Арым-атынастаы иындыты жалпы сипаттамасы

Педагогикалы психологияны, арым-атынас психологиясыны крделі, педагогикалы мнді проблемасы адамны іс-рекетте, арым-атынаста кездесетін иындытары немесе арым-атынас «кедергі-лері» проблемасы болып табылады. Алайда, тсіну, (мтіндерді) айтылан пікірлерге тсініктеме беру иындытары жне оны диалог жне жртшылыпен арым-атынас жадайында туындауы ежелгі уаытты риторикасында да арастырылан, мысалы, жоарыда келтірілген Цицерон трактатында бл проблема коммуникативтік-апаратты теорияны, леуметтік–психологиялы теорияны жне бізді жз жылдыты ортасынан бастап когнитивті психология контексіндегі арнайы зерттеулер объекті ретінде зерттелді.

Педагогикалы іс-рекетте малім (оытушы) мен оушы (студент) арасындаы жне сынып (топ) ішінде оушылар (студенттер) арасындаы зара рекеттесу процесіндегі иындытар оан сер етуші, себеп тудырушы факторларды анытау масатында елеулі екпінмен зерттелуде. Жне де осы иындытарды оу іс-рекеті шін мні де зерттелуде (Н.В. Кузьмина, А.А. Леонтьев, А.К. Маркова, В.А. Кан-Калик, Е.В. Цуканова, В.В. Рыжов, Л.А. Поварницына жне т.б.). арым-атынас «иындытары», «кедергілері» – бл субъективті рылу, субъектті андай да бір крделі, тааларлы, стандартты емес, арама-айшылыты жадайды бастан кешіруі екенін атап тейік. Сондытан, бір адамда иынды туызан жадайды баса адам млдем байамауы ммкін.

иындытар анытамасы. арым-атынастаы иындытар (іс-рекеттегі) – адамны болжанан (жоспарланан) арым-атынасты жзеге асырудаы «іркілісті» субъективті бастан кешіру кйі, яни арым-атынас серігіні оны рекеттерін абылдамауы салдарынан, мтінді тсінбеу (хабарды), серігіні тсінбеуі, комммуникативтік ситуацияны, зіні психикалы кйіні згеруі жне т.б. салдарынан болатын «іркілістер». иындытар іс-рекеттті, арым-атынасты тоталуы, зілуі, оларды жаластыру ммкін болмау формасынан айындалады. Іс-рекет процесінде иындытарды пайда болуы жне оны саналы тсіну, объектілендіру проблемалы жадайды пайда болу шарттарыны бірі екенін, мны зі ойды пайда болуы мен ала жруіні алышарты мен негізі болып табылатынын есепке ала отырып, ол педагогикалы психологияда адамны интеллек-туалды іс-рекетін белсендендіру факторы, алыптасан «иын» жадайдан шыуды жаа тсілдері мен ралдарын табуды ынталан-дыру факторы ретінде де арастырылуы ммкін. Осыан байланысты педагогикалы арым-атынас процесіндегі иындытарды позитивті жне негативті функцияларын бледі.

Иындытар функциясы

иындытарды позитивті функциясы «... екі мнге ие: а) индикаторлы (малімні назарын аудару; мысалы, зейінді малім зіні иындытарын оушыларыны ателіктерінен креді); б) ынталандырушы, жмылдырушы (малімні іс-рекетін иындытарды талдау мен оларды жеуде белсендендіру, тжірибе жинатау)». Осы трыдан малімні крделі педагогикалы немесе коммуникативтік міндеттерді сйкес шешпеу салдарынан туатын ателіктерге атысты малім позициясыны екіжатылыы крнекті. Біреулері мндай іс-рекетте ате жіберуге болмайды десе, басалары оларды ажетті жне міндетті трде болатын элемент ретінде арастырады.

Сонымен бірге, А.К. Маркова иындытарды негативті функцияларын да бледі, олар да екі мнге ие: «а) тежеуші (иындытарды жеу жадайыны болмауы кезінде немесе з-зіне анааттанбау болан жадайда мысалы, зін-зі баалауды тмен болуы) жне б) деструктивті, иратушы (иындытар іс-рекетті тоталуына, ыдырауына, мектептен немесе ксіптен бас тартуа келеді)».

детте іс-рекетте, арым-атынаста адам тек осы процестерді ары арай алыпты іске асуына кедергі келтіретін жадайларды ана белгілеп отырса, малім шін з басынан тетін иындытарды да, оларды немі иындытар ретінде саналы тсінбесе де білу маызды. Іс-рекет субъекттері оны иындытар, кедергілер ретінде тсінетін бірлескен іс-рекетте, арым-атынаста кездесетін ауыртпалытар мен кедергілер, зерттеу нтижелеріні крсетуінше, іс-рекетті сипаты мен арым-атынасты жадайына сйкес келмейтін мінез-лытан, контакт орнату мен оны сатау ерекшеліктерінен, арым-атынаса тскен адамдарды психологиялы жайлылыыны дегейінен, оларды эмоционалды кіл-кйлерінен байалады. иындытар осы жадайларды біреуінде байалынуы ммкін, алайда кп жадайда оларды бірнешеуінде бір мезгілде байалады.

 

13.2.Педагогикалы зара рекеттесуде болатын иындытарды негізгі салалары.