Жмыс орнындаы метеорологиялы шартты (жадайын) зерттеу
2.1. Жмысты масаты
2.1.1. МЕСТ 12.1.005.-88 «Воздух рабочей зоны» жне СН 1.01.001-94-ге сйкес ндірістік блмелердегі ауаны метеорологиялы жадайын млшерлеуді негізгі принциптерімен танысу.
2.1.2. ндірістік ортаны метеорологиялы жадайыны факторларын зерттеп тексеру жне оан СН 1.01.001-94 пен МЕСТ 12.1.005.-88 ССБТ-а негізделген санитарлы-гигиеналы баа беру.
2.2. Жмысты мазмны
2.2.2. Метеорологиялы шарттарды лшеуге арналан аспаптарды рылысын, жмыс істеу принциптерін йрену.
2.2.2. ндірістік блмелердегі (жмыс орнындаы) метеорологиялы жадайыны негізгі факторларын анытау.
2.2.3. Метеорологиялы жадайыны нормаа сйкестігіне баа беру.
2.2.4. Санитарлы нормаа сйкестендіруге метеорологиялы техникалы сыныс жасау.
2.3. Жалпы мліметтер
«Метеорологиялы шарт (жадай)» деген ыма жмыс орнында микроклиматты анытайтын бірнеше фактор кіреді, оны ішінде негізгі болып саналатыны: барометрлік ысым, температура жне ауаны дымылдыы, ауаны озалысы. Адам организміне метеорологиялы шарттарды сер етуі кп ырлы.
Кейбір факторларды олайсыз осылуы жмыскерді жылу беруін, зат алмастыруын згертеді. Мндай згерістер адам организмін лсіретеді, ебекке абілетін тмендетеді.
Метеорологиялы шарттарды жмысты категориясына байланыстырып адамны максимум энергиясын пайдалы жмыса, ал минимум шыынды ішкі істерге немесе терморегуляцияа жне ндірістік ортаа бейімдеуді СН 1.01.001-94 жне МЕСТ 12.1.005.-88 ССБТ-а сйкестіріп анытайды.
Сау адамны денесіні температурасы 36,6 0С-дегейінде сталады жне ол сырты метеорологиялы шарта байланысты згермейді. Адам организміні бл асиеті «терморегуляция механизміні» траты жмысы мен адам нерві орталытарыны жмыс істеу асиетіне байланысты.
«Терморегуляция» дегеніміз адам организмі мен сырты ортаны жылу айырбастау жне сырты ортаны серіне арамай адам температурасын немі траты дегейде сатауа сер ететін кп процесстерді осындысы.
ндірістік жадайларды олайлы параметрлермен амтамасыз ету шін технологиялы рал-жабдытарды тиімді пайдалану керек жне ауатартыш желдеткіш ою, жылумен жабдытау, ауаны шарта сйкестендіру шін жабы жасауды дрыс олдану шарт.
Егер адам организмі сырты ортаа е аз жылу шыаратын болса, ол «олайлы метеорологиялы жадай» деп аталады.
Метеорологиялы жадайларды олайлы жне болжамды температурасы ± t(0С), салыстырмалы: дымылды r (%) жне ауаны озалу жылдамдыы (м/с) жмыс істеу зонасына СН 1.01.001-94 жне МЕСТ 12.1.005.-88 ССБТ-а сйкес алынады (блмедегі еден дегейінен 2 м биіктік жмыс орны деп саналады).
Нормамен есептеледі (осымша І):
1) жыл уаыттары – суы жне ауысымды мезгіл;
2) жмыс категориясы;
3) блмедегі ауа озалысыны жылдамдыы.
Метеорологиялы жадайды анытап, баа беру алдымен жмыс орнына сипаттама беру шін ажет.
Бл алынан мндер алдыы берілген мндер болады, солар бойынша желдеткіш жйелеріне баа беріп, ндірістік ортаны сипатын анытауа жне ауаа химиялы анализдер жасауа болады.
рбір блек ндірістерде анализ алу жмыстарыны ртрлі шешімі болуы ммкін, біра, барлыында бір ана лшемдер алынады:
- лшем рбір факторлара блмені бірнеше нктелерінен алынады. Еденнен 1,25-1,5 м биіктік шегі жмыс орны деп есептелінеді,
- лшем параметрлерін кніне бірнеше рет айталайды;
- лшем жргізген кезде желдеткішті жмыс істеуін, технологиялы процестерді барлы айырмашылы сипаттарын, метеорологиялы жадайа сер ететін факторларды барлыын жазып алу керек;
- аспаптарды кулігі бойынша олдану шарт.
Тжірибені орытынды мндерін нормативтік крсеткіштермен салыстырады.
