Электркинетикалы былыстар

Дисперстік жйелердегі блшектерді зарядтарыны болуын алаш рет Мскеу университетіні профессоры Ф.Ф. Рейсс 1808 ж. ашан болатын. Ол ылалды топыраа сумен толтырылан шыны ттікшелерді матырып, олара электродтара потенциал айырмасын туызанда болатын былыстарды байады. Бнда Ф.Ф. Рейсс электр рісін туызан кезде суды о полюсті электрод тран жаы ылайланып, ал суды теріс полюсті электрод тран жері тны кйіндегі алатынын байады. Бл тжірибе топыраты о полюсті электрода тасымалданатынын крсетеді. Кейінгі зерттеулерді нтижесінде блшектер электр рісіні серімен біралыпты траты жылдамдыпен тасымалданатыны длелденді. Кптеген тжрибелерді нтижесінде блшектерді жылдамдыы потенциалдар айырмасы жне дисперсиялы орта тратылыы артан сайын сетіндігі, ал ортаны ттырлыы скен сайын оны кемитіндігі белгілі болды. Міне осыны - электр рісінде дисперстік блшектерді тасымалдануын электрофорез деп атайды. Егер U трізді ттікшелерді ортаы иінін жа кварц мын салып толтырып, оан да электр рісін туызатын болса, онда ттікшені теріс электрод тран блігіндегі су белгілі бір дегейге ктерілетінін байауа болады. Бул тжірибені де алаш рет Ф.Ф. Рейсс жасаан. Тжірибедегі кварцтік м уа тесікті диафрагма рольін атарады.

 

Электрфорез былысындаы сияты, осы айтылан тжрибедегі тасымалданан сйы белгілі бір жылдамдыпен озалады екен жне тасымалданан сйыты млшері потенциалдар айырмасы мен ортаны диэлектрлік тімділігіне тура, ал ортаны тратылыына, кері пропорционал екен. Бл былысты, яни электр рісіндегі сйытыты белгілі бір электрода тасымалдануын электросмос деп атайды. 1852 ж. Т.Видеман электросмос былысын санды трде зерттеді. Ол уа тесікті диафрагмадан тетін сйыты млшеріні то кшіне байланыстылыын, ал то кші траты боланда диафрагманы алыдыына байланыссыз екенін крсетті.

Сонымен Ф.Ф.Рейсс жоарыда айтылан тжрибелерді кмегімен брын белгісіз екі былысты (электросмос жне электрфорез) ашты.

Ф.Ф.Рейсс байаан бл былыстарды себептері бірдей екен, ол дисперстік жйедегі сйы (орта) жне атты (блшек) фазаларды ртрлі зарядта болуынан екен. Электрфорез кезінде электр рісіні серінен шамасы те кішкентай боландытан дисперстік фазаны белшектері о электрода тасымалданады. Ал электросмос кезінде кварцты мны блшектері ірі боландытан электр рісі нтижесінде капиллярлар арылы теріс элетрода о зарядталан сйыты тасымалданады.

Кейінірек келе электрфорез жне электросмос былыстарына арама - арсы екі былыс байалды. 1859 ж. Квинке уа тесігі бар диафрагма арылы сйытыты ысыммен ткізгенде, диафрагманы екі жаындаы электродтар арасында потенциалдар айырмасыны болатынын байады. Квинке пайда болан электрлік озаушы кшті (ЭК) диафрагманы алыдыы мен ауданына жне ткен сйытыты млшеріне байланыссыз, тек сйытыты аызатын ысыма байланыстылыын анытады. Нерлым ысым кп болса, сорлым ЭК кп болады. Квинке ашан электросмоса арама-арсы болатын бл былысты ау потенциалы немесе Квинке эффектісі деп атайды. Квинкені аспабыны слбасы 4.3-суретте крсетілген.

Электрфорезге арама-арсы былысты 1878 ж. Дорн байады. Ол дисперстік фазаны блшектері дисперсиялы ортада тнанда (шккенде), мысалы м суда шккенде, сол шккен блшектерді ртрлі дегейлерінде орналасан электродтар арасында потенциалдар айырмасыны болатынын крсетті.

Квинке тжірибесіні слбасы	Дорн тжірибесіні слбасы

 

Бл былыс Дорн эффектісі немесе шгу (тну) потенциалы деп аталады. Міне осы былыстарды, - и электр рісіні серінен фазаларды озалысы, и фазаларды озалысынан электр рісіні туатынын байауа болатындытан электркинетикалы былыстар деп атайды.

Сонымен электркинетикалы былыстарды 2 топа блугеболады:

1. Бірінші текті электркинетикалы былыстар: оан электрофорез бен электросмос жатады. Блбылыстар кезінде электр рісіні серінен фазаларды озалысын байаймыз.

2. Екінші текті электркинетикалы былыстар: бан седиментациалы потенциал (Дорн эффектісі) мен ау потенциалы (Квинке эффектісі)жатады. Бл былыстар кезінде амалсыз озалатын фазаларды нтижесінде потенциалдар айырмасы пайда болатынын байауа болады.