Мотивацияны мазмнды теориялары

Мотивацияны мнін, сондай-а концепциялары мен ыпалдарын айындайтын толып жатан зерттеулер бар. Практикалы менеджмент 2 топа блінетін мотивацияны белгілі теорияларына сйенеді. Мазмнды теория адамдарды ртрлі іс-рекеттеріні себептерін анытауды кздейді. Кбінесе оны «ажеттіліктер теориясы» деп атайды. Процессуалды теория – бл рекеттер алай пайда болады, оны не баыттайды, стап трады жне тотатады деген сратарды ала ояды. Мотивацияны мазмнды теориясы адамдарды кздеген масата орай рекет етуге мжбр ететін іштей талаптануды тедестіруге негізделген. Бл теория кілдеріне А.Маслоу, К.Альдерфер, Д.МакКлеланд, Ф.Герцберг жатады. Мотивацияны процессуалды теориясы біршама кейінірек пайда болан. Процессуалды теориясы адамдар ртрлі масата жету шін зіні кш-жігерін алай блетіндігін жне мінез-лыты наты трін алай тадайтыын талдайды. Осы теория бойынша жеке адамны мінез- лы оны наты жадайа жне тадап алан мінез-лы типіні ммкін болатын себеп салдарына байланысты абылдау жне міттену ызметі де болып саналады. Мотивацияны процессуалды теориясы былайша блінеді: кту теориясы, ділеттілік теориясы, Портер-Лоулерді мотивация моделі.

А.Маслоуды ажеттіліктер иерархиясы.

Мотивацияны мазмндылы теориялары бірінші кезеде адамдарды рекеттерге итермелейтін ажеттіліктерді анытауа баытталан. Бл теорияларды iшiнде аса ке тараан - А. Маслоуды ажеттiлiктер теориясы. Оны ойынша ажеттiлiктер иерархияны алыптастырады. Маслоуды пікірінше, адамны мінез-лы ажеттіліктерді негізгі 5 тріні азіргі кездегі е маыздысына байланысты рбір адам бір уаытта ажеттіліктерді барлы 5 трін де олданады, біра оларды кші наты уаытта адамны зіндік артышылытарына байланысты болады. Осы артышылытар негізінде ажеттіліктер иерархиясы рылады. Маслоу адамдарды брын тжірибесі бар, рі білімді деп ана арамай, оларды зін-зі жетілдіретін жне зін-зі мегеретін, з мірін алыптастыра алатын жандар ретінде арастырды.

Мотивацияны дерістік теориялары адамдар ртрлі масата жетуі шін зіні кш-жігерін алай блетіндігін жне мінез-лыты наты трін алай тадайтындыын талдайды. ажеттілікті болатындыын теріске шыармай, процессуалды теория адамны мінез-лын тек сол ан айындап оймайды деп есептейді. Осы теория бойынша жеке басты мінез-лы, оны наты жадайа жне тадап алан мінез-лы типіні ммкін болатын себеп-салдарына байланысты абылдау жне кту ызметі де болып саналады. Бл теория былайша блінеді: кту теориясы, ділеттілік теориясы жне Портер-Лоулер моделі.

Кту теориясы.Теория мынадай аидаа негізделеді: белсенді ажеттілікті болуы адамдарды масата жетуіні бірден-бір себебі - мотивациясы болып саналмайды. Адам зіні тадап алан мінез-лы типі зін анааттандыратындыына жне ойлаан масатына жеткізетіндігіне сенеді. Кту – бл жеке адамны белгілі бір оиа ытималдыын баалауы. Кпшілік адамдар, мселен, жоары оу орнын бітіргеннен кейін жасы жмыса араласатындыына жне де егер жасылап жмыс істейтін болса ызметі жоарылайтындыын ктеді.Мотивация кту факторыны: «ебек шыыны – нтижелері», «кту – нтижелер – ктермелеу» жне «валенттілік» ызметі болып саналады. Ебек шыыны тарапынан кту – нтижелер - бл жмсалан кш-жігер мен алынан нтиже арасындаы атынас. Егер адамдар жмсалан кш-жігер мен ол жеткен нтижелер арасында тікелей байланысты жотыын сезінсе, онда кту теориясы бойынша мотивация лсірейтін болады. Мндай зара байланысты жотыы жмыскерлерді зін-зі дрыс бааламауынан, оларды даярлыыны нашарлыыны немесе дрыс баулымаудан немесе жмыскерлерді зіне бекітілген міндетті орындауына жеткілікті ы бермеуінен болуы ммкін. Нтижелер тарапынан кту – ктермелеу – ол жеткен нтижелерге жауап ретінде наты ктермелеуді немесе мадатауды ктуі. Кту теориясындаы мотивацияны айындайтын шінші фактор – бл валенттілік немесе мадатауды не ктермелеуді ндылыы. Валенттілік – белгілі бір ктермелеуге ие боланнан кейін пайда болатын анааттану немесе анааттанбау дрежесі. ртрлі адамдарда ажетсіну мен мадатауды абылдауы трліше боландытан, ол жеткен нтижеге жауап ретінде наты ктермелеу, кейде сол адама ешандай баалы болмауы ммкін. Егер валенттілік тмен, яни адам шін ктермелеу ны шамалы болса, онда кту теориясы бойынша мндай жадайда ебек рекетіні мотивациясы лсірейтін болады. Егер жоарыда айтылан 3 факторды мні шамалы болса, онда мотивация лсіз, ебек нтижесі тмен болады. Жмыс кшіні мотивациясын кшейтуде кту теориясыны практикалы маызы бар. ртрлі адамдарды ажетсінуі трліше боландытан, олар наты ктермелуді трліше баалайды. Демек, йым басшысы сынатын ктермелеуін салыстыруы тиіс. Кту теориясы адамны белгілі тадап алан іс-рекет типі оны анааттануа жне кткен жетістіктерге жетуіне ммкіншілік береді дегеннен туындайды. Бл теория бойынша, мотивация бірге осылан ш факторды ыпалыны нтижесі –« ебек шыыны-нтиже» атысты кту (3-Р); «нтиже-сый» атысты кту (Р-В) жне валентность немесе мадатауды баалылыы. Бл жерде валентность деп мадатауды туан болаша анааттану немесе анааттанбау дрежесі, ал мадатау ( марапаттау) деп адам нені зі шін баалы есептейді деп, соны айтамыз. Егер осы ш факторды біреуі аз болса мотивация лсіз болып жмыс нтижесі тмен болады. Бл ш факторды атынасын келесідей крсетуге болады:Мотивация –(3-Р) * (Р-В) * валенттілік.