Оан: ''анализ'', ''синтез'', ''индукция'', ''дедукция'' жатады. 3 страница
-психолеуметтік фактор- наты отбасы ажеттіліктеріні арасында денсаулыты алатын орны;
-психологиялы фактор- денсаулыты денсаулы иерархиясындаы орнын анытау мселесіндегі тлалы бадарлары;
-ауіптілік факторы- туекелділік факторларыны крінуіні шынайылыы мен шарттарыны болуы.
Жеке тла алыптасуыны биологиялы жне леуметтік факторларыны араатынасыны бірлігі адамды жеке тла ретінде алыптастыруды негізі болып табылады. Осы діснамалы трыдан аланда жеке тланы алыптасуын зерттеуде кешенді тры болуыны ажеттілігі айын.
Жалпы аланда, бгінгі тада биологиялы жне леуметтік детерминацияны араатынасы (теориялы жне діснамалы мселелерді осанда) крделі жне кп аспектілі болып келеді. Дамуды сапасы жаынан р трлі екі факторыны–биологиялы жне леуметтік –ролін зерттеу, детерминизм аидасын сынады. Психологиялы тры биологиялы жне леуметтік адам дамуыны бірттас рдісіні жйелік детерминизміні блімдері ретінде арастыруды пайымдайды; биологиялы пен леуметтікті зара жанама трленуі анарлым толы формада оны психикасына крінеді. (Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн,) П.В.Симонов атап крсеткендей, жеке тланы леуметтік мегеру ерекшелігі генетикалы факторды рлін, яни леуметтік жне биологиялы бірлікті сипаттайтын жеке ерекшеліктерге туелді, бірдей леуметтік серді р трлі сер етуі ммкін екендігін жоа шыаруа болмайтындыын атап крсетеді. Шеткі жйкелік-психикалы бзылыстарды туындауындаы орта факторларыны мні бар ортаны психозаымдаушы серлерін анытайды. Психикалы заым кез-келген жаста бала шін естен танарлытай рекет болуы ммкін, эмоционалды депривация, мектептегі арама-айшылытар, неврозбен мінез-лыты бзылыстарын тудыруы ммкін.
36. Орыс философиясындаы адам мселесіні мнін анытаыз.
Философиялы дебиетте ХІХ асырды соы мен ХХ асырды басындаы орыс философиясыны негізгі екі баыты атап керсетіледі: славянофил баыты жне батысшылдар баыты (кейбір зерттеушілер бл баыта марксизм баытын да енгізеді). Бізді ойымызша, осы кезедегі орыс философиясын даму ерекшеліктеріне жне мазмнына байланысты ш баыта бліп арастыран жн.
Славянофил баыты кілдері кзарасыны негізі – православие. И.В.Киреевский, К.Аксаков, В.С.Соловьев таы баса крнекті тлалар дін арылы мірді згертуге болады, діни озгеріс халыты, оамны міріне керемет згеріс келеді деп сенді. Бл тсінікті де, себебі орыс халыны санасында асырлар бойы дінні ажайып кМарксизм баытынын негізгі кілдері В.И.Ленин, Л.Д.Троцкий, Н.Бухарин, А.В.Луначарский боланымен, орыс философтарыны брі дерлік уелі марксизм кезеіне тті. Марксизмні ерекшелігі – философияны жмысшы табыны идеологиялы ызметшісіне айналдыруы. Бл баыт аырында жеіске жетіп, кеес заманында философия мемлекетті біртипті ойлауа негізделген идеологиялы ралына айналды.шіне, «идеала» деген сенім мір срді.
шінші багыт – біз сз еткелі отырган батысшылдар, немесе экзис-тенциалистер багытыны негізгі объектісі – адам жне оны міріні мні болды. Атап крсететін бір ерекшелік – жалпы философия тарихында мірді мні мселесін талдаумен тбегейлі айналысан орыс философтары деуге болады. Бл былыстарды себептері р трлі. Біра бізді ойымызша, басты фактор – Ресейді трагедиялы тадыры. Адам, оны міріні мселесі оам дадарыса шыраан кезедерде ткірлене тседі. Тыырыа тірелген оам мшелеріні бойында брыннан да бар уаытша бып жатан міртуралы сауалдар тізбегі адамды осындай иын кезендерде атты мазалай бастайды. Сондытан да зіні даму тарихында талай рет тадыр тлкегіне шыраан, сан трлі соыларды, айшылыты оамды згерістерді басынан кешірген Ресей мемлекетіні ойшылдарын осы таырып толантуы кездейсо емес.
