Мегеруді рылымды йымдасуы

Мегеруді (оуды) зерттеушілерді барлыы оны біртекті емес процесс екенін, оны бірнеше компоненттерді, фазалар мен сатыларды амтитынын атап крсетеді. Мысалы, «мегеруді психологиялы компоненттері» тсінігіне Н.Д. Левитов мыналарды жатызады: 1) оушыларды жаымды атынастары, 2) материалмен тікелей сезімдік танысу процесі, 3) ойлау алынан материалды белсенді айта деу процесі ретінде жне 4) алынан жне делген апаратты есте сатау мен алдыру. Мегеруді осы психологиялы компоненттеріне В.А. Крутецкий дидактикалы трыдан тсініктеме беріп, з кезегінде осы компоненттерді крсететін белгілі бір психикалы кйлер ретінде беріледі. Бл р наты жас кезеіндегі оушыларды оу материалын мегеруі шін оу жмысыны отайлы арынымен дидактикалы байланыстырылады. Осы жерде затты, бейнелеу (бейнелемелікті оса) жне сздік крнекілік байланыстарыны ажет екені аталынады.

Ойлау процесі мегеруді шінші компоненті ретінде барлы байланыстар мен атынастарды ынылуы мен тсінілуі, жаа материалды йренушіде брыннан бар оытушы жйе тжірибесіне осылуы терминінде арастырылады. Мегеруді тртінші компоненті оу материалыны есте саталу жне мытылмау процесімен байланысты. Осы айматаы кптеген зерттеулерді (П.И. Зинченко, А.А.Смирнов жне т.б.) крсетуінше бл процестерді нерлым тиімділігі тмендегідей: а) есте сатауа шартына атысты станымны натылыымен (практикада олдану масаты, мезгілі, сипаты) жне б) йренушіні зіні белсенді іс-рекетіне осылуымен аныталады. Мысалы, оу ережесіні (аидасыны) маыздылыына, мнділігіне жне оны мірде пайдалануа бадарлану деген станым жадайында жне де оны баса ережелермен салыстыру кезінде ол есте дейі ырыты жаттап алуа араанда берік саталынып алады.

Барлы зерттеушілер мегеруді компоненттілігін атап крсетеді, біра компоненттерді зі трліше аталынады. Оу (мегеру) теориясыны негізгі массивін жйелік талдау негізінде И.И. Ильясов шын мнінде келесілер ана блінеді деген ортындыа келеді: «1) обьект жне онымен рекет жайлы мегерілген білімдерді алу жне де 2) білімдер мен рекеттерді игеру, деу». Тменде И.И. Ильясов мндай орытындыны шынайылыына ку болатын аргументтер келтірген. Мысала, И.И. Ильясовты пікірінше, р трлі тжырымдамаларда екі компонентті ішінен біріншісі мен екіншісі ретінде келесі макрокомпоненттер бола алады: тсіну мен жаттап алу (Коменский); тередету (айынды, ассоциациялар, жйе) мен діс (Гербарт); білімді табу мен бекіту (Дистервег); абылдау, айта деу жне рекетте кріну (Лай); алу мен бекіту (Ушинский); алу, айта деу жне олдану (Каптерев); абылдау, аладау, жне іс-рекетте тексеру (Лесгафт); байланыс орнату жне байланысты ныайту (Торндайк); табыс жне ес (Коффка); селективті абылдау мен кодтау, сатау, орындау (Гэгни); бадарлану мен машытандыру (Лингарт); зейін, тсіну жне ес, моторика (Бандура жне т.б.); баалау, рекет тсілін тадау жне жзеге асыру (Пэрис пен Кросс); абылдау, тсіну жне орындау, тексеру (Леонтьев); анытау, бадарлану жне жаттыу (Гальперин); абылдау, маыналау жне рекетте бекіту (Рубинштейн); тсіндірмені ыну жне рекетте бекіту (Кабанова-Меллер); абылдау, іздеу жне жаттау (Ительсон); ралдарды саналы тсіну жне жаттыу (Щедровицкий); іс-рекетті когнитивті мегеру жне практикалы рекет (Шадриков).

Сонымен атар, С.Л. Рубинштейн бойынша мегеруді тередетілген талдауы оны компоненттеріні сапасы мен атауын ана емес, шарта енетін барлы процестер – абылдау, есте сатау, ойлауды брі «оыту барысында алыптасатынын» тсінгенді йарады. Олар оытуды екі жаты процесінде орналасады, ол жерде малім–оушы жне оу материалы зара байланысты жне зара шартталан. Бл, С.Л. Рубинштейн бойынша, осы процестерді зіні оу іс-рекетінде жне ттастай мегеруде дрыс тсіндірілуіні бірінші жне негізгі принципі.

С.Л. Рубинштейн ізімен мегерудегі осы психикалы процестерді барлыыны зара шартталандыын, зара абысуын атап ту керек. «Білімді мегеруді беріктігі кейінгі оларды бекітудегі арнайы жмыса ана емес, материалды алашы абылдауа да байланысты, ал оны саналы тсініліп абылдануы – онымен бірінші рет тануа ана емес, ттастай онымен жмыс істеуге байланысты». Мегеру шін маыздысы оны орытынды, нтижелік кезеі болып табылады – практикада олднау, пайдалану немесе Д.Н. Богоявленский, Н.А. Менчинская атап крсеткен білімдерді экстериоризациясы. Осы трыдан оу материалын мегеру сатыларын арастырайы.