2.4. Метеорологиялы жадайларды факторларын зерттеу дістері. лшеу аспаптары
2.4.1. Ауа дымылдыын анытау
ндірістік жадайларда ауа ортасыны алпына мінездеме беру шін ауаны салыстырмалы дымылдыын психрометр аспабымен анытайды. Психрометрді жмыс істеу принципі екі атар орналасан термометрлерді кресеткіштеріне байланысты.
Бір термометрді шаригі дымыл матамен оралан. Матаа онан ылал ртрлі жылдамдыпен буланады да, ауаны дымылдыы мен озалу жылдамдыымен байланысып, термометрден жылу алады, сондытан дымыл термометрді лшемі ра термометрді лшемінен аз крсетеді.
Екі термометрді лшем крсеткіштеріне арап салыстырмалы дымылдыты анытайды.
Салыстырмалы дымылды дегеніміз абсолютті дымылдыты максимал дымылдыа пайызбен алынан атынасы.
Абсолютті дымылды деп зерттеу уаытындаы ауа буыны серпімділігі, мм сынап баанасымен лшенген немесе зерттеу уаытындаы лшенген 1 м3 ауадаы су буыны салмаын айтады.
Максимал дымылды (ылалды) деп берілген температурада 1 м 3 ауада тыыздалатын су буыны салмаын немесе серпімділігін айтады. Гигиеналы практикада Ассман аспирациялы психрометрі олданылады.
Ол екі сынапты термометрден трады (3,4). Бл термометрлердегі шарик жа матамен оралан. Екі термометр металл ілдірікке (оправа) бекітілген, ал шариктері екі металл гильзада орналасан, бл термометр крсеткіштеріне жылулы сулеленуді серін білдіртпейді. Аспапты басына (1) желдеткіш ойылады, оны саат механизмі ауаны траты жылдамдыпен термометрді шариктеріне тигізбей сорып алады (4 м/с). Осыан орай, аспапты экспозициясы (ойылуы) – 3-5 минут ана. Гильзалар жылулы сулелену аспапа тмен жаынан тскен жадайда ана оны серінен орайды.
Аспапты тмендегідей пайдаланады: кішкентай пипеткамен матамен оралан дымылды термометрді ылалдандырады (осы кезде психрометрдітік стау керек), гильзамен приборды басына су тигізіп алмау шін кілтпен (2) аспапты механизмін брайды да, оны лшейтін блмеге ояды. Аспапты механизмін браан кезде аспапты басынан сол олмен стап трып, о олмен саат жрісіні баытымен 5-6 рет айналдырып брайды.
Желдеткіш 3-5 минут жмыс істегеннен кейін аспапты лшемдерін алады.
ра жне дымыл термометрлерді крсеткіштерін жазып, (1) кесте, (1 жне 2) формулалар брйынша салыстырмалы ылалдылыты анытайды. Есептелінген ылалдылы ±5% аспауы керек.
1 - сурет. Ассман психрометрі
Абсолюттік дымылдыты тмендегідей формуламен анытайды
(4.1.)
мндаы а – абсолюттік дымылды, г/м3;
Fыл – дымыл термометрді крсетуі бойынша алынан максимал дымылды;
t2, t1 – температура, ра жне дымыл термометрден крсетуі, 00 сйкес;
B – барометрлік ысым, Па (стендте).
d – психрометр коэффициенті (ауаны озалу жылдамдыына байланысты).
2-кесте. рбір температурадаы су буыны серпімділік тыыздыы
| Ауаны температурасы, С0 | Максимал дымылды, ыл, р | Ауаны температурасы, ауа С0 | Максимал ылалдылы, ыл, р |
| 9,209 9,844 10,518 11,231 11,987 12,788 13,684 14,530 15,477 16,477 17,735 | 18,650 19,827 21,068 22,377 23,756 25,209 26,739 28,344 30,043 31,842 33,695 |
Абсолюттік дымылдыты мнін анытааннан кейін, салыстырмалы дымылдыты мнін мынандай формуламен анытайды:
% (4.2.)
Мндаы r – салыстырмалы ылалдылы;
Fр – ра термометр крсеткен максимал дымылдыты мні;
a - абсолюттік дымылды (4.1 – формула).
3-кесте. Ауа дымылдыын анытау
| Тжірибе нмірлері | Зерттеу жргізілетін орын | ра термометрді крсеткіші, t | Дымыл термометрді крсеткіші, t1 | Барометрлік ысым, Па | Дымыл термометрді крсетуімен су буыны макситмал серпімділігі, ыл | ра термометрді крсетуімен су буыны макситмал серпімділігі, р | Абсолютті дымылды, а | Салыстырмалы дымылды, r | Салыстырмалы дымылдыты 4.1.2. кестеден алынан мндері r1 | орытынды, % |
4.2. Ауа озалысыны жылдамдыын лшеу
Зерттеу масаты жмыс орныны рбір орнынан ауа озалысыны жылдамдыын лшеуге байланысты. Ауа озалысыны жылдамдыын лшеу шін анемометр мен кататермометр аспаптары олданылады. Анемометрді андай трін алып лшеу ауа озалысыны жылдамды мніне байланысты.