Орыс философиясыны жалпы сипаты:
- діни ыпалды (провославияны) серіне бейімділік;
- халыа жаындыы жне ке таралуы;
- натылы;
- адмгершілік, моарль мселелерін кеінен арастыру;
- философиялы зерттеу аясыны кедігі;
Орыс философиясыны арастыран мселелері:
- адам мселесі;
- космизм (космосты бірттас организм ретінде арастыру;
- адамгершілік, мораль мселесі;
- Ресейді даму жолын тадау;
- билік мселесі;
- Мемлекет, леуметтік ділетілік мселе;
- Идеалды оам мселесі;
- Болаша мселесі.
Л.Толстой адам міріні мнін руханилыпен тыыз байланысты тсінеді, кп адамдарды бойында табиат берген руханилыты «жануарлы мір» сатысында алып ойандыына кініш білдіреді. Кйбе тіршілік аымына ермей, материалды байлытан рухани байлыты жоары оя білген адам ана мнді мір сруге мтылады, аыл-ой, парасат биіктігіне жетеді, мірден з орнын таба алады. Рухани дниесі мыты адамны мірі де жасы теді, сондытан ол лімнен де орыпайды. Осыны брін Толстой санадагы згерістермен тсіндіреді. Оны мірдегі згерістерді ешайсысы санадаы згерістермен тедесе алмайтындыы туралы ойы аса нды. за жылдар бойы «Трмыс сананы билейді» аидасымен мір срген бізді оама бл пікір тасы керінуі де ммкін, біра оамды, адамды згерту шін сананы торбиелеуді маызы зор екендігін мойындау ажет. Белгілі аза зиялылары .Бкейханов. А,Байтрсынов, М.Дулатовтар да асыр басында осыны айта-айта ескертіп, оамды ткеріс жолымен емес, адамдарды санасына ыпал ету арылы згерту жолын стануа мтылан екен.
Адамзат шін жаа жол табуа тырысан В.Соловьев А.Блокты сезімен айтса, «барлы жерде олына лкен оыр май шам стап жрген секілді болды». Бл жол ретінде Соловьев Шеллинг философиясыны ізімен «жалпы бірлік» идеясын сынады, оны философияны жаа трі, намды философия деп атайды. Бл философия адамгершіліктік бастауды жоары ояды, «жалпыбірлікті» жеке адамнан басталатынын жасы керсетеді.
Жеке адамны адамгершілігі ялу, аяу ризашылы секілді ш асиеттен трады, олар адамны рухани міріні байлыын ашады деп тсінген Соловьев ятты те жоары баалайды. Декарт «Мен ойлаймын, яни мен емір сремін» демекші, Соловьев «Мен яламын, яни мен мір сремін» дейді. ят – адамны іс-ылыын, бкіл мірін реттеуші.
Бердяев тланы е басты сипаты – Еркіндік деп пайымдайды. Адамды жануардан ерекшелендіретін сана жне еркіндік деп тсінген еркіндікті болмыстан жодры ояды. дай еркіндікте ана мір сре Аиат еркіндікте жне еркіндік арылы танылады. Еркіндік тланы, зімен-зі тйыталуы емес, керісінше, творчестволы ашылуы. Осылайша пайымдай отырып, Бердяев социализм адам еркіндігін тежейді, себебі бл оамда пролетариат баса таптарды брінен жоары ойыла» деген тжырым жасайды. Бл пікірін, жалпы социализм мен коммунизмге кзарасын ол з шыарма-шылыыны эмиграциядаы кезеінде натылай тседі: «Орыс революциясы крсеткендей, коммунизм еркіндікті тланы, рухты теріске шыарды. Мен коммунизмді экономикалы жн саяси йым ретінде абылдай алар едім, біра рухани жаынан млдем арсымын. Себебі, мен антиколлективистпін. ят коллективтік категор» емес, жеке тланы даймен тоысу стінде болатын сипаты».
37.Орыс космизмі идеясын сипаттаыз.
