Материалды емес активтер, оларды трлеріне жне есебін йымдастыру тртіптеріне сипаттама берііз
МЕА - ндірісте за мерзім пайдалануа болатын, физикалы негізі жо ашаа жатпайтын активтер. Бл активтерді анытауа болады, ксіпорын тарапынан баылауа болып, оны пайдаланудан ксіпорын болаша экономикалы тиімділік ктеді.
МЕА физикалы негізсіз жне оларды материалды не материалды емес активтер рамына кіргізуге болады.
Мысалы, ксіпорын жабдытары технологиялы басаруа арналан компьютерлік бадарламамен амтамасыз етіліп, онсыз жабды жмыс істей алмайды. Бл жадайда бадарлама жабдыпен бірге Н рамына енеді ме не МЕА рамына енеді ме, ол принципиалды трде аныталуы керек.
МЕАге: лицензиялы келісім, компьютерлік бадарламамен амтамасыздандыру, патенттер, авторлы ы, баса жатардан алынан тауар белгісі, фирмалы атаулар, ноу-хау, табии ресурстарды пайдалану ыы жне т.б.
МЕА есебін жргізу шін 2700 блімшесіндегі мына шоттар пайдаланылады:
2710 Гудвилл
2730 Баса да МЕА
МЕА йыма мынадай жадайда келіп тсуі ммкін:
- йымны жарылы капиталына рылтайшыларды
- салымы ретінде енгізілген жадайда
- зады жне жеке тлалардан сатып алынан жадайда
- зады жне жеке тлалардан мемлекеттік аысыз негізде алынан жадайда
- сас активтермен алмастырылан жадайда
- йым зі жасаан жадайда
Материалды емес активтерді бухгалтерлік есебін йымдастыру
МЕА келіп тсуі «МЕА абылдау, ткізу актісімен» рсімделеді. Онда МЕА атауы, оны ысаша сипаттамасы, абылдаан жне ткізген тланы аттары, сатып алынан мерзімі, бастапы ны, амортизация нормасы жне жинаталан тозу сомасы крсетіледі. Актіге МЕА абылдап алан материалды жауапты тла ол ояды жне осы жаттармен бірге йым бухгалтериясына тапсырылады. йым бухгалтериясында МЕА-ді кіріске алу бойынша мынадай бухгалтерлік жазбалар жасалады:
йымны жарылы капиталына рылтайшыларды салымы ретінде енгізілген жадайда
Дт 2730 Кт 5110
зады тлалардан тлем арылы кірістелген МЕА шін
Дт 2730 Кт 3310, 3390
осылан н салыына: Дт 1420 Кт 3310, 3390
алынан МЕА шін жабдытаушыларды шот-фактураларын тлеген кезде
Дт 3310, 3390 Кт 1010, 1030
бюджетке тленетін тлемдерді азайту шін есепке алынан С сомасына
Дт 3130 Кт 1420
МЕА бухгалтерлік баланстан оны шыысталуы кезінде не оларды пайд.н ешандай экономикалы пайда алу ктілмеген жадайда есептен шыарылады. МЕА шыысталуына мынадай себептер сер етуі ммкін:
- оларды баса тлалара сатылуы
- моральды тозуы серінен
- баса йымдара аысыз берілу серінен
- баса йымдарды жарылы капиталына салым ретінде салынуымен байланысты
МЕА шыысталуы аларды себептеріне байланысты «МЕА абылдау, ткізу актісімен» не «МЕА істен шыару актісімен» рсімделеді. МЕА сату кезінде мынадай бух.жазбалар жасалады:
Сатылан МЕА балансты нына
Дт 7410 Кт 2730
МЕА сату кезінде жинаталан амортизация сомасына
Дт 2740 Кт 2730
тлем жаттарына сйкес, С-сыз сатылан МЕА келісім нына
Дт 1210 Кт 6210
МЕА С сомасына
Дт 1210 Кт 3130
банк кшірмесіне сйкес МЕА сатаны шін сатып алушылардан аша аражаттары келіп тскен жадайда:
Дт 1030 Кт 1210
МЕА моральды жаынан тозуына байланысты есептен шыарылуы ммкін:
Дт 7410 Кт 2730
Істен шыару кезінде жинаталан амортизация сомасына:
Дт 2740 Кт 2730
Есептен шыарылан МЕА нынан есептелген С сомасына:
Дт 7410 Кт 3130
Жыл соында МЕА сатудан алынан табыс жне шыыс сомасы 6240, 7410 шоттарынан келесі бух.жазу ар жылды жиынты табыс шотына апарылады:
табыс сомасына: Дт 6240 Кт 5610
шыын сомасына: Дт 5610 Кт 7410
| йым капиталыны есебін йымдастыру тртіптеріне тоталыыз |
Жарылы капиталды есебі. Ксіпорынны жарылы капиталыны млшері, сол йымны шыаран акцияларыны трлері, (жай жне артышы- лыы бар) акцияларды сандары, сондай-а бір акцияны атаулы (номиналды) нына сйкес акционерлік оамны серіктестіктерді, ндірістік кооператив- терді жалпы жиналысында бекітіледі. Жалпы кез-келген йымны жарысы тиісті мемлекеттік органдарда (ділет министрлігі) тіркеуден ткізілуі тиіс. андайда болмасын оамны акциясын сатып алатын мшесі ол акцияларды оама немесе шінші тлаа сатуа сыныс жасауына ыы бар.
