Деу]ыты мртебенін трлері
ыты мртебенін трлері: а) азаматтарды жалпы немесе конституциялы мртебесі; ) азаматтардын кейбір санаттарына арнайы жне туанынан берілетін мртебесі; б) жеке адам мртебесі; в) жеке жне зады тлаларды мртебесі; г) шетелдіктерді, азаматтыы жоктарды, босындарды мртебесі; ) шет елдерде жрген азастан азаматтарыны мртебесі; д) салалы мртебелер: азаматты-ыты, кімшілік-ыкты жне т.б. е) ксіби жне лауазымды мртебе (депутат, министр,судья, прокурор мртебесі); ж) р трлі шыл жадайларда жне елімізді арнайы аймактарында жмыс істейтін тлаларды мртебесі
30.ы орау органы жйесіндегі ділет
оам дегеніміз — адамдар мен оларды йымдары арасындаы арым-атынастарды те крделі жйесі. Мемлекет арнаулы органдар арылы оамды басарады, кпшілік бара шін маызы бар мселелерді шешеді жне оамдаы тртіпті амтамасыз етеді. Мемлекетті трлі органдары бар, олар здеріні тікелей биліктік міндеттерін атаруда зара тыыз байланыста жне бір-біріне баынышта болады. Мемлекеттік органдар арасында ы орау органдары айрыша орын алады. Олар оамдаы ыты тртіп пен задылыты амтамасыз етеді. ы орау органдарына: сот, прокуратура, Ішкі істері органдары, лтты ауіпсіздік, ділет органдары, Кедендік баылау органдары, жеморлы жне баса ксіби ылмыстармен крес органдары жатады.
азастан Республикасыны ділет органдары мен мекемелері
ділет саласында мемлекеттік саясатты іске асырылуын амтамасыз ететін атарушы билікті орталы органы азастан Республикасыны ділет министрлігі болып табылады. азастан Республикасыны ділет министрлігі ауматы ділет мекемелеріне, нотариалды кеселерге, азаматты хал актілерін тіркеуді жргізетін органдарга (АХАТ), ылмысты атарушылы жйеге, оку орындары мен ылыми мекемелерге басшылы ызметін атарады.
ділет министрлігіні негізгі міндеттері:
· Саяси, экономикалы, леуметтік мірді ыты негіздерін бекітуге ыпал ету;
· за жобалау жмыстарын ылыми жне тжірибелік жаынан амтамасыз ету;
· за жобаларын ыты жне ылмысты трысынан сараптауды амтамасыз ету;
· абылданатын задарды тиімділігін болжау.
31. Жер ыы тсінігі
· Жер - бл кеістікпен, рельефпен, климатпен, топыра абатымен, сімдіктер лемі мен жер ойнауымен, су кздерімен сипатталатын, ауыл жне орман шаруашылыында ндірісті басты ралы рі халы шаруашылыыны барлы салаларыны ксіпорындары мен йымдары шін негізгі базис болып табылатын оршаан ортаны маызды блігі.
· ыты жне жер ыыны жалпы теориясына сйкес жер ыыны пні болып объектісі жер болып табылатын ерікті оамды жер атынастары табылады.
· Жерді айырыша ерекшеліктері болып оны клеміні шектелгендігін, орналасу орныны тратылыы, ауыспайтындыы жне жылжымайтындыы табылады. Сонымен атар, жер з рамы, нарлыы, ландшафттыы, сіп-ну ммкіндігі, экологиялы, рекреакциялы жне шаруашылы масаттары бойынша біртектес емес.
· Жерді баса да табии ресурстарымен, сіресе, су ресурстарымен, жер ойнауымен, сімдіктер лемімен, соны ішінде, орманмен, байланысыны мні ерекше. Олар шін де жер орналасан орны жне мір сру жадайы болып табылады.
· Оларды барлыы жер атынастарыны ыты реттеуді мазмнына сер етеді.
· діс дегеніміз пнді райтын оамды атынастара ыты сер ету ралы. Жер ыында ыты реттеу дісі ретінде Р-ны жер задарыны масаттары мен міндеттерін ескере отырып, реттелген оамды атынастара мемлекеттік ыты сер етуді экологиялы, императивтік жне диспозитивтік тсілдері.
· Жер атынастарын мемлекеттік басару функцияларын (есеп, кадастр, мониторинг жргізу) жзеге асыру шін жер атынастарын реттеуді императивтік дісі олданылады.
· Жерге меншік ыын жне жер пайдалану ыын жзеге асыру шін диспозитивтік (латын сзі «диспоноре» - «тандаймын») діс олданылады, ол меншік иесіне немесе жер пайдаланушыа жер учаскілерін пайдаланумен байланысты шаруашылы мселелерін дербес шешуге ммкіндік береді.