Орыс касмизмі –космосты, оршаан дниені адамды зара байланысты ттасты ретінде арастыран баыт. кілдері:Н.В.Бугаев, В.И.Вернадский, К.Э.Циолклвский, А.Л.Чижевский.
(азаша млімет таппадым, азашаа сзбе сз маыналы ылып аудара алмаймын. Это то что смогла! Жанымай
Русский космизм — течение русской религиозно-философской мысли, основанное на холистическом мировоззрении, предполагающем телеологически определённую эволюцию Вселенной. Характеризуется осознанием всеобщей взаимообусловленности, всеединства; поиском места человека в Космосе, взаимосвязи космических и земных процессов; признанием соразмерности микрокосма (человека) и макрокосма (Вселенной) и необходимости соизмерять человеческую деятельность с принципами целостности этого мира. Включает в себя элементы науки, философии, религии, искусства], а также псевдонауки, оккультизма и эзотеризма[4]. Данное течение описано в значительном количестве российских публикаций по антропокосмизму, социокосмизму, биокосмизму, астрокосмизму, софиокосмизму, светокосмизму, космоэстетике, космоэкологии и другим близким темам, но не имеет практически никакого заметного влияния в западных странах
Интерес к учениям космистов сложился в СССР в связи с развитием космонавтики, актуализацией социальных и экологических проблем. Термин «руский космизм» как характеристика национальной традиции мысли возник в 1970-е годы, хотя выражения «космическое мышление», «космическое сознание», «космическая история» и «космическая философия» (фр. philosophie cosmique) встречались ещё в оккультной и мистической литературе XIX века (Карл Дюпрель, Макс Теон, Елена Блаватская, Анни Безант, Пётр Успенский), а также в эволюционной философии]. Термин «космическая философия» употреблялся Константином Циолковским]. В 1980—1990-х годах в российской литературе первоначально преобладало узкое понимание русского космизма как естественнонаучной школы (Николай Фёдоров, Hиколай Умов, Николай Холодный, Константин Циолковский, Владимир Вернадский, Александр Чижевский и другие)]. Однако впоследствии всё большее значение начинает приобретать широкая трактовка русского космизма как социокультурного феномена, включающая указанное «узкое» понимание в качестве своего частного случая, наряду с другими направлениями русского космизма, такими как религиозно-философское], поэтически-художественное, эстетическое, музыкально-мистическое], экзистенциально-эсхатологическое, проективное и другими]. При этом исследователи отмечают разнообразие и условность классификаций этого феномена по двум причинам: все «космисты» были одарены талантами в различных сферах культуры, и являлись оригинальными мыслителями, создававшими достаточно независимые системы, требующие индивидуального анализа].
Некоторые философы находят созвучие главных принципов философии космизма со многими фундаментальными идеями современной научной картины мира и их позитивный потенциал для разработки новой метафизики как философского основания нового этапа развития науки. Сторонники] видят актуальность идей космизма в разрешении вызовов современности, таких как проблемы поиска нравственных ориентиров, объединения человечества перед лицом экологического кризиса, преодоления кризисных явлений культуры.Приверженцы считают космизм оригинальным плодом русского разума, существенной частью «русской идеи», специфически национальный характер которой предполагается укоренённым в уникальном русском архетипе «всеединств
С другой стороны, русский космизм тесно связан с псевдонаучными, оккультными и эзотерическими течениями философской мысли и признаётся некоторыми исследователями умозрительной концепцией, сформулированной в весьма неопределённых терминах.
38.Прагматизм философиясын сипаттаыз.
Прагматизм (pragma — іс-рекет) — азіргі заманы философиядаы субъективті-идеалистік баыт. Прагматизмді таза АШты философия деп тсінуге болады, ол кні бгінге дейін АШ оамында ыпала ие Американды тл философия.Прагматизм терминін мдени айналыма 19 -ды 70-жылдары америкалы философ Ч.С. Пирс (1839 — 1914) енгізді. Прагматизм негізінде аиатты мнділігі оны прагматикалы тиімділігімен аныталады деген “прагматизм принципі” жатыр. Прагматизм іргелі аиатты іздестіру ажеттілігін мойындамайды жне абстрактылы философиялы жйелер жасаудан бас тартады. Мны орнына ол наты тжірибе мен тілге негізделген, згеріп отыратын кптеген аиаттарды арастырып, онда аиат практикалы нтижелеріні ндылыына арай аныталады.
