Ренессанс дуіріні ылыми жаалытары туралы баяндаыз

айта рлеу дуірі (Ренессанс) XVI-CVII .. айта рлеу Еуропаны баса елдеріне тарап, ркендей бастады. р елде зіндік ерекшелігімен крініс тапты. Ортаасырлы діни ымнан грі ылыми дниетаным басымды танытты, Реннесанс дуірі мдениетіне байланысты ай елде болмасын, антикаа деген кзарасы, дниетанымны ерекше тріні пайда болуы, мір сру жадайыны згеруіне байланысты зіндік гуманизм пайда болды. Ренессансты дуір титанизмніі пайда болуымен ерекшеленеді. Адам жнінде згеше пікірлер алыптасты. Адам-дайа сас образда жаратылан «жаратылыс бастауы». Бар тіршілік – табиат, адамды дай жаратты деген пікірді станды. Адам семдік пен шеберлікке, махаббат пен сйіспеншілікке толы жан иесі деген тсінік алыптасты. Бл дуірде мдениет пен философия шіркеу иелігінен босап, жааша нерді дамуын бастады (бейнелеу нері, архитектура, музыка, театр, дебиет). азіргі заманды ркениетті барлы жетістіктеріне тікелей ыпал етті.

айта рлеу дуіріндегі алыптасан негізгі философиялы баыттар: пантеизм, натурафилософия жне гуманизм.

Пантеизм (гр. рап- брі жне tcheos -дай) – дай табиаттан тыс болмайды, дайдан тыс табиат жо, дай брін жаратушы бастама деп есептейтін философиялы ілім. Пантеизм дайды табиатпен ттастай алып райды, табиаттан тыс бастаманы теріске шыарады. Терминді Толанд енгізген (1705). Пантеизм Н. Кузанский мен Дж. Бруноны ебектерінде кп кездеседі.

Натурафилософия (табиат туралы философия). Алашында магиямен уестенумен пайда болып дамыан лім. Магия мен ылымды жаратушы кш туралы станым байланыстырады. Натурфилософтар атарына Теофраст Гогенгеим (Парацелес), Бернардино Телезио саналады.

Гуманизм (лат. humanus — иманды) – адамны адір асиеті мен хын рметтеді, оны жеке тла ретіндегі баасын, адамны иелігіне, оны жан-жаты дамуына, адам шін олалы оамды мір жадайын жасаан аморлыты білдіретін кзарастарды жиынтыы.

айта рлеу дуірінде Гуманизм тиянаты идеялыозалыс ретінде алыптасты. Бл кезеде Гуманизм феодализмге жне ортаасырлы теологиялы кзарастарына арсы пікірлермен тыыз байланыста болды. Гуманистер адам бостандыын жариялады, діни аскетизмге арсы, адам лззаты мен з мтаждарын анааттандыру хы жолында кресті. айта рлеу дуіріні аса крнекті гуманистері – Петрарка, Данте, Боккаччо, Леонардо до Винчи, Эразм Роттердамский, Ф.Рабле, Монтель, Коперник, Шекспир т.б. – зиялы дниетанымды алыптастыруда маызды рл атарды.

айта рлеу дуірі – философия тарихында маызды орына ие бола отырып, ндірістік атынастарды, сауда-саттыты дамуы, феодализмні лдырауы, алаларды ркендеуі, шіркеу беделіні тмендеуі, білім дрежесіні жоарлауы, ылыми-техникалы жаалытарды ашылуы сияты зіндік ерекшеліктерімен нды.

айта олей дуірі философиясыны негізгі белгілері:

-антропоцентризм жне гуманизм – адамны зіндік ндылыын длелдеу арылы адам мселесін алашы атара ою;

-шіркеу идеологиясына арсы пкірді алыптасуы (дінді терістеу емес, здерін даймен адамдар арасындаы байланыс ретінде санаан шіркей мселеріне арсы шыу).

-кез келген нрсені формасынан грі оны рылымына баса назар

аудару;

-лемні шексіздігі туралы, анатомиялы жаалытарды ашылуымен бірге оршаан ортаны ылыми-материалистік трыда (жерді шар тріздес еркіндігі, оны кнді айнала озалатындыы жніндегі жиналытар) тсіну;

-тланы алашы атара ойылу;

-леуметтік тедік идеясыны ке таралып, беле алуы.

айта рлеу дуірінде идеалистік баытта дамыан – неоплатонды баыт болды. Аталан баытты масаты – Платон ілімдері туралы арама-айшы пікірлерді жойып, бір жйеге келтіру, рі арай дамыту. Неоплатоншылдар Платон идеясына сйене келе, схоластикаа здеріні жаа философиялы жйелерін арсы оя отырып дай рлін тмендетті. Сйтіп, лемні жаа бейнесін жасауа кшті. айта рлеудегі неоплатоншылдар баытыны белді кілдері Н. Кузанский жне Джованни Пико дела Мирандола.