· Жерге табии объект ретінде экономикалы діс олданылады, ол ыты реттеу пніні, яни, жерді табии асиеттерін есепке алуды білдіреді.
· Жер ыы дістеріні трлері:
· 1) диспозитивтік;
· 2) императивтік;
· Диспозитивтік дісті трлері:
· 1) сынушы;
· 2) санкциялаушы;
· 3) ы беруші;
· Императивтік дісті трлері:
· 1) ыты атынастар субъектілеріні ытары мен міндеттерін орнытырушы;
· 2) тыим салушы (шекараларды, жер ыы атынастары атысушыларыны тиісті жріс-трысын анытау);
· 3) экологиялы діс.
· Жер ыы зіні жйесі бар ы саласы ретінде жалпы жне ерекше блімдерден ралады.
· Жалпы ережелерден тратын, рекеті реттелетін жер атынастарыны барлыына немесе басым кпшілігіне таралатын институттарды жиынтыы жер ыыны жалпы блімін райды.
32.ы орау ызметі
ы орау ызметі кез келген тсілмен ана емес, ыпал етуді зады шараларын олдануды кмегімен жзеге асырылады. Оларды атарына замен белгіленетін мемлекеттік мжбрлеу жне жазалау шараларын жатызуа болады.Мемлекеттік мжбрлеуді трт трі белгілі:
· 1) ылмысты-ыты (ылмыс жасаан жадайда)
· 2) азаматты-ыты (ылмысты жауапкершілікке келіп сотырмайтын мліктік зиян келтірілген жадайда);
· 3) кімшілік-ыты (кімшілікке теріс ылы жасау; мысалы, са бзаылы, оамды орындарда алкогольді ішімдіктер ішу);
· 4) тртіптік (зіні ебек ету жне баса міндеттерін атармау немесе олара салдыр-сала арау).
За ы орау органдарынан заны немесе зге де ыты актілерді белгіленген тапсырмаларына ана сйкес келетін за жнімен ыпал ету шараларын олдануды талап етеді. Егер за бойынша суы аруды сатау тртібін бзаны шін айыппл тріндегі санкция арастырылан болса, кімшілік жолымен ттына алуды олдануа болмайды. ы орау ызметі белгілі бір тртіпті аясында орындалады. Мысалы, ылмысты, кімшілік немесе тртіптік жазалау шараларын олдану шегін ажетті тексерулер жргізбей трып айындауа болмайды.
33.Салы, оны белгілері, трлері
Салы тсінігі, мні жне белгілері
Салытар-тауарлы ндіріспен бірге, оамны топа блінуімен жне мемлекетті пайда болуымен, оан скер, сот, ызметкерлер стауа аражатты ажет болуынан пайда болады.
Салыты мні мемлекет з пайдасына жалпы ішкі німні белгілі млшерін натылы жарна ретінде алып алады.
Салытар мемлекетті мір сруіні негізі болып саналады. Мемлекетті стау шін, халыты ашалай немесе натуралды формада траты трде тлейтін жарналары ажет болады. Адамзатты даму тарихында салыты нысандары мен дістері мемлекетті сранымдары мен ажеттеріне арай бейімделіп, згерістерге шырап отырды.
Салытар тауар-аша атынастарынан тыс олданылады. Натуралды салытарды млшері мен трі наты жергілікті жадайлара баынан. Мысалы: 1 адамнан 1 ндыз терісі немесе 10 пт тз жне т.б. алынан. Тауар-аша атынастарыны ныаюымен натуралды салыты рлі айтарлытай азайды. Дегенмен, олар соы уаыта дейін пайдаланылады.
Егер екі мемлекет бір-бірімен соыс жргізсе, жеген мемлекет жеілген мемлекетті барлы байлыын тонап алады, болмаса белгілі бір млшерде салы салып отырады.
Салытара экономикалы дебиеттерде р трлі анытама мен тсініктеме берілген. Мселен, Салы кодексінде «Салытар-мемлекет біржаты тртіппен за жзінде белгіленген, белгілі бір млшерде жргізетін, айтарымсыз жне теусіз сипатта болатын бюджетке тленетін міндетті ашалай жарналар» деп атап крсетілген.
Салы- зады актілерге сйкес салы тлеушілермен жзеге асырылатын бюджеткетленетін міндетті тлем.
Салы- белгілі бір объектілерден тленетін тлем.
Салы дегеніміз- белгілі бір мерзімде жне белгілі бір клемде алынатын, за бойынша арастырылан міндетті тлемдер.