Прагматизм бойынша азіргі заман философиясы екі баытта дауласуда, бірі рационализм (аылшылды), ол идеалды, сезімге бай, аыла жгінеді, міткер, дінге сенеді, еркін ерік-жігерді дріптейді. Енді бірі, эмпиризм (тжірибешілдік), олар материалистер, суыанды, сезімдік таныма мн береді, мітсіз, атеист, себеп-салдар заын (детерминизм) станады. Прагматистер осы екеуіні арасынан жаа жол тапысы келеді, "тжірибешілдік ойлау дісі мен адамзатты діни сенім дстрін лайыты йлестіруді" дріптейді.
Прагматистер шындыа адал болуды жатайды, біра дінге де сын айтысы келмейді. Егер діндегі кейбір ым-тсініктерді трмыс шін нды екені мойындалса, онда дінні де рас екені длелденеді. Олар философиялы ойлауды жеке адамды мірді наты кешірмесіне дейін тмендетуді дріптейді, біра діни сенімді сатауды жатайды. Олар рі Дарвинизмді жатайды, рі дінді жатайды, олар здерін плюралистер деп атаанды натады. Дегенмен, мысалы У.Джеймс те, баса прагматистер де дінді этиканы тааны деп есептемейді.
Прагматизм себепке араанда масата айырыша мн беруімен ерекшелеенеді. Оларды ойынша адам масат шін мір сретін нрсе. Адамны масаты адамны шындыын сомдайтын негізгі тетік. Ендеше масатты тану адамды танумен бірдей маыза ие. Дегенмен, олар масат категориясы шегінде амалып алмай адамды з масатына тегі андай рекет жеткізеді дегенді азбалайды, масатты адамда сенім болып орныуына, белгілі бір рекетте табыса жеткізетін озалыс болып орындалуына айырыша назар аударады. Оларды ойынша аиат баса емес, масатты дрыс танытатын, адама сенім беретін, практикалы трыда адамды белсенді жне табысты ететін білім. Егер кез келген білім адам шіндік сипата ие болмаса, онда оны аиаттылыы да кмнді. Аиатты айнары масата талпынан практика, аиатты лшемі, озаушы кші, бр брі практика. Ендеше адамды з масатына е тез жылдамдыпен, е ыса уаытта, е аз шыынмен, е ыайлы жолмен масатына жеткізген нрсе - шынайы ндылы, шынайы аиат. Адам баласы сондай аиата, ндылыа талпынуы керек. Жалпы, АШ оамыны табысты мір салты алыптастыруыны негізгі тетігі прагматизмні масатты негіз еткен німді озалыс идеясын станым етуіне атысты деп айтуа болады.
Прагматизмні негізгі станымдары:
· білім шындыты мегеруді ралы, шындыты згертуге болады;
· наты тжірибе брінен маызды, ереже мен станым екінші орында;
· сенім мен тсінікті рас-жаландыы оны келген наты игілігіне байланысты;
· аиат идеяны табысты трі, нтижеге ие ететін, масата жеткізетін сана озалысы;
· теория рекетті болжалды орытындысы, ол да рал. Оны ндылыы рекетті табысты ете алуына атысты;
· адамны шындыты тсіндіруі шындыты адама пайдасы мен игілік німіне байланысты;
· рекет ережеден маызды, ол атып алан ережені здіксіз бзып отырады;
· ымны мні оны нтижеге ие етуі, аиатты ны оны ыса уаытта, аз шыынмен, те мол табыса жеткізуі.