Анемометрді конструкциясы ауаны озалу жылдамдыын р трлі шекте лшеуге ммкіндік береді: анатты анемометр – 1-10 м/с, тостаан – 1-30 м/с, электроанемометр – 0-5м/с, ал кататермометр – 1-1,5 м/с.
Кататермометр – спирт ойылан термометр шкаласы. Ол 330-тен 400С-а дейін ±3% длдікпен анытайды.
Ауа озалысыны лкен жылдамдыын лшеу шін тостаан жне анатты анемометр де олданылады (4.2 – сурет). Анемометрді жмыс істеуі тмендегідей: абырадаы желдеткіш ауа толынын жасайды, сол кезде орнатышта орналасан 4 жарты шарлар (1) айналады, бл озалыс тісті дгелек жйесі бойынша баыттамалара беріледі, сол циферблаттар 2,3,5 бойынша есептеулер алынады.
Ауа озалысыны жылдамдыын тмендегідей алады:
4 – кестеге С1 баыттамасыны крсетуін 5,2,4 (аспап нлге ойылмайды) циферблаттары бойынша жазып алады, кіші циферблаттарда 4,5 тек ана бтін блімдері есепке алынады. Содан кейін аспапа желдеткішпен ауа толыны беріледі, бл кезде тостаанны айналу осі ауа толынына перпендикуляр болуы керек. Тостааншалара аспапты серпінін басып алуын біраз байап, максимал жылдамды алуын кту керек.
Шынтірек 3-ті брап, аспапты баыттамасын іске осады, осы кезде уаытты тіркейді: 1 мин немесе 100 сек ткеннен кейін аспапты баыттамасын тотатады (осы кезде уаытты тіркейді).
Баыттаманы С2 соы крсеткішін жазып алып, С2 мен С1 – ді мндеріні айырмасын шыарып, алынан мнді аспапты уаыт экспозициясына (сек) бледі де, секундпен берілген мндерін алады (4-кесте):
; дел/сек (4.3.)
Алынан мнді анемометрді сйкестендіру исы сызыы бойынша ауа озалысыны наты жылдамдыын табамыз.
Сйкестендіру исы рбір анемометрде болады (зертханадаы стендті ара). Ауа озалысын ср анытау шін 3-4 лшем жргізіледі де, орытындысы 4 кестеге жазылады.
4-кесте. Ауа озалысыны жылдамдыын анытау
| № р/р | Анемометр циферблаттарыны крсетуі | уаыт экспозиция сы tорташа | Блім санда ры, сек n | Жылды жылдам ды сйкестендіру исыы бойынша | Орташа жылдам ды орташа | Ескерту | |
| лшеуге дейінгі С1 | лшеуден кейігі С2 | ||||||
2-сурет. Тостаан анемометрі:
1 – тртбрыш трт жарты шарларымен;
2 – айналу жиілігін лшегіш (онды пен бірлік бліктері);
3 - айналу жиілігін лшегіш (мыды бліктер);
4 – аспапты іске осу кілті;
5 - айналу жиілігін лшегіш (жздік бірліктер блігі).
4.3. Ауа температурасын лшеу
ндірістік блмелерде ауаны температурасын лшеу ауаны ылалдылыын лшеумен бірлестіріледі. лшемді ра термометр бойынша алады. Кейбір жадайларда ауа температурасыны теселуі бар болса, теселу шектерін ою керек (бір жмыс кніне, тулігіне, аптасына, т.б.). Бл шін зі жазатын аспап (термограф) олданылады.
4.4. олайлылы
Адам зін ндірістік ортада жасы, олайлы сезіну шін бл жадайды жйелі трде шешу керек. Ол шін 3 крсеткішті назарда стау ажет: температура, салыстырмалы ылалдылы жне ауа озалысы.
олайлылыты тек бір физикалы лшеммен лшеуге болмайды, йткені бл физикалы шама емес, бл – адам сезімі.
Сондытан алымдар тиімді жне баламалы тиімді температура сынды шартты лшемдер кіргізді.
Тиімді температура деп адамны белгілі ауаны салыстырмалы ылалдылыына жне ауаны озалысы болмаанда температураны сезу асиетін айтады.
Баламалы серлі температура деп адамны белгілі ылалдыта жне ауа озалысыны жылдамдыына блмедегі температураны сезу асиетін айтады.