Шаруашылы серіктестіктерді жарылы капиталына салынатын салым- дары, аша да, баалы аащдар да, млік те, мліктік ы та жне баса да мліктер (интелектуалды ызметті нтижесінде берілген ын да оса ал- анда) болуы ммкін.
рылтайшыларды (атысушыларды) жарлы капиталына натуралды нысанда салынатын салымдары немесе барлы рылтайшыларды келісімі бойынша немесе барлы рылтайшыларды жалпы жиналысыны шешімі бойынша мліктік ыы ашалай нысанда бааланады. Осындай салымдар- ды ныны сомасы жиырма мы айлы есептік крсеткіштен асып тсуі ке- рек, біра сол баалауды туелсіз эксперт (баалаушы) уаттауы керек.
Шаруашылы жгізуші субъектілер айта тіркелген кезде атысушылар- ды ашалай салымдары бухгалтерлік жттармен не болмаса аудиторлы есеп берулерімен уатталып баалануы ммкін.
Осындай баалау кезінен бастап, бес жыл бойы шаруашылы жргізуші субъектілерді рылтайшылары (атысушылары) здері осан сомаларыны шегінен арты бааланан салымдарына субъекті кредиторларыны алдында бірлесіп жауап береді.
Егер де салым ретінде субъектіге пайдалану ы берілсе, онда бл салым шін тленетін тлемні млшері, рылтайшыларды жаттарында крсетілген барлы мерзімі шін есептелген сомадан аныталады.
Мліктік ы жо жне баса да материалды емес игіліктерді жеке са- лым ретінде жасауа рсат етілмейді, сондай-а атысушылар серіктестікке бір-біріні арызын зара есептеуге жатызуына болмайды.
осымша жне жауапкершілігі шектелген серіктестіктерді жарылы капиталыны бастапы млшері рылтайшыларды салым сомасына те бо- лады жне жаттарын мемлекеттік тіркеуден ту шін берілген кнінде, оны млшері жз айлы есепті крсеткіштен кем болмауы керек.
Аталан серіктестіктер тіркеуге дейін здеріні жарылы капиталыны жалпы сомасыны 25-тей млшерінде соманы тлеуге міндетті. Біра ол жар- ылы капиталыны минималды сомасынан кем болмауы керек. Жалпы жина- лысты шемімімен бекітілген мерзімде серіктестікті барлы атысушылары жарылы капиталына берешегін толыымен теуі тиіс.
Ол мезгіл серіктестікті тіркелген кнінен бастап саналады жне ол бір жылдан аспауы керек. Егерде серіктестікті атысушылары белгіленген мер- зімде з лестері бойынша міндеттемесін орындамаса, онда атысушылар зі- ні есебінен бермеген лесіні бір блігін осуы керек, болмаса оларды жар- ылы капиталы осатын лесіне дейін азайтылады.
