Педагогикалы зерттеулерді методологиясы.

"Методология" грек тілінен аударанда "діс туралы ылым" деген маынаны береді. "Метод" "діс" термині тікелей наты бір нрсеге деген жол ретінде аныталады, яни методология маынасы жаынан бір нрсені тану туралы ылым болады. Сондыган методология - зерттеу процесі туралы ілім ретінде де тсіндіріледі. Бл ілім жалпы методология, ылыми ымны, теориялы негізі, ретінде дамуы ммкін. Сонда бл натылы философиялы жйемен байланысты. ылыми методологияны жетілдіруді бастамасын жне негізін (фактический) Гегель салды, ол з назарын бірінші болып философиялы дісті ерекшелік сипатына, оны натылы ылымдар дістерінен айырмашылыына жне методологияны олармен йлесімсіздігі назар аударды. Гегель діс дегеніміз мазмнны озалысы, кбылысты мнін ашып крсету жне оны мазмнынан тыс жасалмайтындыын баса крсетті.

Материалистік диалектика объективті шындыты тану дістері негізінде табиат, оам жне адам ойлауыны задары жатанын негізге алады. Таным дісі табиат пен оамны объективті зандарын крсеткенде ана ылыми бола алады. Сондытан ылыми танымны принциптері, оны категориялары мен ымдары адамны аылымен жасалан кездейсо ережелеріні осындысы емес, ол табиат, адам жне оам задылытарыны бейнесі болып табылады.

Материалистік диалектика табиатты здіксіз озалыспен даму барысындаы бірттастыты бірлігі ретінде ашып крсете отырып табиат жне адам тжірибесі туралы ылымдарыны деректерімен толы сйкестік барын креді. Диалектика дамуды е жалпы задылытарын жасап йлестіреді; бірлік жне арама - айшылытарды кресі, саннан сапаа кшу жне теріске шыаруды теріске шыару, мынадай философиялы жп категорияларымен: себеп салдар , ажеттілік жне кездейсоты, ммкіншілік пен шынды, мн жне былыс, мазмн мен форма жне т.б. аныгалады. Диалектикалы діс таным процесі арылы заттар жне оларды ойша (идеалды) бейнесі, яни ым пайда болу процесінде, здіксіз дамуда, оларды

органикалы бірлігі мен зара байланысында материалды шындыты зандылытарын ашады.

Сонымен, материалистік диалектика ылыми ізденісті стратегиясын береді, біра ол натылы ылымда пайда болатын сратара дайын жауап бермейді. Методологаялы анытамаларды мегеру арылы алымда да жне машытандыруда да кзарасты дниетанымды станым алыптасады, ол содан кейін белгісіз зерттеулерде, жасалан ылыми идеяларды ксіби тжірибелік іс -рекеттер арылы жзеге асырылады. Біра соысы натылы ылымны методологиясымен байланысты жне сол сияты педагогикада олдануа болады. Одаты педагогикада XX асыр тгелдей ойылан сратара те белсенді жауап іздестіру уаыты болды.

ылыми білімні жалпы моделі философиялы алы шарттар негізінде жасалады, ал ол теорияны негізгі салаларымен байланысты- табиат, оам жне ойлау алымдарына атысты шбрыш. XIX асырды зінде алыптасан дстрлі шбрышта педагогикаа, медицинаа, техникалы білім жне баса да ылымдарды жасампаз масатта баытталан адамдарды іс - рекеттеріне байланысты ылымдара орын жо. Содыган XX асырды екінші жартысыны зінде, кейбір алымдар (М.Г. Ярошевский) тртбрышты ылымды сынады. Мнда жадайда адамдарды жасампаз масатты баытталан іс -рекеттері ылыми білімдер жйесіні моделінде, зады з орнын алады. Бл, рине, натылы ылыми білімні, міндетті трде: сол натылы ылымны методологиясына теорияны, тжірибесін крсетіп, теорияны жалпылау мен практикалы сыныстара, крамына серін тигізеді. Демек, XIX асырды аяыны зінде алыптасан ылымны даму тенденциясы ылымды теорияландырудан трады. Міне осыдап ылыми жмыстарды е кп тараан, фундаментальды тере, олданбалы жне талдамалы ' блінуінен келіп шыады. Кейбір алымдар (К.Е. Гмурман) ылымдарды блінуін басаша береді: фундаменталды, теориялы, теориялы - олданбалы жне талдамалы ,зерттеулерді теорияландыруды ролін баса крсеткен. Сонымен бірге азіргі уаытта, іс- тжірибеге шыуды растырмаан барлы теориялы тжырымдамалар кейін оны айта згертуді негізі болуы ммкін.

 

 

Іргелі тере зерттеулер, былыстар мен процестерді сипаттау мен тсіндіруде, оларды рекеттеріні тетіктерін, задар мен задылытарын, оларды дамуы мен мір сріп, ызмет етуімен байланыстылыын теориялы зерттеулер ашып крсетуді масат еткен натылы крінбейтін былыстарды мнін зерттеумен, оларды зара байланыстары мен туелділіктерін анытаумен байланысты, оларды тжірибе жзінде басару ммкіндіктерін білуін айындайды. Теориялы олданбалы зерттеулер практикалы іс - рекеттерді табылан задар мен задылытарды олдану тсілдерін айындайды. Талдамалар машытандыру (халыа білім беруді йымдастырушылара, малімдерге, трбиешілерге) жмыстарына керекті дістемелік оу ралдарын, нсаулар, дістемелік нсаулар, ралдар жне т.б. беруге баытталан.

