Экономикалы теорияны зерттеу дістері

ылым мен оу пні арасында айырмашылы бар. Оу пнінде ылыма тікелей атысы жо натылы мірлік мысалдар, трлі тсіндірулер олданылады. Біра ылыма да, оу пніне де методология бірдей ажет. Методология дегеніміз – ылыми тануды нысаны (формасы), дісі, йымдастыру принциптері туралы ілім.

Экономикалы процестерді танып-білу дістеріні жаратылыстану ылымдарындаы зерттеу дісінен айырмасы бар. Біра барлы жадайда да зерттеу мен білім беруде диалектикалы тсілді олданады. Бл дісті негізін ежелгі гректер аласа, ал оны ылыми жйеге салуда неміс философы Гегельді ебегі зор. Шын мнісіндегі алым адам барлы процестерді даму стінде ойлап арайды, яни диалектикалы трыдан ойлайды деген сз. Олай болса ылыми тану процестер мен былыстарды мніне, оларды арасындаы зара байланысты, дамуды себебін жне озаушы кшін зерттеуге тиіс. ылыми тануды нысаналары мен дістері кп. Олар объективті жаынан есептелген (статистикалы), жинаталан материалдарды анализ жне синтез, индукция, жйе (система) трінде арау, болжамдар жасау жне оны тексеру, эксперименттер жргізу, логикалы жне математикалы модельдер жасау.

рбір экономикалы жйені логикалы байланысы бар. Біріншіден, олар бір-бірімен динамикалы зара сер ететін атынаста болады. Бгін аргументті (длел) болан зат, ертеінде ызмет рлін атаруы ммкін. Екіншіден, жйені рбір элементі тарихи даму процесінде болады. Сондытан тарихи жне логикалы бірлікті сатау проблемасыны маызы зор. Мны зі жйені жне оны элементтеріні пайда болуын білу шін ана емес, сіресе оны рдісін (тенденциясын), сатыларын анытауа ажет.

Шаруашылы рдістерді зерттеген кезде, экономикалы теория жалпы ылымидістерді олдану атарына кіреді, яни бл дістерді, баса оамды жне азіргі заман ылымдары да олданады.Осындай жалпы ылыми дістерді ішінен экономика саласына арналан дістері мыналар (1.4 сурет)?

Баылау, модельдеу

Біріншісіне кіл аударса, баса ылыми ызмет сияты, экономикалы зерттеуде эмпирикалы міндеттемені атарады, яни тжірибелік негізде рылады. Мны, баылау дісі айындайды,яни экономикалы былыстарды, оларды НАТЫ трінде кру жне фактілерді жиынтыын, азіргі кездегі болып жатан жадайларды крсетеді.Мысалы, баылау дісі арылы,тауар баасыны осы кезде жне келер уаытта алай згеретіндігін анытауа болады.

Модельдеу дісі - леуметтік–экономикалы былыстарды оларды теориялы мысалдары тірегінде арастырады. Экономикалы жйені белгілі бір лгіге тсіру те крделі де иын міндет. Экономикалы жйені жекелеген элементтерін жан-жаты талдап, экономикалы задарды топшылап, олара трлі ат оюа болады. Біра азіргі тада бл ылыма жеткіліксіз, экономикалы теорияны практикада пайдалану шін экономикалы-математикалы модельдер ажет, оларды пайдалану арылы ана экономиканы жадайын тсінесі, оан "диагноз" ойып емдеу дістерін анытай аласы, белгілі мерзімнен кейін экономикада не болатынын, абылдаан шешімдеріні леуметтік-экономикалы нтижесі андай екенін длелдеп айтуа ммкіндік туады. Экономиканы математикалы модельдеу те иын іс. Онымен бірге экономика дегеніміз крделі жйе, оны ызмет ету шарттары, реттелмейтін кездейсо байланыстармен штасады.

ылымда экономикалы дерістер мен жйелерді зерттеу шін математикалы дістерді олдануа ерекше кіл блген баытты негізін алаушылар – М. Вальрас, В. Парето, У. Джевонс. Оны азіргі крнекті кілдері – В. Леонтьев, Л. Конторовин, С. Шаталин, В. Макаров, А. Аганбегян, К. Вальтух, А. Анчишкин. Онымен бірге ерекше атап айтылатын есім – математик, физик жне кибернетик – Дж. Нейман. Ол Пристон университетінін экономисі 0. Маргенштермен бірлесіп кпшілікке белгілі "Жаттыу теориясы" жне "Экономикалы мінез-лы" деген ебек жазды. Бл ебекте экономикалы дамуды кптеген проблемалары "Жаттыу теориясы" трысынан зерттелген.