Акционерлік оамны жарияланан жарылы капиталыны млшері бірыай валюта крсетілген барлы шыарылан акцияны номиналды (атау- лы) нына те болады. йым зіні шыады деп жариялап ойан акция- ларыны барлыын немесе тек бір блігін ана шыаруы жне орналастыруы ммкін. Ол жадайда жабы акционерлік оамы мемлекеттік тіркеуден тпес брын жарияланан жарылы капиталыны толы тленуін арастырады. Ашы акционерлік оамы зіні жарияланан жарылы капиталыны кем дегенде 25 тіркеместен брын тлеуі тиіс.
Жарияланан жарылы капиталыны минималды клемі ашы акцио- нерлік оам шін – бес мы минималды есептік крсеткішін, ал жабы оам шін – жз минималды есептік крсеткішін райды.
Акционерлерді жалпы жиналысында аныталан рі жарияланан саны- ны шегінде акцияны шыаруды жадайы, мерзімі, саны директорлар Кеесі- ні шешімен белгіленеді.
оамны шыарылан (тленген) жарылы капиталыны дегейі шыа- рылатын акцияны номиналды (атаулы) нына те болады. Шыарылан (тленген) жарылы капитал жаадан шыарылан немесе сатып алынан ж- не жойылан акцияларына сйкес згеруі ммкін. Бл жерде шыарылан ак- цияны номиналды ныны жиынты сомасы рбір оам типіне белгілен- ген минималды дегейден тмен болмауы керек.
оамны жарияланан жарылы капиталы тгелдей тленіп жне орна- ластырып біткен со ана, лайтуа рсат беріледі; жарияланан капитал мен шыарылан капиталды арасында айырмасы болса, онда сол сомаа жарылы капитал азайтылады.
Жарияланан жарылы капиталын лайту жне азайту туралы шешім акционерлерді жалпы жиналысында абылданады, біра оларды минималды дегейден тмендетуге рсат етілмейді.
Барлы кредиторлара кем дегенде 30 кн брын хабарланан со, жария- ланан жарылы капиталын азайтуа рсат етіледі. Бл жадайда кредитор- лар зіні алашаын толы дегейде, рі тез арада талап етуге ылы.
оам акциялары жай жне айрыша болып келеді.
Заа сйкес акциялар акционерлерді келесі ытарын анааттан- дырады:
- дивиденттер алуын;
- оамды басаруына атысуын;
- оам жойыланнан кейін одан алан млікті блісуге атыса алатынын;
оам тек иесі жазулы (атаулы) акцияны шыаруа ы бар. Иесі жазу- лы (атаулы) акцияны озалысы, яни акцияны з стаушысын ауыстыру, ата тртіпте арнайы жатта – акционерлік оамны акционерлеріні тізі- мінде белгіленеді. Иесі жазулы (атаулы) акцияны нын, тек тізімге енгендер ана пайдалана алады.
Жарылы капиталды олда бары жне озалысы 5020-шы «Жай ак- циялар», 5010-шы «Артышылыы бар акциялар», 5030-шы «Салымдар мен жарналар» шоттары енетін 5000-ші «Жарылы капитал» деген шоттар блім- шесінде жргізіледі.
5000-ші «Жарылы капитал» блімшесіні шоттары бойынша алдыы, оны рылтай жаттарында крсетілген жарылы капиталыны млшеріне сйкес келуі керек. 5000-ші блімшесіні шоттары бойынша жазу жарылы капиталды белгіленген тртібі бойынша жреді, оларды лайан немесе азайан жадайында рылтай жаттарында да тиісті згерістер енгізіледі.
5000-ші «Жарылы капитал» блімшесіні шоттары бойынша операция- ларын арастырайы.
5020-шы «Жай акциялар», 5010-шы «Артышылыы бар акциялар» шот- тарыны кредиті бойынша акционерлік оамны жарылы капиталына салы- натын салымдары бойынша атысушыларды арыз сомасы крініс табады, ал ол 5110-ші «Тленбеген капитал» шотымен корреспонденцияланады.
Шыарылан акцияларды (салымдарды) немесе жарналарды номинал- ды ны тленсе, онда ол: 1030;1010 дебеті бойынша жне 5110 шотыны кредиті бойынша крініс табады.
Егер де шыарылан акцияларды номиналды ны негізгі ралдармен, материалды ндылытармен жне баса да активтермен тленсе, онда мына шоттар дебеттеліп: 2730;2410;1310;1320;1330;1350 жне 5110 шоты кредит- теледі.
31. Есеп