Кптеген жадайларда педагогикада негізгі идеялар, теориялы жне тжірибелік аспектілер зара тыыз байланысты. Сондытан педагогикада теорияны жасау жне зерттеуді теориялы дегейін ктеру алдыы атарлы тенденция болып отыр. Бл тенденция педагогиканы методологиясы деген сраты арастыранда кмн жо,бл сраа жауап бермей баса сраа жауап беру ммкін емес - ал, бл дегеніміз педагогикалы зерттеулерді теориялы дегейін кшейту деген сз.

Педагогикалы методологияны мні ртрлі тсіндіріледі: діс туралы ылым, философиялы аидаларды тікелей ылыми зерттеулерде олдану ретінде; арнаулы зерттеу дістерін жасауа арналан ылыми пн ретінде. Бл айтылан ш кзарас педагогика методологиясыны шекарасын млшерсіз кеейтеді немесе тарылтады (Г.В.Воробьев). азіргі педагогика
методологиясыны пні болып педагогикалы былыстармен оны нтижесі — педагогикалы білімдер
жйесін (Ф.Ф.Королев) зерттеу процесі екендігі аныталан.

Педагогикада жеткілікті дрежеде оны методологиялы ызметін атаратын методологиялы жне жалпы теориялы білімдер шекарасы айындалуда. Методологиялы білімдер жйесіне: педагогика пні, педагогиканы категориялары, педагогиканы ылыми білімдер жйесіндегі ролі, педагогиканы баса

ылымдармен зара байланыстылыы, педагогика гылымдарыны жйесі; педагогикалы пндерді жалпы жне ерекшелік міндеттері, педагогиканы аныгамалы — терминдік жйесі жатады.

Методологияны крсетілген аспектілерін жасау "білетін туралы білім" береді. Осылайша педагогикалы былыстарды тану процесін оуда зерттелетін мселелер аныталады, "білетін туралы білім" , яни педагогикалы кбылыстарды зерттеуді зінде оны принциптері, задылытары, дістері, болашаы туралы білімдер жинагалады. азіргі кезеде мынадай методологиялы нысаналарды жасау педагогика ылымыны тсіндіру, жобалау жне конструктивтік функцияларыны атаратын ызметтеріні зара байланыстылыын, педагогикадаы дниетанымды пен методологиялы принциптеріні ерекшеліктерін, ымдар жйесі мен, ымдар атарын жне т.б. зерттеу зекті мселе болып отыр, (В.Е. Гмурман, Г.В. Воробьев, В.И. Журавлев).

Педагогикадаы жалпы теориялы зерттеулергепедагогикалы процесті мнін, задылытарын, биологиялы пен леуметтікті ара атынасын; педагогикалы процесте тланы алыптастыру; тла жне жым; жым тланы алыптастыруды леуметтік ортасы ретінде; педагогикалы процесті принциптері, оны йымдастыруды формалары мен дістері жне т.б..

рине, азіргі педагогиканы ке клемдегі сратары пнаралы жне ылым аралы байланыстарын диференцияландыру мен интеграцияландыру негізінде педагог - зерттеушілер мен практиканттарды зерттеу процесін йымдастырудаы дайындыына байланысты тиімді жасалуы ммкін.

андай да салада болмасын ылыми таным, таным субъектісі (зерттеуші) зерттеу процесіні барлы ) элементтерін білуін талап етеді:

-таырыпты йлестіре (дифференцировать) жне оны ккейкестілігін длелдей біледі;

-ылымдаы таырыпты зерттелу жадайын жне пайда болан кайшылытарын анытай білуде оларды тжірибеде піскен сратарды, жасалан теорияларды (разработкаларды сйкес келмеуі);

 

-зерттеу нысанасын талдамаларды, йлестіре біледі (яни жауап іздейтін, сра);

-масат (андай нтиже алуа болатындыын) нысана жне зерттеу пнін анытай алады.

ылыми зерттеуге тн нрсе, сол проблемада йлестірілген (сформулированный) сра жне болжамды белгілі бір жобаланан жауап ретінде, лгі трінде крсетіледі. Осыдан зерттеуді міндеттері шыады: зерттеу пніні теориясын негіздеу (теориялы сипаттама) жне зерттеуді теориялы моделін жасау, эмперикалы практиканы зерттеу рекеттерімен жне педагогикалы шындыты айта ру (алыптастыру тжірибесі).

ойылан міндеттерді шешу зерттеушіні соан сай ылыми дістерді олдануын талап етеді. Теориялы жне теориялы олданбалы міндеттерді шешу шін - теориялы дегейдегі дістер (теориялы жне салыстырмалы талдау, натылы абстрактылы жне абстрактылытан натылыа ктерілу, моделдеу, ойша эксперимент) олданады. Теориялы олданбалы жне олданбалы сипаттаы міндеттерді шешу шін: баылау, гімелесу, анкеталы педагогикалы жаттарды оып танысу, эксперимент олданады.

ылыми зерттеулерді басты белгісі олданатын терминдерді біртектілігі (бір маыналылыы) болып табылады, себебі басынан бастап, басты ыма андай маына мн берілетіндегі, не туралы екендігі айын болуы керек.

Бір терминді сзді бірнеше маынада олдануа болмайды. Бны маыздылыы сонда, зерттеу пніне ымды сипаттама (теориялы сипаттама) беру зерттейтін былысты мнін мазмнды ашып крсетуді кепілі болады, оны теориялы моделін жасауа негіз болады. Соысы арылы зерттеу былыстарыны натылы педагогикалы шындытаы жадайын жне практикалы іс - рекетттер шін берілетін нсауларды тиімділігі бааланады, олар болаша педагогикалы іс - рекеттер жобасына салынып, практика шін ажетті дістемелік материалдар мен нсаулар макеті ретінде болады.