Салыты баса да тлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі, салы белгілі бір объектілерден (табыс, млік, тауар, жер,клік, мра) тленеді. Сонымен атар салыты тлеуді зіндік бір мерзімі болады (салы кезеі- бір кндік, он кндік, айлы, тосанды, жылды) жне белгілі бір клемде немесе млшерде (салы ставкасы) алынады.
азастан Республикасыны мемлекеттік бюджнтіне салытарды меншікті салмаы 70 пайыздан райды.
Салыты материалды трыдан аланда- бл, салы тлеушіні белгілі бір мерзімде жне белгіленген тртіпте мемлекетке беретін белгілі бір аша сомасы болып табылады (салы наруралды трыда материалды ндылы болып саналады).
Салыты материалды белгісі- салы тлеуші белгілі бір соманы мемлекетке міндетті трде беруі болып келеді.
Материалды салыты атынастар- ашалай атынастар, йткені ол аша аржыларыны салы тлеушіден мемлекеттік аша орларына жылжуы дегенді білдіреді.
Экономикалы категория трысынан араанда салы- салы тлеушілерден мемлекетке арай белгілі бір млшерде, белгілі бір мерзімде жне белгіленген тртіпте бір баыттаы ашаны рзалысы болып саналады.
Ал, ыты трыдан арайтын болса, бл мемлекеттік бекітілім, яни тлаларды мемлекетке белгілі бір аша сомасын беруін (тлеуді) кздейтін міндеттеме.
Салы ыы- мемлекетті салыты рекеті процесінде пайда болатын оамды атынастарды реттейтін ыты нормаларды жиынтыы.
Салы материалды трыдан белгілі бір аша сомасын (ашалай нысанда) немесе салы тлеушілерді мемлекетке беруі тиіс белгілі бір заттарды санын (натуралды заттай нысанда) білдіреді.
Сонымен салытарды мазмны мынадай:
- Материалды категория жаынан — бл белгілі бір аша сомасы болса;
- Экономикалы категория ретінде – бл мемлекетті табысы;
- Зады категория жаынан, бл за жзінде белгіленген міндеттеме болып табылады.
- Салыты экономикалы белгілері ретінде келесі крсетілгендерді атауа болады:
- Салы – мемлекетке тиесілі оамды жиынты німді бледі;
- Салы – ашалай нысанды тленеді;
- Салы – айтарылмайтын тлем болып табылады:
- Салы – баламасыз сипатта болады;
- Салы – салыты тленген кезде меншік нысандары айындалады;
- Салы – траты экономикалы атынас туызады;
Ал, енді осы белгілерді мазмнын тереірек арастырайы.
1.Салы – мемлекетке тиесілі оамды жиынты німді бледі.
Мемлекеттік аппарат мемлекетке тиесілі аша сомасын ндірмейді. Сондытан мемлекет жеке жне зады тлалара салы салу арылы ажетті соманы ндіріп алып отырады. Мны экономикалы сипаттамасы мемлекет салыты белгілеу жне ндіріп алу арылы ндірілген оамды жиынты німні бір блігін зіне тиесілі сома ретінде айналдырып алады. Бл жерде салы атынасы блуші сипатта болады.
Салы – ашалай нысанды тленеді.
Натуралды нысанда тленуі де ммкін. Мселен, ауыл шаруашылыы саласында жиналан німні бір блігі салы ретінде тленеді.
Салы кодексінде салы ашалай нысанда тленуі тиіс деп атап крсетілген.
.Салы – айтарылмайтын тлем болып табылады.
Салыты тлеген кезде аша тек бір баытта ана озалады, яни салы тлеушіден мемлекетке баытталады.
Мны айтарымды тлемдерден (мысалы, мемлекеттік арыз) айырмашылыы:
Біріншіден,аша салы тлеушілерден мемлекетке арай озалады;
Екіншіден, кері айтады, яни мемлекеттен салы тлеушілерге баытталады (айтарылады).
Ал, айтарымсызды дегеніміз- ашаны мерзімсіз алуды білдіреді, яни ол соманы ашан айтатыны белгісіз.
Салы –баламасыз сипатта болады.
Салы нны ашалай нысанда бір баытта озалысын айындайды, тленген салыа арсы тауар трінде болса да озалыс жо. Толыыра айтанда, салы андай да бір тауара, немесе мемлекеттік ызметке тлем болып есептелмейді, яни ашаны теусіз алынуын крсетеді.
Сондытан салы – баламасыз тлем болып табылады.
Салыты тлеген кезде меншік нысандары айындалады.
Салы тленген кезде меншік нысандары аша аражаттарына, немесе материалды ндылытарда жеке меншіктен мемлекеттік меншікке теді (ауысады). Аныын айтанда, салы салу мемлекетке тиесілі меншіктерді иеліктен шыарады,ал меншік иелері арасындаы туындайтын салы атынастарында мемлекет жеке меншіктен мемлекеттік меншікке салы тлемдерінде меншік ытарын згерте алады.