Прагматизм — шапша леуметтік згерістер кезеінде дниеге келген практикалы философия, ол парасатты ой мен логикалы дісті практикалы істермен астастыруа тырысып, тжірибеге жгінеді. У.Джеймс (1842 — 1910) зіні “Прагматизм” (1907) атты ебегінде “Прагматикалы діс… рбір ымды тиісті практикалы нтижелерімен тсіндіруге тырысады. Егер бл ым емес, баса бір ым аиат болан кнде де біреу шін одан андай практикалы мн болар еді” деген пайымдауды тжырымдап, бл философия туралы аны тсінік береді. Джеймс ебектерінде прагматизм андай да бір теориядан туатын “практикалы нтижелерді” салыстыру жолымен филоселосы таласты шешу тсілі жне аиат теориясы ретінде тжырымдалады: аиат дегеніміз — “біз шін тиімді болатын, мірді рбір стіне сйкес келіп, бізді бкіл тжірибемізді жиынтыымен штасып жатан рекет” дейді. Сйтіп, прагматизмны “практика” мен аиатты субъективті трыдан тсінуі оны ымды (идеяны) рекет “ралы” (Дж. Дьюи) деп, ал танымды субъективтік “аиаттарды” жиынтыы (Ф.К.С. Шиллер) деп анытама беруіне келіп тірейді. Біра прагматизм практикалы пайдалылы деп объективті аиатты практика лшемімен длелдеуді емес, адамны жеке басыны субъективті мддесін анааттандыруды тсінеді. Шындыты тсіндіруде Прагматизм эмириокритицизммен йлес “радикалды эмпиризм” позициясын станады. Прагматизм объективті шындыты “тжірибемен” барабар деп санап, танымны субектісі мен объектісін блуді тек тжірибе шеберіні ішінде жргізеді.
39.Философиялы антропологияны негізгі мселесін алыыз.
Фейербахты философиясыны негiзгi мселесiне келiп тiрелсек – ол адам мселесi. "Жаа философия адамды, жне соны негiзi ретiндегi табиатты философияны е негiзгi универсалды пнiне айналдырады". Сондытан бiз Фейербахты iлiмiн антропологиялы философия деймiз. Ол адамды негiзiнен психо-физиологиялы пнде ретiнде арайды. Фейербахты немiс философтарыны адамды тек ана рух ретiнде тсiнуi анааттандырмайды. Оны ойынша, адам бiр жаынан материалды дене болатын болса, екiншi жаынан - ойлайтын рух. Фейербах кбiне адамны табии-биологиялы жатарын айта орнына келтiруге тырысады. "Мен" дегенiмiз – ол ойлайтын рух ана емес, ол денесi мен ойлай алатын басы бар, натылы кеiстiк пен уаытты шеберiнде мiр срiп жатан тiрi адамны зi.
Фейербах адамны негiзгi мiнездемесi ретiнде оны сезiмдiгiн келтiредi. Гегельдi ойлау мен болмысты тедiгiне Фейербах болмыс пен сезiмдiктi тедiгiн арсы ояды. Оны ойынша, тек ана "сезiнетiн пнде ана шынайы аиатты пнде". Сезiмдiк болмыс деп Фейербах бiздi санамыздан туелсiз мiр срiп жатан материалды дниенi айтады. Олай айтан себебi, Дниедегi материалды заттар мен былыстарды зiндiк мiрiне Фейербах онша кп мн берген жо, ол оларды брiн тек ана адама деген байланысы арылы арады, соыны зi сезiмдiк деректер арылы адама берiлетiнi сзсiз. Екiншiден, адамны зiнi материалдыын, денелiгiн ойшыл сезiмдiк арылы тсiнедi. Адам тйсiктерi мен сезiмдерiнi зi оны материалды дене екендiгiн крсететiн бiрде-бiр длелдеме. Сонымен, "мен" –сезiмтал пнде, олай болса, дене –адамны мнiне толы трде кiредi. Егер табиатты Фейербах з болмысынан зiн айыра алмайды деп тсiнсе, адам зiнi мнiн болмыстан айыра алатын пнде.
Фейербахты сезiмдiк аидасыны гносеологиялы (танымды) жаы да бар. Жаалай оршаан ортаны танып-бiлу сезiмдiк абылдау, тйсiктер, алау арылы жредi. Оны айтуынша, тек сезiмдiк алаумен аныталан, баытталан ойлау ана шынайы. Егер ойлау сезiмдiктен алыстаса, онда ол шындытан да ол зiп, зiнi шеберiнен шыа алмай адасады.
