Исысызыты озалыс
Материялы нкте озалысыны кинематикалы сипаттамалары
| озалыс ашытыымен салыстыранда берілген денені лшемі мен пішіні те кіші болса, оны материялы нкте ретінде арастыруа болады. Декарт координаттар жйесінде (1.1-сур.) уаыта туелді озалатын А материялы нктені орны ш кеістік координаттарымен х, у, z немесе координат басы О нктесінен А нктесіне жргізілген радиус-вектор r=r(t) немесе x=x(t), y=y(t), z=z(t)
1.1-сурет. Декартты координаттар жйесі
Траектория, жол зындыы, орын ауыстыру векторы Берілген сана жйесінде озалыстаы денені немесе материялы нктені басып ткен нктелеріні жиыны траектория деп атайды. Траекторияны пішініне байланысты озалыс тзу сызыты жне исы сызыты болып блінеді. Материялы нктені АВ исы сызыты траекториясы бойымен ткен озалысын арастырайы (1.2-сур.). исы сызыты АВ геометриялы нктелер жиыны Sжол зындыы деп аталады. Бл скаляр шама уаыта туелді функция болады: S=S(t) Нктені бастапы А кйінен соы В кйіне жргізілген r векторы орын ауыстыру векторы деп аталады. Бл шама t уаыт ішінде радиус-векторды згеруіне те r= r-r0. Тзу сызыты озалыс кезінде орын ауыстыру векторы траекторияны сйкес блігімен дл келеді жне орын ауыстыру векторыны модулі жрілген жол зындыына те /r/=S
|
арылы аныталады. озалыс барысында оны координаттары уаыт туіне байланысты згереді. Материялы нктені кинематикалы озалыс тедеуін векторлы жне скаляр трде жазуа болады:
Сана жйесі
Денелер кеістікте жне белгілі бір уаыт аралыында озалады. Материялы нктені озалыс кйі сана денесі деп аталытын кез келген тадап алынан денемен салыстырылып арастырылады. Сана денесімен байланысан координаттар жйесі мен саат жиынтыын сана жйесі деп атайды
исысызыты озалыс
исы сызыты озалыс кезінде (1.3-сур.) 
векторы, демек 
векторы, траекторияны ойыс жаына арай баытталан болады. деу 
векторын екі раушыа жіктейік оны бірі 
векторымен баыттас болып тангенциалды деу ( 
) жне оан перпендикуляр нормаль деу ( 
) деп аталады.
1.3-сурет. исысызыты озалыс
Тангенциал деу жылдамдыты модуліні згеруін сипаттайды 
нормаль деу – жылдамды векторыны баытыны згеруін сипаттайды.
1.4-сурет.деуді екі раушысы
Нктені толы деуіні модулі мынаан те:
Радиусы 
шебер бойымен біралыпты айналу кезіндегі нормаль удеу модулі келесі формуламен аныталады
Жылдамды
Жылдамды – нктені берілген уаыт мезетінде озалыс баыты мен жол згерісін згерісін анытайтын векторлы шама. Жылдамдыты сан мні бірлік уаыт ішінде жолды згерісіне те.
Нктені орташа жылдамды векторы 
орын ауыстыру радиус-векторыны 
уаыт згерісіне атынасымен аныталады:
Лездік жылдамды – озалыстаы нктені уаыт бойынша алыан 
радиус-векторыны бірінші туындысына те векторлы шама:
. Жылдамды векторыны баыты кез келген нктеде траекториясына жргізілген жанама баытымен аныталады. Жылдамды модулі мынадай рнекпен аныталады:
(1.5) Бл рнектен жол зындыын анытауа болады:
Біралыпты озалыс кезінде
( 
) жолды тедеуі мына трде жазылады: