Оытуды мні, масаты, міндеттері задылытары, станымдары жне кезендері.

Оыту - азіргі заманны талаптарын ескере отырып, оушылар тласын, білім, іскерлік жне дадыларды

 

мегерте отырып, масатты алыптастыру мен дамыту процесі. Оыту - оамды былыс тріндегі масатты бадарланан жйелі йымдастырылан оамды атынастар тжірибесі, оамды сананы даму нтижесі, ебек ндірісіні мдениеті, оршаан ортаны орау мен оны белсенді айта згерту, білімдерді аа рпаты скеле рпаа йретіп, оны оларды мегеруі. Оыту рпа сабатастыын, оамны толы ндылыты ызмет атаруын жне тланы соан сйкес дамуына ммкіндік жасайды. Оны оамдаы объективті міндеттеріні мні осында. Оыту процесіндегі негізгі мазмнды игеру тетігі - зара рекеттестікті арнайы формасындаы масатты йымдастырылан балалар мен ересектерді бірлескен іс-рекеті, оларды мазмнды танымды гімелері.

Трлі дегейлерде іске асырыла отырып, оыту процесі циклдік сипата ие болды. Оыту процесіні циклдері дамуыны е негізгі крсеткіштері, басты екі масата негізделіп топталан, педагогикалы ебектерді е жаын дидактикалы масаттары:

-білім беру — бл масат оушыларды танымды іс-рекеті тсілін мегеріп, олар арылы ылым негіздерін игерулерін, белгілі бір білімдерді, дадылар мен іскерлікті йренулерін, здеріні рухани,денелік жне ебек абілеттерін жетілдірулерін, ебек жне ксіби дадыларды игеруін кздейді:

-трбиелеу - рбір оушыны ылыми кзарасын, адамгершілігін, белсенді шыармашылыын жне леуметті кемелденген жоары адамгершіліктегі йлесімді дамыан тласын дамытуды масат етеді.

Оыту педагогика ылымыны категориясы ретінде жне оыту процесі немесе дидактикалы процесс бірдей маынадаы ымдар емес. Процесс оыту жадайларыны толы педегогикалы былыс ретінде педагогикалы іс-ректті зіндісі, актісі ретінде ауысып отыруы. Іс-рекет ретінде оыту ымымен іс-рекеттерді шеберін, міндетін білдіретін "ызмет" ымы тыыз байланысты. Оытуды ызметі оыту процесіні мнін сипаттайды.

Оытуды леуметтік, педагогикалы психологиялы мні оны ызметтерінен біршама аны айындалады. Соларды ішіндегі, бірінші кезектегі біршама мндісі —

 

 

оушыларда білімділерді, дадыларды жне шыармашылы іс-рекет тжірибесіні іскерлігін алыптастыруы (білім беру ызметі). Оытуды екінші ызметі — оушыларды дниетанымын алыптастыру (трбиелеу ызметі). Ол балалар мен ересектерде объективті трде оршаан орта жнінде ой толауа ммкіндік жасайтын білімдеріні толыуына арай біртіндеп алыптасады. Алдыы екі ызметімен тікелей байланыстаы тласын жне оны з бетінше ойлауын дамыту ызметі атарылады (дамыту ызметі).

Адамны дамуы - бл оны денесіні физиологиялы жне психологиялы сипаттамаларыны оларды ішіндегі е бірінші аыл-ойыны сапалы дамуын білдіреді. Сонымен атар, оытуды профориентациялау ызметіні де мні зор.

здіксіз білім беруде дайындау ызметі, адамды ндіріске жне оамды арым-атынастара белсенді араласуа баыттайды, практикалы с-рекетке дайындайды, зіні политехникалы, ксіби, жалпы білімі, толы дайындыын немі жетілдіріп отыруа баыттайды. Креактивтілік ызметі тланы жан-жатылыын здіксіз дамытуды кздейді. зіні мні жаынан оыту процесі -трлі реттегі жне дегейдегі задар мен задылытар арнайы айындалатын задылыты трде дамитын процесс. Задылытар объективті, мнді ажетті, жалпы, траты жне белгілі бір жадайларда айталанып отыратын зара байланыстарды бейнелейді. Феноменні мніні ата трде айындалан ерекшеліктері — задарды райды.

Оыту процесіні задылытары:

1.Оушыны білімге ынтасына оытушы серіні сйкестігі. Бл задылы баланы оршаан дниені тануа деген ыыласын жзеге асыруа жадай жасайды, малімні балаа мірде ажет болатын, оларды ызытыратын білімді берудегі белсенді ыыласын ажет етеді.

2.Оушыларды жеке жне жымды іс-рекеттеріне оытушыны серіні сйкес болу задылыы. Бл задылы малімні, оыту процесінде баланы айналысатын іс-рекеттеріні рбір тріні оны андай

 

 

асиетін талап етіп, сонымен бірге оны дамытып отыратынын тсінуіне ммкіндік жасайды.

3.Оушыны танымды, аыл-ой жне баса да ммкіндіктеріне оушы серіні сйкестігі. Бл задылы малімдерден окушыларды ерекшелігі контингенттерін, оларды жеке жне леуметтік психологиялы ерекшеліктерін, танымды ммкіндіктерін, сабаты жне сабатан тыс уаыттаы ызыушылытары мен мінез -лытарын ескеруді жне оу - трбие серіні балаларды жеке жне топты ерекшеліктеріне, оларды жеке жне жымды іс-рекеттеріні ерекшеліктеріне сйкестендірілуді адаалауды талап етеді.

4.Оытушы мен оушыны іс-рекеттерін оытуды техникалы ралдарыны ммкіндіктеріне сйкестігі. ОТ наты бір сабаты масаттары мен міндеттеріне ата трде сйкестікпен олданылуы керек.

5.Оытушы мен оушыны іс-ркетін азіргі тадаы мір мен іс-рекетті талаптарына сйкес модельдеу. Сондытан оларды барлы оулары ойын тріндегі тіршілік жадайларыменен, мысалдармен кеейтіліп оу барысында мегерген білімдерін, іскерліктерін жне тжірибеде алыптасан дадыларын олдануларына ммкіндік жасайтын оларды ызыушылытары артатын жадайларды жне ебек рекеттерімен толытырылуы керек.

Оытуды станымдары оыту процесіні задылытарынан дамиды. Олар кп жылды тжірибені ортындыланан трі жне азіргі тадаы мектепті жадайларында оыту процесіні зіне тн ерекшеліктерін ескеріп отырады.

станым - бл педагогты зіні тжірибелік іс-рекетінде жне мінез - лында басшылыа алатын негізгі, бастапы жадайлары. Яни, станымны задылытардан айырмашылыы, оны тлаа туелділігі: ол оны олданады немесе оны ажет етпейді. Ал, задылытар тланы еркіне туелді емес: ол оны тек ана іс-рекетті йымдастыру барысында ескеруі ммкін.

Оытуды станымдары - оытуды мазмнына, йымдастырылуына жне дістемесіне ойылатын талаптар жйесін анытайтын, негізгі жадайлар. Оыту процесін

 

 

рылымдауда оытуды стамдарына сйенуге міндентті боландытан, оларды р айсысына жеке-жеке тоталамыз:

1.Оытудын саналылы, белсенділік жне з бетіншілік станымдары оушыларды сабаты масатымен міндетіне жауапкершілігін, оны практикалы мнін ынуды ажет етеді. Оытудыц тиімділіктері, ОТ жне басада крнекі ралдар азіргі кездегі лістемелермен тсілдері аркылы оушыларды танымды белсенділігін арттырады, жаа материалды оу жне оны тжірбиеде олдану процесінде шыармашылыты инциативалыты дамуына абілеттендіреді.

2.Оытудын крнекілік станымы, крнекілікті сабаты масатына жне мазмнына жне жауап беруіне, айын мазмнды болуыиа, ымды рі тсінікті болып, шыармашылы жне дістемелік жаынан дрыс олданынуына баыттайды.

3.Жйелілік, бірізділік, жне кешенділік станымдары: оу пніні білімдерін жуйелі беруге жаа білімді брыны білімдермен байланыстыра оытуды, оыту процесіні йымдастырылуы мен нтижесіне жйелі жне наты баылау жасауды; оу сабактарыны наты жоспарын іске асыруды, оу материалыны логикалы байланысы мен орналасуын ата сатаулы талап етеді.

4.Крделілікті жоары дегейінде оыту станымы оушыларды аыл - ой жне дене ммкіндіктерін немі ескере отыру; оу материалыны жне оларды мазмндалу арыныны крделілігіне; оушыларды бастапы дайындыыны дегейіне сйене отырып, оу материалын арапайымнан крделіге арай біртіндеп оытуа; оушыларды оу рекеттеріні ыйыншылыгарын жеуге саналы атынасын трбиелеуге бадарлайды.

5.Білімді іскерлікті жне дадыны мегеру беріктілігі станымы: оушылара оылып отыран материалды оларды тжірибелік іс-рекеттері шін маыздылыын тсіндіруді оытылатын материалды жне е бірінші оны негізгі мазмнын берік. рі за уаыта дейін еске сатауа деген масатын алыптастыруды; брын оытылан оу матералын жйелі йымдастырылан трде айталауды;

 

 

 

оытылан материалды игерілуіне жйелі трде баылау жргізуді талап етеді.

6.Оытуды топты жне жеке тсілдері станымы; балаларды келісімге негізделген бірлестік рекетгерде оытуа, топта жаымды психикалы жадайда оьпуды болжайды.

Оытуды діснамалы негіздері. Оытуды жалпы йымдасуын формалары мен дістерін тадауды белгілейтін станымды ережелері педагогикалы процессті жалпы діснамасынан дамиды. Сонымен атар, оытуды оушыларды танымды рекеттеріні йымдастыуымен тікелей байланысты боландытан, оны діснамалы негізін арнайы растыру ажет. Бихевиризм жне прагматизм-оып білуді тсілдерін (тетіктерін) тсіндіруге ммкіндік жасайтын, оытуды ке алан тжырымдамалары. Бл баыттара экзистенцализм жне неотомизмде осылады. Олар оытуды ролін тмендетіп, сезімді трбиелеуге аыл-ойды дамытуды туелдендіреді, бл позицияны мні тек жеке дйектерді тануа, оларды зандылытарын ынуа ады деген задылытардан шыады.

Жаа баыттарды ішінде ерекше назар аударуа атыны: Д.Бруннер (АШ) жасаан "жаалы ашу арылы оыту" тжырымдамасы. Д.Бруннерді тжырымдамасына сйкес оушылар дниені, олардан барлы танымды кштерін талап ететін жне саналы ауа аблетін дамытуа тікелей сер ететін, з бетінше алы ашулары арылы тануа білімді мегеруге тиіс. шыармашылыта оытуа тн ерекшелік, Д.Бруннерді ірі бойынша, белгілі бір таырып бойынша мліметтерді жинатап, баалау жне осы негізде тиісті орытындыны жасау ана емес сонымен атар, оылып оан материалды шеберінен тыс задылытарды да анытау.

станымы тжірбиелік педагогикалы іс-рекетіні негізінде жатан, азіргі тадаы дидактиканы тмендегі ерекшеліктері сипаттайды:

1.Оны діснамалы негізін таным философиясыны объективті задылытары райды.

2.Материалистік диалектика негізінде жасалан, азіргі тадаы дидактикалы жйедегі оытуды мні мен

 

 

оушылара дайын білімді беруді, не ыйыншылытарды з бетінше жеулеріне, не болмаса оушыларды збеттерінше жеке жаалы аша оуларына сйкес келмейді. Оны айырмашылыы оушыларды жеке пікірлері мен туелсіздігі, белсенділіктеріні, педагогикалы басарымны саналы йлесімділігінде.

Оыту процесіні діснамалы негізін объективті дниені тануды арнайы трін жне ылымны танымын бейнелейтін, оушыларды іс-рекеттерінде оуды салыстыру арылы тсіндіруге болады.

ылым объективті жааны, ал оушы — субъективті жааны таниды, біра андайда бір ылыми жаалыты ашпайды, тек ана ылым жинатаан ылыми тсініктерді, ымдарды, задарды, теорияларды, ылыми дйектерді мегереді.

алымны танымын эксперимент, ылыми ойлау, сараптау, ателіктер, теориялы пікірлер райды, ал оушыны танымы малім шеберлігіні кмегімен біршама жылдам жне жеіл трде теді. Оу танымы тікелей жне жанама трдегі оушыны кмегін міндетті трде пайдаланады, ал ылым тла аралы зара рекетті кмегінсіз таниды. Малым мен оушы танымыны арасындаы осы зор айырмашылыа арамастан, бл процестер негізін сас яни, діснамалы негіздері бірдей.

Оыту процесін танымны арнайы процесі ретінде оны немі озалыстаы, дамушы процесс ретінде -арама-айшылытарында тсіндіру керек. Осыан байланысты малім ешандай тікелей тзулікті шынды жолында траты озалыс тетіктеріні болмайтынын жне керісінше лкенді кішілі серпілістерді, лдырауды, ктпеген ойларды туындайтынын, толаныстарын болатынын білу керек. Таным бейнемен беріле отырып, айшылытардан пайда болады. Онда логикалы талдау, индукция да, мндісі де, мнсізі де болады.

Негізгі айшылытар оыту процесіні озалыс кші, себебі таным процесі, ол да сарылмайтын былыс. М.А.Данилов оны оытуды озалыстаы адамдары танымды жне практикалы міндеттермен оушыларды білімдеріні, іскерліктеріні жне дадыларыны дегейлеріні, оларды ой-рісіні дамуы мен

 

 

 

атынастарыны арасындаы арама-айшылытар деп тсіндіреді.

Педагогикалы процесті озаушы кшін,
М.А.Данилов тланы дамуыны арама-айшылы-
тарымен байланыстырады. Педагогикалы процесті ішкі
озаушы кші танымды ебек, практикалы, оамды
сипаттаы талаптар мен оларды іске асырудаы
оушыларды іс жзіндегі ммкіндіктеріні арасындаы
арама-айшылытар, яни, рбір жеке тланы
оытуды озаушы кші — бір жаынан оан ойылатын
талаптар мен екінші жаындаы оны ралдары мен
мотивтеріні арасындаы арама-айшылытар. ажеттілік
мотивсіз жасалмайды. Сондытан оушыларды
мотивациясы, жеке тла мен жымды оытуды озаушы
кшін райтын арама-айшылы маызды компоненті
болып есептеледі.

арама-айшылы мазмнды болан жадайда ана оушылар шін мнді болып, оытуды озаушы кші бола алады, ал, арама-айшылыты шешімі - оларды аны ынулары керек ажеттілік. Оытуды озаушы кші ретінде арама-айшылыты болуы шартты — оушыларды танымды рісіне сйкестігі. Оушылардын білімді тек ана "стап алмауы", соан "тіреліп" алмас шін жне з беттеріне шешу тсілдерін табу шін, оу процесіні барысында логикаа сйкес айшылытар алдын-ала зірленуі маызды.

Сонымен, жалпы білім беретін мектептердегі оыту процесіні діснамалы негізі тмендегі діснамалы ережелерді біріктіреді: танымны жалпы дісі ретінде диалектикалы діс; объективті аиатты былыстарын сараптауды тарихи тсілі, арама-айшылыты озалысындаы, дамуындаы процесті арастыратын таным теориясы; диалектикалы ойлау; абстрактілік жне натылы; объективтілік жне субъективтілік, теория мен тжірибені бірлігі, анытылы жне белгісіздік, шектеулік жне шамалы; арама-айшылыты рлі мені мні; оыту теориясындаы тарихилы жне логикалы; мн мен былыс; мазмн мен форма; масат пен ралды йлесімділігі; ммкіншілік пен аиат; оыту теориясыны сапалы жне санды атынастары; діснамалы станымдар (танымды, объетивтілік, теория мен

 

тжірибені бірлігі, детерменизм, тарихилы жне диалектикалы таным станымдары).

Оытуды психологиялы негіздері. Оыту мен дамуды зара арым-атынасы барлы уаытта педагогиканы зекті мселесі болып отыран Я.А.Коменскийді ебегінен бастап, оытуды ылыми неізін іздестіру басталан, соны негізінде рбір оушыны жеке ммкіндіктері мен оларды жасыны даму процесіндегі згерістерін дамыта оытуды ылыми негізін іздестіру басталан. Бл мселеге орыс педагогикасыны негізін салушы К.Д.Ушинскийде назар аударан. Ол зіні "Адам трбие пні" атты ебегінде, баланы трлі жас ерекшелігі кезеіндегі негізгі психологиялы даму ерекшеліктерін айта отырып, баланы оытуды е кшті факторы оыту мен трбиелеу деп жазды.

Оыту мен трбиелеуді араатынасы жніндегі мселе одан бергі уаытта да, з зектілігін жойан жо. Оны психология ылымыны крнекті кілдеріні бірі Л.С.Выготскийде зерттей отырып, оыту мен дамуды араатынасы мселесін шешуді зіндік тсілдерін сынды:

-оыту мен даму бір-біріне туелсіз екі трлі процесс;

-оыту кемелденуге негізделеді, оыту мен даму процесінде пайда болатын ммкіндіктерді пайдаланады;

-оыту мен даму екі трлі салыстырмалы процесс;

-оыту дамудан кейін жріп отыруы ммкін, сонымен атар дамуды ала жылжыта отырып, оны алдында болуы да ммкін.

Баланы оыту мен дамытуды араатынасы мселесінін шешімін трлі зерттеушілер ртрлі тсілдермен іздестіреді:

-Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдов оытуды мазмныны згерісін іздестіру керек деп есептеді;

-Н.А.Менчинская, Д.И.Богоявленская, Е.А. Кабанова-Миллер білімді, іскерлікті жне дадыны мегеру тиімділігі аыл-ой іс-рекеттіріні тсілдерін жетілдіруді кмегімен арттыруа болады деп длелдеді;

-Б.Г.Ананьев, А.А.Любинская оытуды трлі дістеріні арту жадайын зерттеуге мн береді;

-Л.В.Занков оытуды дамытушылы дістеріне е бірінші, оыту процесіні зін жетілдіру арылы ол жеткізуге болады деп тжырымдайды;

 

 

-П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина баланы ой-рісіні дамуына аыл-ой рекеттеріні кезеді алыптастыруды серін зерттеді;

-Т.В.Кудрявцев, А.М.Мотюшкин оытуды дамытушылы сері педагогикалы рекеттер мазмнында проблемалы оытуды рлін арттыранда ана артатынын длелдейді.

Психологиялы жне педагогикалы теорияларды ортындылау негізінде, осы ымдарды райсысы жніндегі тсінік натылана тсті. Жалпы олданыса тмендегі тсініктер енгізілді:

-даму-бл организмні жйке жйесіні психикасыны, тланы санды жне сапалы згерісіні крінісі;

-оыту-оамды-тарихи тжірибені масатты жеткізу, білімді, іскерлікті жне дадыны мегеруді йымдастыру процесі

Оыту мен трбие беру мазмны бойынша тере лтты, кпырлы дстрі, лтты психологияны сипаттайды.

Трбиеленетін де оытылатын да адам абстрактілі емес. Ол барлы уаытта детте лтты сана мен зіндік санасыны, лтты танымыны, сезіміні жне еркіні ерекшелігін адамдарды баса бір адамдармен зара атынастары мен арым-атынастарындаы лтты келбетіні идеялы ерекшеліктері тн болатын андай да бір лтты кілі.

лтты психологиялы ерекшеліктер оыту мен трбиені мазмнын тікелей байланыстырады, сондытан олар белгілі-бір станымдара негізделе отырып іске асырылады. Біріншіден, педагогикалы серді этноспецификалы детерменизм станымы. Екіншіден лтты сана жне лтты зіндік педагогикалы іс-рекеттерді бірлігі станымы. шіншіден, лтты идаелмен сйкестігі наты мір мен ебекті жадайындаы педагогикалы серді станымдарын ескерусіз алдыруа болмайды. Тртіншіден, лтты бейімделген ммкіндіктерді педагогикалы серде дамыту станымы.

Оыту процесі дидактикалы жйелер деп аталатын психологиялы тжырымдамалара негізделеді. Дидактикалы жйе оытуды масатына жетуге ызмет ететін, бірттас рылымды жасайтын элементер жиынтыын райды. Жйені сипаттамасы масатты,

 

 

білім мазмныны, дидактикалы процестерді, оытуды дістері, ралдары, формаларыны жне оны станымдарыны сипаттамаларына сйкес. Дидактикалы тжырымдамалардан шеуін бліп алу ажет: дстрлі, педоцентристикалы жне дидактиканы азіргі жйесі.

Оытуды дстрлі жйесіндегі басты рлді білім беру, малімні іс-рекеті атарады. Оны Я.А.Коменский, И.Пестолоцци, И.Гербарт секілді педагогтарды тжырымдамасы жне немісті классикалы гимназиясыны дидактикасы райды.

Педоцентристикалы тжырымдамада оытудаы басты рол оуа баланы іс-рекетще беріледі. Бл тсілді негізінде Д.Дьюиді жйесі, Т.Кершенштейнерді ебек мектебі, В.Лайды XX асырды басындаы педагогикадаы реформа кезеіні теориясы жатыр. Г.Кершенштейнер халыты "ебек мектебі" баланы азіргі мемлекетті талабына йрету жне леуметтік шыу тегіне сйкес алдаы ксіби іс-рекетке дайындауы керек деген ымына сойкес "азаматты трбие" тжырымдамасын жасады. В.Лай трбие мен оыту оушылара сырттй сер ету мен оларды оан сурет, модельдеу, сызу, н-кй, би сабатары, трлі ауызша жне жазбаша жмыстар мен жануарларды баып-ау тріндегі жауапты реакцияларыны кезектесуі рстінде арастырылуына сйкестендірілген "сер ету" формуласына негізделген "рекеттегі педагогика" тжырымдамасын сынды.

азіргі тадаы дидактикалы жйе, екі жатылы оыту мен оу - оытуды іс рекетін райды, ал оларды дидактикалы арым-атынасы дидактика пнін райды деген тжырымдамадан негіз алады. азіргі тадаы дамыта оыту теориясынан, психикалы дамуа бадарланан тжырымдаманы (Л.В. Занков, З.И. Калмыкова, Е.Н. Кабанова-Миллер)жне тлалы дамуды ескеретін тжырымдаманы (Г.А. Цукерман, В.В. Давыдов, Д.Б. Эльконин, С.А. Смирнов) ерекше атауа болады.

Л.В.Занковты тжырымдамасы бойынша, оыту жйесіні негізін, зара байланыстаы станымдар райды:

-иыншылыты жоары дегейінде оыту;

-бадарламалы материалды оытуды жоары
арындылыы;

 

 

-бастапы теориялы білімні маызды рлі;

-оушыларды оу процесін ынуы;

-барлы оушыларды дамыту масатына баытталан жйелі жмыс жргізу.

З.И.Калмыкованы тжырымдамасы бойынша, німді жне шыармашылыты ойды алыптастыратын оыту дамытуы болып есептеледі.німді ойды оып білім алуды негізі деп арастыра отырып З.И.Калмыкова німді ойлауды ерекшеліктеріні сырттайы крінісі - жаа білімді збетінше игеру жне оны іс-рекетте олдана білу деп біледі. Мндай ойды негізгі крсеткіштері:

-ойды жеке даралыы, деттегіден тыс жауапты таба білуі;

-ассоциациялы байланыстарды пайда болуыны жылдамдыы жне дамуы;

-мселені ымдылыы, оны деттегіден тыс шешімі;

-ойды жйріктігі - кейбір талаптара сйкес уаыт бірлігінде пайда болатын ассоциациялы идеяларды саны.

З.И. Калмыкованы длелдеуі бойынша, дамудаы оыту тмендегі дидактикалы станымдара бадарлананда жзеге асуы ммкін:

а)оытуды мселелігі;

)оытуды жекелігі жне даралыы;

б)ойлауды трлі компоненттеріні (натылы жне абстрактылы жне теориялы) йлесімде дамуы;

в)аыл-ой рекеттеріні тсілдерін алыптастыру;

г)есте сатау ркеттерін арнайы йымдастыру.

Е.Н.Кабанова-Миллерді тжырымдамасы, зі оу жмысыны тсілдері деп атаан, ойлау операцияларын алыптастырумен байланысты. Оу жмысыны тсілдеріне салыстыруды, ортындылауды, себеп-салдар байланысын ашуды баылауды, зерттеліп отыран былысты сипаттамасын растыруды, ымны мнді жне мнсіз белгілерін ажыратуды кіргізеді.

