Білім беру мазмны туралы тсінік.
Білім беру мазмнын алыптастыруды негізі
теориялары XVIII асырды аяы XIX асырды басында
алыптасты. Олар материалды жне формалды деген ата
ие болды. Біріншісі - дидактикалы материализм немесе
энциклопедизм теориясы деп аталан. Ол баыттаы
стананымдарда білім беруді негізгі масаты, оушыларды
ылымны ртрлі саласымен айткенде де мол лкен
клемде білім беру. XVII асырды чех педагогі Я.А.
Коменский "Дидактика" деген ебегінде білім мазмнын
арады.
XIX асырды кптеген педагог алымдары білім беруді мазмнын алыптастыруда материалды теорияны жатады. Бл тжырымдама бгінде нын жоймай кейбір оу жоспары мен оулыа талдау жасауда оушыларды мегеруі иын жадайда да кп кмегін тигізіп отыр. Дидактикалы формализм немесе білім мазмныны формальды теориясын айта жасау оушыларды танымды ызыушылыын жне даму абілеттілігін оытуды арастыруы оку пндерін тадауда негізгі лшем ретінде оу пніні дамытушылы ызметі болып табылады, сіресе классикалы тілдерде, математикада.
Дидактикалы формализмні теориялы негізі бір іс-рекет аймаынан келесіне алынан білім мен дадыны ауысуы туралы ережені райды. Оны жатайтындар ерте кезден белгілі, оан Героклит оны айтуынша "Кп білім, аылды етпейді"- деген. Цицерон да оны жатаан. азіргі кезде дидактикалы немрайдылы теориясыны аидалар негізі - И.Кант, Песталоцци философиясы. Оны айтуынша отуды негізгі масаты оушыларды дрыс ойлауын жасарту осы ойа жаын А.Дистервег зіні 1850 жылы "Неміс оытушыларына басшылы"-деген ебегінде з кзарасын білдіреді. Білім беру мазмнын арастыран кезде оушыларды таным рекетіні ызыушылыыны абілетіне, кіл оюы, есі, ойлау абілетін ескеру ажет. Бл теорияны кемшілігі оу бадарламасында пнні тіліне кіл блу.
Пнді игеруде окушыны ойлау абілетін алыптастыру. Бл екі жаты дидактикалы туелділікті білім беру мазмнында энциклопедизм кілдері жеткілікті тсіндіре алмады. Формализмді оытуды жатаушылар да оытуды субъекгивтік жаыны мнін асыра баалады. Бл екі теорияда К.Д. Ушинскийді сынына шырады. "Ойды ат сті дамыту наыз тиянаты білім бермейді"-деді. Оны ойынша мектеп адамды білім жаынан сусындататын жне де сол тере білімді игеруге йретуі тиіс дейді. Білім беру мазмнын тацаанда материалды жне формальды дістерді бірлігін амтамасыз ету идеясын К.Д. Ушинский сынды.
Педагогикада білім беру мазмны те крделі кп ырлы тсінікті білдіреді. Ол жеке тланы алыптастыру мен дамытуды ылыми негізі. Жеке тла дамуы оытумен
тыыз байланысты боландытан, білім беру мазмнын анытау ажет.
Білім беру мазмны дегеніміз-жеке тла алыптастырудаы адам баласыны іс-рекет тсілдерді мегеруімен жйелі білім алуы, іскерлік пен дады алыптастыру, аыл-ойы мен сезімін дамыту, таным арылы кзарасын алыптастастыру. Наыз білімді адам деп зіні аыл-ойы жетілген, діс-тсілдерді мегерген, абілетті, з пікірін длелдей алатын, жеке тланы айтамыз.
Жеке тланы леуметтендіру жне тума асиеттерге байланысты жеке тланы алыптастырады. Білімні мазмны мектепті негізгі масаты. Білім беру мазмныны мні р пннен ылыми білімді амтамасыз ету.
Педагогика тарихында алыптасан рухани мралар білімні негізгі мазмны. алымдардьщ пікірі бойынша білімділік сапа білім мазмныны ндылыы.
