Механиканы негізгі ымдары:радиус-вектор, траектория, орын ауыстыру, жол.

Механикалы озалыс.Механикалы жйе.Механиканы негізгі моделі:материалды нкте,атты дене,ттас орта.

Механикалы озалыс деп уаыт згерісінде кеістікте денені баса денелерге атысты орын ауыстыруын айтамыз.Механикалы озалыс – салыстырмалы. Бір денені р трлі денелерге атысты озалысы р трлі болады. Денені озалысын сипаттау шін, озалыс ай денеге атысты арастырылатынын белгілеу ажет. Бл денені сана денесі деп атайды. Сана денесі жне уаыт – сана жйесін рап, ол озалан денені кез келген уаыттаы орнын анытауа ммкіндік береді.

Тек механикалы процестер тетін жйелер механикалы жйе деп аталады. Тйыталан механикалы жйеде потенциалды жне кинетикалы энергияларды осындысы траты шама болып алады. (мндай жйелер консервативтік деп аталады). Егер тйыталан жйеде потенциалды жне кинетикалы энергияны осындысы кемісе, ол жйеде механикалы энергия энергияны баса механикалы емес тріне айналанын крсетеді. Мндай жйелер диссипативтік деп аталады.

Денені еркін тсуі кезінде кез келген уаыт мезетінде оны кинетикалы жне потенциалды энергиясыны осындысы траты болатынын ескеру керек. Денені озалысы детте оан кш сер еткен жадайларда пайда болады. Осы кштерді сері озалысты сипатын анытаумен атар денені деформациясын да, яни оларды лшемі мен формасыны згерісін де туызады. Кбінесе деформациясыны шамалы болатындыы сондайлы, денені озалысын сипаттаанда оны елемеуге де болады. арастырылатын мысалды шартында деформациясын елемеуге болатын дене абсолюттік атты денелер деп аталады.

Кейде дене озалысын арастыран кезде оларды лшемін де елемеуге болады. Бл, дене лшеміні, біз істес болуа тура келетін, берілген есепті шартындаы кейбір лшемдерден бірнеше есе кіші болатын жадайлар да болады.

рбір дене белгілі бір лшемдерге ие. Денені р трлі бліктері кеістікті р трлі жерлерінде орналасады. Алайда, механиканы кпшілік есептерінде денені р трлі бліктеріні орнын крсетуді ажеті жо. Егер денені лшемдері баса денелерге дейінгі араашытыынан аз болса, онда бл денені оны материалды нктесі деп санауа болады. Мселен, оны аламшарларды Кнні айналасындаы озалысын зерттегенде алуа болады. Механикада дадылы анытамасы материалды нктені есептерді шыаруда лшемі жо деп есептеуге болатын нрсе дейді. Бл нрсе деформацияланбайды, айнала алмайды. Материалды нктені механикалы энергиясы тек ана оны (алдыа) озалу кинетикалы энергиясы трінде ана жинатала алады, яни айналу немесе деформациялы энергиясы болмайды. Басаша айтанда, материалды нкте — е арапайым механикалы жйе; е аз еркіндік дрежесі бар механикалы жйе (шлшемді кеістікте озалса жне байланыс болмаса – 3 еркіндік дрежесі), ішкі еркіндік дрежесіз.

Механиканы негізгі ымдары:радиус-вектор, траектория, орын ауыстыру, жол.

Уаыт ткенде бір нктеден екінші нктеге орын ауыстыранда, дене (материалды нкте) дене озалысыны траекториясы деп аталатын андай да бір исыты сызады.

Денені кез келген уаыттаы кеістікте орнын (озалыс заын) x = x(t), y = y(t), z = z(t) координаттарды уаыттан туелділігінен (координатты діс), не болмаса уаытты бастапы нктеден берілген нктеге жргізілген радиус-вектордан туелділігінен (векторлы діс) анытауа болады

Денені орын ауыстыруы деп денені бастапы орнын оны кейінгі орнымен осатын баытталан кесіндіні айтады. Орын ауыстыру – векторлы шама.

Жрген жолы - денені белгілі t уаытты ішінде траектория доасыны зындыына те болады. Жол – скалярлы шама.

Егер денені озалысын жеткілікті аз уаытты ішінде арастырса, онда орын ауыстыру векторы осы нктеге жргізілген траекторияны жанамасы бойымен баытталады, ал оны зындыы жрілген жолына те болады.

Радиус-вектор (детте немесе жй деп белгіленеді) — координаттар басы деп аталатын лдебір берілген траты нктеге атысты нктені кеістіктегі орнын анытау шін енгізіледі. Кез келген кеістіктегі нкте шін радиус-вектор – координаттар басын сол нктемен осатын вектор болып табылады.

Материялы нктені белгілі бір уаыт аралыындаы орын ауыстыруы дегеніміз нктені бастапы уаыт мезетіндегі орнынан соы уаыт мезетіндегі орнына жргізілген r векторы . 2-суреттен r_B = r_A + r

бдан орын ауыстыру векторы мынаан те:

r = r_A =r_B