Е.Н.Кабанова-Миллерді тжырымдамасындаы шарттары ретінде тмендегілер белгіленеді:

1.Оытуды барлы атары оушыларда трлі дегейлерде толытырылан оку жмысыны тсілдерін алыптастыру идеясына сйкестендірілуі керек;

2.рбір оу пнінде оку жмысыны негізгі тсілдеріні болуы жне оларды оушыларда алыптастыру маызды;

 

3.Оушылар жаынан здеріні оу рекеттерін басару тсілдерін алыптастыру ажет.

Сонымен жоарыда арастырылан тжырымдамалар жалпы психиканы дамыту масатында оушылардын психикалы ызметін (негізінен ойды) дамытумен (Л.В.Занков), шыармашылы ойын дамытумен ( .И.Калмыкова) немесе ойлау операцияларын алыптастырумен (Е.Н.Кабанова-Миллер) байланысты. Оу рекеттерін йымдастыруа бадар ретінде оушыларды жеке асиеттерін дамыту тжырымдамасы ке таралан.

Г.А.Цукерман тжырымдамасына сйкес, оытудаы маызды міндеттерді бірі - оушыларды оу бірлестігі дадыларына оыту. Оу процесі малім мен баланы бірлестігіні негізнде жасалады. Ол оу бірлестігіндегі ш класты сипаттамаларды ажыратады:

-зара серді симметриясыздыы (бала лкен адамды абылдамайды, ол зіне ажетті білімді іздестіреді, ал малім баланы ізденісін ретттеп, тиімдендіреді);

-баланы танымды инициативасы;

-жаа білімге наты сраныс жасау.

В.В. Давыдовты Д.Б. Эльконинні тжырымдамалары бойынша оушыларды дамыта оытуды негізінде теориялы білімді сараптау, жоспарлау жне рефлексия арылы мегеру процесінде оу рекетін оны субъектісінде алыптастыру теориясы жатыр. В.В.Давыдовты жне Д.Б.Эльконинні тланы дамыта оыту тжырымдамасы, бірінші оушыларды шыарма-шылыын дамытуа баытталан.

Берілген шыармашылыты дістемесін бейнелейтін, С.А.Смирновты тжырымдамасында, педагогоикалы процесті негізгі масаты ретінде, леуметтік тжірибені арынды жинаталуымен жне баланы ішкі психологиялы тынышты пен з-зіне деген сенімді алыптастыру йлесіміндегі абілетін ммкіндігінше дамытуды шарттарын жасау жадайы арастырылады. Осы тжырымдамаа сйкес, малім рекетіндегі ш баыт ажыратылады:

-оушыны маліммен жне бір-бірімен зара

рекеттерін йымдастыру;

 

 

 

-сабатарда жеке ойындарды жне оу рекеттерін йымдастыруды ойын формаларын кейіннен пайдалану;

-отушыларды шыармашылы рекеттерге араластыру.

Зерттеушілер оытуды психикалы ызметін (абылдау, тиімді есте сатау, ойлау жне ым алыптастыру, теориялы толытыру жне аыл-ой инициативаларын) дамытуа ерекше кіл аударады.

Дидактика оыту мен білім беруді теориясы.Дидактика (грек тілінен ауд. Didaktikas - зерттеу бойынша, didasko -зерттеуші) - балаларды жне лкендерді оытуды міндеттері мен мазмнын ашатын, білімді, іскерлікті жне дадыны мегеру процесін суреттейтін, оытуды йымдастыру станымдарын, дістерін жне формаларын сипаттайтын, оыту мен білім беру мселелерін жасайтын педагогиканы рамдас блігін райды.

Оыту процесі оам дамуыны леуметтік-экономикалы жне саяси жадайлармен, адамдарды рекеттері жне тіршілік ажеттіліктерімен, азіргі тандаы ылыми-техникалы прогресті жетістіктерімен жне кн сайын артып отыран оушы тласына ойылатын талаптармен детерминделеді.