Сезiмдiктi таы да бiр аса мндi жаы – оны iшiне ажеттi трде сюдi енуi. Фейербахты ойынша, "бiздi сймейтiн, сюге болмайтын нрсемiз – ол жо" , "сю жо жерде - аиат та жо", "сю – заттарды бiзден тыс мiр сруiнi шынайы онтологиялы длелдемесi". рi арай з ойын жаластырып, Фейербах сюдi iкрмен теейдi. Олай болса, тек iкр ана затты мiр сруiнi анытамасы. Тек iкрдi мтылан заты ана аиатты. Фейербахты бл сздерiн субъективтi-идеалистiк баытта арауа болмайды. Оны айтысы келгенi – адам зiнi керек ылатын заттарына, мiрлiк ндылыы бар былыстара немрайлы арамайды, ол оларды сйедi, оларды игеруге, иеленуге тырысады, тек осы стте ана оларды адамнан тыс мiр срiп жатаны оан айын крiнедi. Егер ол зi сйетiн, керек ылатын заттара жете алмаса, ол онда айырып - амыады, зардап шегедi. Оны зi шынайы мiрде керек нрсенi жотыын, оны бiздi жан-дниемiзден тыс мiр сретiнiн крсетедi.
Фейербахты философиясында леуметтiк, моральды мселелерге кп кiл блiнген. Ол з заманындаы оамды атынастара анааттанбайды. сiресе, христиан дiнiнi – осы Дниенi дiреттi жаратушысы дайды зiне сенiп адал болан адамдара мгi рахата блiнген о дниедегi мiр берiледi – деген негiзгi аидасына терiс баа берiп, ол арапайым адамдарды осы мiрдегi жадайларын жасартуа баытталан мтылысына кедергi келтiредi деген пiкiр айтады. Фейербахты ойынша, аспандаы мгiлiк мiрге сену жердегi мiрдi ндылыын жояды.
Бiра, Фейербах христиандыты атты сына аланмен, оам мiрiне брiбiр дiннi керектiгiн мойындайды. Оны ойынша, тарихтаы бiрiн-бiрi ауыстыратын лкен дуiрлер дiндердi ауысуымен тыыз байланысты. Олай болса, зiнi ммкiндiктерiн сарыан христиан дiнiнi орнына жаа дiн керек. Ол дiн дайа деген сйiспеншiлiктi орнына адамды сюдi оюы керек. "Христиандыты мнi" деген негiзгi ебегiндегi соы тарауында Фейербах "Адам адама - дай" деген пiкiр айтады. Сонымен, бкiл философиясы материалистiк баытта болан философ мндай кзараса неге келедi,- деген сра бiздi ойымыза ерiксiз келедi. Оны ойынша, адамдарды бiр-бiрiне деген атынастарына дiни бiтiм берiлмесе, олар зiнi гуманистiк (адамгершiлiк) асиеттерiнен жрдай болады, йткенi, ондай жадайда адамдар здерiнi табии зiмшiлдiгiнен арыла алмай алады. Дiнсiз болу – тек адамны зiн ана ойлауымен те, дiнге сену – басаларды да ойлаумен бiрдей,- дейдi Фейербах.
Ендi, мiне, Жаа замандаы материалист-ойшы Фейербах бл мселеге андай жаалы келдi екен? Оны ойынша, еркек пен йел арасындаы жынысты сезiмге негiзделген сйiспеншiлiк осы жаа дiннi арауы болуы керек. йткенi, адам табии-биологиялы пнде боланнан кейiн оны тйсiктерi мен сезiмдерi оны алдамайды, тек ана сйiспеншiлiктен баса шынайы практикалы жне органикалы нрсе адамдар арасында жо деген з пiкiрiн айтады. Олай болса, "аспандаы лззаттан" грi адам жердегi "сезiмдiк баыта" мтылуы ажет. Ол, рине, бiр-бiрiн сйетiн "сен" мен "меннi" арым-атынасы. Адамдарды бiр-бiрiне деген ажеттiктерi оларды бiр-бiрiмен тееп топтастырады. Егер адамдар дайа сенуден грi здерiне сенiп, адамны зiн дай ретiнде араса, онда барлы адамдарды арасында, оларды жынысына арамай, досты арым-атынастар алыптасып, коммунизмге жол ашылар едi,- дейдi лы ойшыл. Осындай здерiнi рухани-адамгершiлiк ойларымен Фейербахты есiмi бiздi санамызда саталып алады.