемге жатса, жанны Отаны – эйдос лемі, сондытан, ол –мгілік.

рине, Платонны философиясы айшылыты. Бір жаынан біз сезімдік лем мен эйдос леміні арасындаы айшылыты крсек, екінші жаынан, дене мен жанны ымыраласпайтынын байады.

Эйдос лемі дайды ойына айналып, адамдарды санасындаы ойлар дайды ойлары жніндегі адамдарды толауынан пайда болады. дай Дниені жотан жаратаннан кейін оны ойы зат леміні алдында келеді, ал адамны танымында зат алда жреді. Орта асырда жан-дние ымымен атар рух пайда болады. Бл идеяларды дамытуа Жаа дуірде Р.Декарт з лесін осады. Оны ойынша, жан – материядан блек субстанция жне оны негізгі асиеті – ойлауда. Егер материя тек кеістікте созылатын енжар зат болатын болса, жан з белсенділігімен танылады. Сонымен атар, адамны санасында туа біткен ажетті идеялар бар: ол адамны “мендік” идеясы, математикалы идеялар, дай идеясы. В.Г.Лейбниц идеалистік философияны жаа трін Дниеге келеді Адам зіні ішкі жан-дниесіні бар екенін з тжірибесінде анытайтын болса, онда баса заттарды да жаны бар деп ойлауа болады. Егер Демокрит кзге крінбейтін атомдарды мойындаса, Лейбниц кзге крінбейтін з-зіне жеткілікті жандарды – монадаларды философияа егізеді. Мндай кзарасты шеберінде дайды зі –монаданы монадасы ретінде аралуа тиіс.

орыта келе, айтайын дегеніміз, материализм мен идеализмні екеуі де з дамыан формаларында реализм баытына толыынан осылмаанмен, — жаындай тседі. Енді реализмге келер болса, бл баыт Шындыты екі жаын да толыынан мойындап, я болмаса, оларды Болмысты ндылыы жаынан те екі жаы ретінде тсінеді. Олай болса, бл баыт материализм мен идеализмні біржатылыын мойындамайды. Философия тарихында алашы реалистік жйе жасаан “бірінші малім” – Аристотель болан-ды. Ол грек философиясыны натурфилософиясындаы негізгі жетістіктерді Платонны идеалистік идеяларымен штастырып “материя” мен “форманы” екеуіні де те ндылытыын айтады. Оны формуласы: “материясыз — форма, формасыз – материя жо”. Бл формуланы натылай келе, материяны “ммкіндік” (dynamіs), форманы “шынды” (energeіa), іске асушылы ретінде тсінеді. Форма масата лайытылы арылы мірге енеді. Оны ол энтелехия, яни, рухани кш ретінде арайды, бл жаынан ол Платонны “эйдостарына” жаын. Біра, Платонны идеялары ерекше лемді райтын болса, Аристотельді рухани кштері материямен бірге берілген. йткені, Шынды — материя мен форманы бірлігінен туады, соны негізінде жеке заттар мен былыстар мір среді.

Жоарыдаы кзарас “жан-дние” категориясын талдауа да лкен жаалы енгізеді. Ол Платонны философиясына сйкес “сезімдік” тпелі Дние мен “Эйдос лемі” екі ортасындаы днекер емес, ол – белсенді рухани мірлік кш-уат. Реализм зіні жаласын Орта асырлардаы схоластика аымында тапты. Біра, олар рухани кшті басымдылыын дай идеясынан іздеді