Дидактика ылым ретінде пн рісінде рекет ететін задылытарды зерттейді, оыту процесіні барысын жне нтижесіне жадай жасайтын туелділіктерді сараптайды, жоспарланан масат міндеттерді жзеге асырылуын амтамасыз ететін дістерді, йымдастыру формаларымен ралдарын анытайды. Оларды негізнде ол екі басты ызмет атарады:

1.Теориялы (диагностикалы жне прогностикалы);

2.Практикалы (нормативтік, рал ретінде). Дидактиканы алдында шешімі е алдымен, онымен тыыз байланысты баса ылымдарды (философия, леуметтану, саясаттану, мдениеттану, этнология, педагогикалы психология, адам физиологиясы, наты дістеме жне т.б.) жетістіктерін біршама тиімді пайдалануды ажет ететін жаа мселелер туындап отырады. Кез келген ылыми білім саласыны дамуы, бір жаынан былысты мніне жаын белгілі бір тобын білдіреді, екінші жаынан сол ылымны пнін жасайтын ымны дамуымен байланысты.

 

 

Дидактика философиялы жалпы ылыми жне жеке ылыми ымдарды пайдаланады:

-философиялы категория: "мн мен былыс", "байланыс", "жалпы жне жалы", "болмыс", "сана", " тжірибе" жне т.б.

-педагогиканы жалпы ымдары: "педагогика", "трбие", "педагогикаллы іс-рекет", "педагогикалы .аиат" жне т.б.

-дидактиканы жеке ымдары: "оыту мен оу". оу пні, оу материалы", "оу жадайы", "оыту ралы", "оыту тсілі", "малім", "оушы", "саба" жне т.б.

-пн аралы ылымдарды ымдары: психологиялы (абылдау", "мегеру", "аыл-ойды дамуы", есте сатау", "іскерлік", "дады"), кибернетика (кері байланыс", "динамикалы жйе" жне т.б.);

-жалпы ылыми ымдар:"жйе", "рылым", "ызмет", "элемент", "тиімділік", "жадай", "йым", "формалау" жне т.б.

Педагогика терминімен атар, за уаыт бойы сол маынадаы дидактика" терминіні олданылуы тарихи алыптасан жадай. Бл ым е бірінші рет неміс педагогы Вольфганг Реткені (Ратхия) (1571-1635) щыармасында оыту нері маынасында олданылан. ( оан сас, "брін, барлыында оытуды мбебап нері" маынасында, чех педагогы Я.А. Коменскийді 1657 жылы Амстердамда шыарылан негізгі ебегі "лы дидакикасында" дидактиканы тсіндіреді.

лемдік дидактиканы дамуына И.Ф.Гербарт, П.Г. Пестолоцци, А. Дистверг, К.Д. Ушинский, Д. Дьюи, Г Кершенштейнер В. Лай жне т.б. зор лес осты.

Педагогика ылымында оытуды трбиелік жне адам дамуыны негізін ашатын жне сипаттайтын теориялар жеткілікті. Бірата соларды ішінде педагогикалы нерді жне оларды нтижесіні абылдануы мен ынуыны психологиялы задылытарын бейнелейтіндерді ана діснамалы жне теориялы маызы бар.

Маызды дидактикалы теориялар мен тжырымдамалар атарына жататындары: танымды тжырымдамаларды дамыту тжырымдамасы (Г.И.Щукина, т.б.), дамыта оыту тжырымдамасы (Л.В.Занков, т.б.), ироблемалы оыту тжырымадамасы (М.И. Махмутов,

 

 

т.б.), аыл-ой рекетін кезеді алыптастыру теориясы (П.Я. Гальперин, т.б.), білім беру мазмны теориясы (Л.Я. Лернер, т.б.), мазмнды толытыру теориясы (В.В.Давыдов, т.б.), оу процесін тиімдендіру теориясы (Ю.К.Бабанский), оушыларды танымды іс-рекетін белсендіру теориясы (Т.И. Шамова, т.б.), оыту дістеріні теориясы (М.И. Махмутов, В.А. Онищук, т.б.), зіндік жмыстарды йымдастыру теориясы (М.А.Зорина, М.К.Журавлев, т.б.), бірттас педагогикалы процесс теориясы (Н.Д.Хмель, т.б.), оытуды тжырымдытсілі теориясы (В.Дьяченко, т.б.).