Сурет 1.Бір цилиндрлі озалышты схемасы .
а) озалтыш схемасы; б) поршенні жоары лі нктедегі жадайы; в)поршенні тменгі лі нктедегі жадайы: 1-иінді білік; 2-серпер;3- озалтыш тры; 4-цилиндр; 5-шатун; 6-поршень; 7- поршень саусаы; 8- цилиндр апаы; 9-клапандар; 10- беріліс блшектері;11- ждырышалы білік;12- блістіру тісті дгелектері.
жмысшы клемдеріні литрмен лшенген осындысы озалтышты литражы деп аталады.
Цилиндр алпаында кіргізу жне шыару клапандары орнатылан тесіктер арастырылан. рамында клапандары 9,беріліс блшектері 10, ждырышалы білігі 11 жне блістіру тісті дгелектері 12 бар блістіру механизімі кмегімен кіргізу жне шыару клапандары белгілі ажетті уаыт стінде ашылады немесе жабыладылігі 11 жнеблістіру .
Иінді білікті айналысында шатунмен жаласан поршень тмен тсе бастаанда, оны стінде клем лайып ысым тмендейді.Бл кезде кіргізу клапаны ашылып , цилиндрге ауа немесе жанар оспа кіреді. Ауа дизельді оалтыштарда, ал жанар оспа карбюраторлы озалтыштарда сорылады. Поршень ТН-ге жетіп одан жоары ктеріле бастаанда кіргізу клапаны жабылады.Цилиндр ішіндегі оспа клемі поршень ЖН-ге жеткенде жану камерасыны клеміне дейін ысылады.Ол ысылу шамасын озалтышты ысу дрежесі деп атайды.Бл жерде бір айта кететін мселе неге біз цилиндр ішідегі оспа деген ымды жалпы трде осты. Былай араанда басында біз дизельдерде ауа сорылады дедік. Мселе келесіде. Ауа сорыланда алдындаы ыратан алан німмен араласып оспаны райды, ал карбюраторлы озалтыштарда сорылан жанар оспа алды газдармен араласып жмысшы оспаны райды.. Дизельдерде жмысшы оспа жаармай бркілген стте пайда болады.
Негізгі блігін ауа райтын жмысшы оспа жану камерасында ысыланда жне алдындаы рдістерден алан ызуды туіне байланысты,оны температурасы жоарылайды. Осы стте жану камерасына жанармай бркіледі. ызан ауамен, поршеньмен жне цилиндр абырасымен жанасан жанармай блшектері тозаданып, ттанып, жанады.
Поршеньді іштен жану озалтыштары келесі негізгі белгілеріне байланысты классификацияланады:
- жмысшы оспаны ттануына байланысты ысыммен температураны серінен (дизельді озалтыштарда) жне еркісіз электр шынны серінен ттанатын болады (жаар оспа жаармай мен ауаны белгілі атынастаы оспасы, ал оан алды газдар осыланда оны жмысшы оспа деп атайды);
- оспа зірлеу дісіне байланысты сыртта немесе іште зірленетін болады. Сыртта отын мен ауа оспасын кабюраторда дайындау рдісі кабюраторлы поршеньді озалтыштарда олданылады, ал іште дайындау ысылан ауа мен алды газдар оспасына жаар май бркіп жмысшы оспаны дайындау дизельді озалтыштарды жмыс рдісіне тн.
- жмыс циклын жзеге асыру дісіне байланысты екі жне трт ыраты болады.Жмыс циклы иінді білікті бір айналысында жзеге асса оны екі ыраты, ал жмыс циклы иінді білікті екі айналысында жзеге асса оны трт тактылы озалтыш деп атайды.
- олданылатын отын тріне байланысты бір отын трінде, яни сйы немесе газ отынында жне бірнеше отында жмыс істейтін болады. Сйы отын ретінде бензин немесе дизель жаармайы олданылады. Газ отынына сйытылан, табии газды жатызуа болады. Егер тек бір сйы немесе газ отыныны олданылса онда оны бір отынды, ал екі ауыстырмалы отын олданылса оны екі отынды озалтыш деп атайды.
- цилиндрлер санына байланысты бір жне кп цилиндрлі болады. лемдік тжірибеде екі,ш,трт,бес, алты т.б. цилиндрлі озалтыштар олданылады.
- цилиндрлеріні орналасуына байланысты бір атарлы, жне екі атарлы немесе V трізді болады.
муфтасы немесе планетарлы бру механизмі; 8-лестіргіш орап; 9-кардан білігі; 11-шестернялы беріліс.[kgI]
Тменгі лі нкте (ТН) – поршенні е тменгі шеткі орналасу нктесі (сурет. 1 в).
Сурет 1 – Бірцилиндрлі дизельді схемасы:
1 –цилиндр бастамасы; 2 – иін; 3 – форсунка; 4 – шыару клапаны; 5 – кіргізу клапаны; 6 – цилиндр; 7 – поршень; 8 – поршнь саусаы; 9 – шатун; 10 – сермер; 11 – картер; 12 – иінді білік; 13 – блістіру білігіні жетек шестернясы; 14 – блістіру білігі; 15 – отын сорысы; 16 – беру блшектері; 17 – воздухоочиститель.
Поршенні жріс жолы – ЖН жне ТН аралыындаы поршенні жріп ткен жолы. Поршенні р жрісінде иінді білік жарты айналады.
Жану камерасыны клемі (ысу) Vc – поршень ЖН-де боланда, оны стіндегі клем.
Жмысшы клем – поршень ЖН-нен ТН- ге озаланда босаан цилиндр клемі:
(1)
где d –цилиндр диаметрі;
S – поршенні жріс жолы.
Литраж – литрде крсетілген барлы цилиндрлерді жмысшы клемі
Цилиндрді толы клеміVа – цилиндрді жану камерасы мен жмысшы клеміні жыйынтыы, поршеньТН- де боландаы, оны стіндегі клем
(2)
ысу дрежесі – толы клемні жану камерасынан неше есе лкен екенін крсетеді
(3)
азіргі кездегі карбюраторлы озалтыштарда 8…10, ал дизельдерде15…20 шегінде болады.
Ыра (такт) – поршенні бір лі нктеден екінші лі нктеге озаланда жзеге асатын жмыс циклыны блігі, яни шарты трде ыра поршенні бір жріс жолында жзеге асады.
Жмыс циклы поршенні трт жрісінде (ыраында) немесе иінді білікті екі айналысында жзеге асатын озалтышты трт ыраты деп атайды. Жмыс циклы поршенні екі жрісінде немесе иінді білікті екі айналысында жзеге асатын озалтышты екі ыраты деп атайды.