Педаогогикалы маманды баса мамандытар арасында

Е.А. Климовты зерттеулерінде мамандытарды бкіл саналуандыы адамны айналасындаы табиат, адамдар, техника леміне жне т.б. атынасыны схемаларымен крсетілген. Е.А. Климов сынан діс оларды ебек пні, оны масаттары, рекеттер сипаты, ебек аруы жне оны шарттары бойынша блуге ммкіндік береді. Ебек ралдары бойынша барлы мамандытар – бионо­микалы (табиат), техномикалы (техника), сигноникалы (белгілер), артономикалы (кркем бейнелер) жне социономика­лы (адамдарды зара рекеттесуі) болып блінеді. Е.А. Климов ксіби іс-рекетті бес схемасын анытайды: «Адам – табиат», «Адам – Техника», «Адам –Белгі», «Адам – Бейне», «Адам – Адам».

Педагогикалы маманды «Адам - Адам» деген типке жатады. Е.А. Климов бойынша мамандыты бл типі адамны келесі сапаларымен аныталады: адамдармен жмыста траты жасы кіл кй, арым-атынаса деген ажеттілік, зін ойша баса адамны орнына оя білу абілеті, басаларды ниеттерін, пиылдарын, кіл-кйлерін жылдам тсіне ою, адамдармен зара атынасты тез талау, кптеген жне р трлі адамдарды жеке асиеттерін есте сатап, ойда стау т.б. Осындай маманды схемасындаы адама тн: басару, оыту, трбиелеу ептілігі, «адамдарды трлі ажеттіліктеріне ызмет етуде пайдалы рекеттерді іске асыру»; тыдау жне ести білу; ке ой-ріс; тіл (коммуникативтілік) мдениеті; «аыл-ойды жантанушылы баыты, адамны сезімдерін, аылын жне мінезін, мінез-лын аара білу, оан зіні немесе ткен тжірибеден таныс ішкі дниені жапсырмай, дл оны зіні ішкі дниесін ойша елестету, модельдеу ептілігі немесе абілеті»; «адам рашан жасыра бола алады деген сенімділікке негізделген, адама деген жобалаушы атынас»; уайымдаса білу, байампазды; «ттастай халыа ызмет ету идеясыны дрыстыына деген тере жне оптимистік иланым»; стандарта сай емес жадаяттарды шешу; зін-зі реттеуді жоары дрежесі.

Бл жерде, «Адам - Адам» схемасы типтік алауларды, ызыушылытарды, адамны тлалы ерекшеліктеріні Дж. Холланд, Е.А. Климов) жинаымен сипатталатынын есепке алса, онда оны ксіби сипаттамасы тере даралы трлендірілген болып шыады.

«Адам-Адам» схемасымен жмыс істейтін адамны ксіби жарамдылыын талдау шін, ксіби ол бос болмаушылыты осы типіне арсы нрселер тізімі орынды. «Берілген типтегі ксібін тадауа арсы крсеткіштер: сйлеу ааулары, мнерсіз сз, тйыты, з-зіне беріліп кету, айын крінетін дене кемістіктері, кінішке орай, ебедейсіздік, шектен тыс баяулы, адамдара селосты, адама ешбір пиылсыз ызыушылы білдіруді болмауы». Бл «Адам - Адам» типіндегі ксіп субъектісіні жалпыланан портреті. Осы типке жататын педагогикалы маманды таы да біратар згеше талаптарды ояды, оларды ішінде негізгілері – ксіби зырлылы жне дидактикалы мдениет.

Педагогикалы іс-рекетті ебек аруы позициясынан арастыранда зіне назар аудартатын жадай – онда баса да атынастар схемаларыны шоырлануы, е алдымен «Адам – Белгі» схемасы. Белгілік, соны ішінде, тілдік жйелер педагогикалы іс-рекетте оамды-тарихи тжірибені тасымалдаушы негізгі рал болып табылады, сонымен бірге табалы жйелер з тарапынан мегеру пні болып келеді. Бгінгі кнгі білім беру процесінде компьютерлік техника да аз рл атармайды. Педагог оны білімдерді беру ралы ретінде де, зерттеу, сонымен атар, оыту пні ретінде де олданады

Мамандыты р типі шін рекеттер рамын талдай отырып, Е.А. Климов оларды трт тобын йарады:

1. озалысты рекеттер (орын алмастыру, орналасу, брылу жне т.б.).

2. Танымды (гностикалы) рекеттер, оан абылдау, иял жне логикалы рекеттер жатады.

3. Тлааралы арым-атынас рекеттері, оан диагностикалау-шы, рекет-талап, серіктесті апаратпен басару рекеті.

4. Жігерді келісімдеу рекеті.

Педагог субъект ретінде осы рекеттерді барлыын орындайтынын айта кетейік (аз млшерде бірінші топ рекеттерін, жне егер олар тек механикалы болан жадайда. Аталан рекеттер тобыны барлыыны педагогты ксіби іс-рекетіне енуі оны интеллектуалды жне мінез-лыты мдениетіні жан-жатылыын анытайды.

Ксіби іс-рекет субъект ойан масата байланысты жіктелуі ммкін: гностикалы (танымды), айта ру немесе іздеу масаттары. Бл жерде екіншісі мен шіншісі міндет оюмен жне оларды орныдауды жаа тсілдері мен ралдарын табуына байланысты. айта рушы іс-рекет заттарды, былыстарды, процестерді кез-келген класымен ара атынаста. Педагогикалы іс-рекет е алдымен, субъектте айта ру (згерту, дамыту) міндеттерін ою мен орындау іскерлігін жне осы міндеттерді орындауды жаа рал-тсілдерін іздеу іскерлігін йарады.

Ебекті функционалды аруларын белгілеген кезде – Е.А. Климов санаа атысты сырты жне ішкі ксіби іс-рекет ралдары мен тсілдерін ойа алады, жне де е алдымен, «ауызша жне жазбаша сз, бейнелеуді» алады. Педагог сзі оны іс-рекетіні маызды сипаттамаларыны бірі екені белгілі.

Педагогты педагогикалы іс-рекет субъектісі ретіндегі жалпы сипаттамасын, оны масаттарын, пнін, ралдарын, рекет тсілдерін анытау негізінде келтіру осы мамандыты жалпы крделілігі мен кпжатыын крсетеді.