Салы – траты экономикалы атынас туызады.
Салыты белгілеуде траты салы атынастары пайда болады. Тратылыты мынадан байауа болады, яни салы жеке трде емес, нормативті ыты актілермен белгіленеді. Мселен, бір тланы наты салы салу объектісі бар болса, ол салы міндеттемелерін орындаушы болып табылады.
Салы атынастарыны траталыы салы тлеу арылы жйелі тлемдерге алып бармауы тиіс. Кейбір салытарда салы тлеушілер шін салы тлеу жеке тлемдік сипатта болады (мысалы, млік салыы жеке азаматтар жылына бір рет тлейді) немесе кейде кенеттен салы тлеу сипаты пайда болады (мселен, ойламаан жерден жасаан жмысына жалаы алады).
Азаматтарды млік салыын тлеген кезде, оны салы атынастары ысартылмайды, айта салы тлеушілерді аымдаы кезеде тлеген салытарымен оса, келесі салы кезедерінде де салы тлеуге міндетті болады. Бл процесс салы тлеушілерді меншік иесі ретінде ынан айырылана дейін жаласы таба береді.
Сонымен атар салыты ыты бірнеше белгілері бар, атап айтанда:
- Салыты –мемлекет немесе укілдік берілген мемлекеттік орган белгілейді;
- Салы – ыты нысанда жзеге асады;
-Салы – мемлекетті бір жаты белгіленімі болып табылады;
- Салыты белгілеу арылы салы міндеттемесі туындайды;
- Салы – мжбрлеме сипатта болады;
- Салы тлеу арылы ашаны алу ыты сипатта жзеге асырады.
34.Экологиялы ы – ыты айнар кзі ретінде
Экологиялы ы (орыс. Экологическое право) — экологиялы-задылы нормаларды (тртіп ережелері) жиынтыы. Олоршаан ортаны корау, экологиялы зияндарды зардаптарын алдын ала ескерту, адамды оршаан табии ортаны сауытыру жне сапасын арттыру жолында адам мен табиатты зара оамды (экологиялы) атынасын ретгейді.[1]
оам мен табиатты зара рекеттері аясындаы, адамдарды азіргі жне келешек рпатарыны мдделері шін табиатбайлыын орау жне тымды пайдалану саласындаы оамды (экология) атынастарды реттейтін заи нормаларыныжиынтыы. Экологиялы ыты негізгі кздері: азастан Республикасыны Конституциясы (1995), азастан Республикасыны Азаматты кодексі (1999), азастан Республикасыны Жер кодексі (2003), азастан Республикасыны Су кодексі (2003), азастан Республикасыны Орман кодексі (2003), азастан Республикасыны “Жануарлар дниесін орау, дайы сіру жне пайдалану туралы” (1993) , “уе кеістігін пайдалану жне азастан Республикасы авиациясыны ызметі туралы” (1995), “оршаан ортаны орау туралы” (1997), азастан Республикасы Президентіні “Мнай туралы” за кші бар Жарлыы (1997), лтты ауіпсіздік туралы азастан Республикасыны Заы (1998), “сімдіктер карантині туралы” (1999) заы, министрліктерді аулылары мен кімдері, нормативтік актілері болып табылады. Экологиялы ы нормалары ыты кптеген кздерінде, соны ішінде занаманы баса салаларында да кездеседі
35.Жеке ебек шарты
Жеке ебек шарты дегеніміз — ызметкер мен жмыс беруші арасында жазбаша трде жасалынатын келісім. Ол шартбойынша ызметкер белгілі бір маманды бойынша жмыс істеуге, ал жмыс беруші ызметкерге жалаысын дер кезінде рі толытай клемде тлеп труа міндеттенеді.
ызметкер ебек шартына сйкес белгілі бір ызмет тріне атысты, яни мамандыына, ксібіне, біліктілігіне жне дл сол кезеде орындауа тиіс ызметіне жне ндірісті жалпы ажетіне орай айындалатын жмыса атысты ызметті орындауа міндеттенеді.
Ксіпорынны (мекемелерді, йымдарды) ндірістік ызметіне ызметкерді з басыны жеке, тікелей атысуы жеке ебек шартыны таы да бір белгісі болып табылады. Бл жадай ызметкерді рама (штата) кіргізіп, оны ксіпорынны ндірістік ызметіне осуды кздейді.
Жмыс берушіні ызметкерге жалаы тлеп труа міндеттілігі жеке ебек шартыны ерекшелігі болып табылады.