Білім беруді мазмны мен мнін ашуда соы он жылдыта білім беруді ізгілендіру идеясын жзеге асыру барысында, жеке тланы дамыту бірінші орына ойылды. Білім мазмны туралы И.Я. Лернер, М.Н. Скаткин, В.С. Леднев, Б.М. Бим-Бада, А.В. Петровский т.б. ебектерінде баяндалан.
Жеке тланы жан-жаты дамуын алыптастыру И.Я.Лернер мен М.Н.Скаткин білім беру мазмныны теориялы трыда білім іскерлік, дады жйесін тсіндіруде, шыармашылы іс-рекет пен ерікті сезім тжірибесін мегеруді сынды. Біратар елді педагоггары (АШ, Англия, Франция т.б.) жеке тлаа жалпы адамзатты трбие беруді негізге ала отырып, оу мазмнына табии былыстарды жне оамды мірдегі зара байланысты тсіндіруде оу пндерін кіріктіруді негізге алып отыр.
ртрлі оу пндеріндегі материалдарды оушыларды игеруі шін оу бадарламасыны негізі етіп пнаралы байланысты басшылыа алуда.
ылым мен техниканы, мдениетті даму дегейіне сйкес білім, мазмнын анытауда жастарды жалпыа бірдей біліммен амтамасыз етуде оу бадарламасын жне оулытарды жетілдіру міндетті.
Жаа талаптара сай мектепті міндетіні крделенуіне байланысты білім мазмныда згеруде, біра білім мазмнын згертудегі маызды мселе теориялы негізі жне стандартты басшылыа алу. азіргі жалпыа бірдей білім беруде теориялы тжырымдамаа сйкес адамны оамдаы леуметтік мні іс-рекет мірге бейімделеді. Азаматты ндылытары жоары болуы азіргі білім мазмны леуметтік сраныс, наты тарихи оамды экономикалы жадайа байланысты аныталады. оамны леуметтік тапсырысы білім мазмныны жеке тланы жан-жаты алыптастыру барысында тере білімді, олынан іс келетін саналы, денесі, аыл-ойы жаынан да жетілген азамат трбиелеу.
Білім беру мазмнын жзеге асыру шін аа рпаты мол тжірибесі кейінгі жастара мегерту, леуметтік мдениетіні мазмнын одан рі дамыту.
1)ылым туралы толы малмат беру шін білім мамныны негізгі теориялары, зандары, ымдары, ттас тсіндіру;
2)білім мазмныны ылыми жне практикалы мнділігіні лшемін крсету;
3)оушыларды жас ерекшелігіне сай оу ммкіндігіне сай білім мазмныны крделілік арау;
4)рбір пнді оытуа берілген мерзіміне арай білім мазмныны клеміне айтадан арау;
5)орта білім беру мазмнында дниежзілік тжірибені ескеру;
6)мектепті оу-дістемелік жне материалды базасына арай білім мазмныны сйкестілік лшемін ескеру;
Білім беру мазмны жайында сз айтса оны масаты оамны ажеттілігімен жеке тланы ызыушылыымен байланысты болуы тиіс. азіргі кезде білім мазмныны масаты жеке тла оама ажетті леуметтік ндылыгы дамуы арылы мегеруге тиісті жадайда ажетті.
Білім берудегі крсетілген масат білімге, дадыа, іскерлікке деген атынас жеке тланы физикалы жне ерікті-ндылы, аылдылы жан-жаты жетілген азамат алыптастыруа негізгі рал болып табылады. мірдегі ажетті мдениетті, нерді, ылымды игеру ркімні з масаты трлі діс - тсілдерді кмегімен игерілуі тиіс.
Адам жеке тла болып алыптасуда, оршаан ортамен арым-атынас барысында зіне жасы неге, адамгершіл талыма йренеді.
Сонымен атар білім беру мазмныны толы бейнесін мына жадайда ана круге болады, егер жеке тла саналы згеріс болатын болса. Жеке тланы динамикасы деп – субъектіні санасы асиетіндегі згерісін атайды, ол адамны онтогенетикалы дамуын райды. Ол іс-рекет нтижесінде іске асады. Басаша айтса субъектіні дамуы оны дамуы іс-рекетіні жемісі болып табылады. Іс-рекетті жетекші идеясы трінды сз болып отыран ілім жеке тланы дрыс дамуын амтамасыз ететін іс-рекетті баса да (ойын, ебек, оамды) трлерімен сабатас болып келеді. Осыдан жеке тланы іс-рекеті білім беру мазмныны детерминанты (негізі) болып шыады. Сондай-а оны В.С.Ледневті теориясы негізге ала отырып, оушыларды бірлескен іс-рекетіні мазмнына кіл аудару. Педагогика иеорисы жалпы білім беру мазмныны алыптастыру станымы ретінде мдениетті, иньелектуалды, оамды дамыту, білім беру мазмныны станымыны барлы элементтеріне барлы дегейде талапа сай растырылуы тиіс.
Дстрлі білім, дады, іскерлікті алыптастырумен бірге білім беру мазмнына жеке тланы суі, мдени міріне жне кіл аударуды талапе етеді. Жалпы білім беру мазмнын арастыруда оытулы бірдей мазмнды жне процесуалды баытын станымы ылыми-пндік бадары біржаты болмауы тиіс. Білім беру мазмны наты оу поцесін игерумен байланысты, онсыз болу ммкін емес деп топшылайды, щынайы педагогикалы лшем бойынша. Жалпы білім беру мазмныны жобасын жасаанда станымдарын жне технологиясын мегеруді соы дегейі сер етуін ескеру ажеттігін крсетеді. Білім беру мазмныны негізгі рылымды станымын ртрлі дегейде алыптастыру барысында теориялы мазмныны негізін раушы пн, оу материалдары педагогикалы іс-рекет оушыны тла болуымен сйкестенуін алайды. Жалпы білім беру мазмныны рылымды станымдарын тадаанда соы жылдары
білімдік бадардан жеке тланы бадарлы біліиге туге байланысты берік гуманитарлы тенденция алыптасты. Жалпы білім беру мазмныны гуманитарландыру станымын е алдымен оушылара жалпы адамзатты мдениеті белсенді шыармашылы жне практикалы жаынан игеруге жадай жасауа тікелей байланысты. Оушыларды дниетанымын алыптастыруа жне азіргі оамдаы жадайды ескере отырып, жеке тланы гуманды мдениетіні негізгі компоненті: зін-зі анытау мдениеті; саяси жне ыты мдениеті; интелектуалды адамгершілік, экологиялы, кркемдік жне дене мдениеті, отбасы жне арым-атынас мдениеті сияты алыптастыруа байланысты. Бл станым те кп ырлы. Жалпы білім беруде гумандыа арсы рдісті жеуге оны мазмнын фундаментализациялау. Ол гуманды жне жаратылыстану білімдерін кіріктіруді ылымаралы байланысты жне сабатастыты орнытыруды талап етеді. Осылай оыту, білім алу дадысымен іскерлікті алыптастыру ана емес, сонымен бірге оушыларды здігінен іскерлік дадыны мегеруі жаа білімді игеру дісі болып табылады.
Білім беруді мазмнын орнытыру оыту процесін жаартуды жне сонымен бірге гманитарландыруа негіз болады, яни оущылар арты білімді апараттардан босатылып, жеке зіні шыармашылыыны дамуына ммуіндік алады. Жалпы білім беру мазмныны барлы компоненттері жне жеке тланы (базалы) негізгі мдениеті бір-бірімен тыыз байланысты. Білімсіз дады ммкін емес, шыармашылы іс-рекет белгісі бір біліммен дадыны негізінде алыптасады, трбиелік осы іс-рекеттегі білімге байланысты, яни біреумен арым-атынас жасаанда зіні немесе басаны білдіретін эмоциясына тртіптілік дадысын алыптастьырады.