1-суреттегі номограммада «олайлылы зонасы» крсетілген, сол сурет бойынша тиімді жне баламалы серлі температураны анытайды. ТТ жне БТ ртрлі жылдамды бойынша былай аныталады:
Мысалы: блмеде ра термометр +24,50С, ал дымыл термометр +140С крсетті дейік. Номограммадан 2 крсеткішті арасын тзу сызы сызып осады. Осы тзу сызыты жылдамдыты исы сызытарымен иылысан нктелерінен тиімді (эффекті) температура ауа жылдамдыы =0 м/с боланда +23,50С боланын, ал баламалы серлі температура ауа озалысыны жылдамдыы =1,5 м/с боланда +18,50С боланын крсетеді.
Номограммада «олайлылы» зонаны жаз уаытындаы шекарасы +17,50С данг +26,50С дейін, ал ыс кезіндегі «олайлылы» - +15,50С - +23,50С дейін крсетілген. Температура осы шектен шыса, адам организміне жасы сер туызбай, керісінше, кері серін береді.
5-кесте. ТТ жне БТ мндері
| № р/р | лшем ортаны шарты | Психрометр крсетуі | Анемометр бойынша жылдамды | ЭТ | ЭЭТ | Микроклимат олайлылар сйкестігі | |
| 1. 2. | озалмайтын ауа озалатын ауа |
5. Зерттеу жргізу тртібі
5.1. Зертханалы жмыспен жне аспаптарды жмыс істеуімен танысу (осымша ІІ-І, МЕСТ 12-1-005-88 ССБТ, СН 1.01.001-94).
5.2. Дптерге жмысты масатын, орытындысын жазып алу.
5.3. Тжірибе 4 кеземен жгізіледі:
1) ауаны абсолюттік жне салыстырмалы ылалдылыын анытау (4.1 осымшаны араыз);
2) ауаны озалу жылдамдыына мн беру (4.2 осымшаны араыз);
3) тиімді жне баламалы серлі температураларын жмыс орнында анытау (4.4.4, 5.3.1 араыз)
4) Метеорологиялы шарта нормалы микроклимата сйкестендіріп баа беру (5.4 араыз)
5.3. Жмыс орнында ТТ мен БТ – ті анытау
а) ра жне ылалды термометрді крсеткіштерін 4-кестеге жазу керек, содан кейін номограмма бойынша тиімді температураны анытайды (ауа озалысыны жылдамдыы =0 м/с);
б) лшенген ауа толыныны жылдамдыы ср (4.2-кесте) бойынша психрометді желдеткіштен 50см ашытыа ойып, лшем алар алдында психрометрді 3-5 мин рлейді;
в) алынан ра жне дымыл термометрді крсеткіштері 4-кестеге жазылады, екінші жолда орт – номограмма бойынша 4-суреттегі баламалы-серлі температураны ауа озалысыны жылдамдыы бойынша анытайды.
г) жмыс орнындаы «олайлылы» тсінігіне сипаттама беру.
5.4. Норма бойынша микроклимата баа беру. Шешімдер мен сыныстар.
а) Алынан крсеткіштермен 5-кестені толтыру керек;
б) 5-кестеге осымша А-даы микроклимат нормаларын жазу (малімні тапсырмасы бойынша, алынан блмені жылу артытыын жасайтын жмысты категориясы мен жыл мезгілдеріне байланыстырып анытайды);
в) алынан крсеткіштерді нормадаы крсеткіштерге сйкестігіне анализ жасау. Микроклиматты жасарту туралы сыныстар беру.
5-кесте
| № р/р | Крсеткіштер | лшенген мндер | олайлы норма МЕСТ-ССБТ | Болжамды норма МЕСТ-ССБТ |
| Ауа тем-сы, t0С Ауаны салыстырмалы ылалдылыы, % Ауаны озалу жылдамдыы, орт |
6. ТЕКСЕРУ СРАТАРЫ
6.1. Жмыс орныны метеорологиялы жадайын ауа ортасыны андай параметрлерімен анытайды?
6.2. Терморегуляцияа анытама берііз.
6.3. ндірісті олайлы метеорологиялы факторларыны мндері алай аталады?
6.4. Микроклиматты нормалы жаттарын атаыз. Мнда есепке не алынады?
6.5. Жмыс орныны метеорологиялы жадайын анытау жне оан мн беруді масаты?
6.6. Метеорологиялы жадайды анытау дісі.
6.7. Психрометр аспабыны жмыс істеу принципі.
6.8. Ауаны абсолюттік ылалдылыы деген не жне оны алай анытайды?
6.9. Ауаны салыстырмалы ылалдылыы деген не жне оны алай анытайды?
6.10. Ассман психрометріні рылысы жне лшеу кезінде алай олданылады?
6.11. Анемометр рылысы жне ауа озалысын анытау реті.
6.12. «олайлылы» дегеніміз не жне ол андай параметрлермен сипатталады?
6.13. Тиімді жне баламалы-серлі температуралар алай аныталады?
6.14. Баламалы-серлі температураны номограммасын алай пайдаланады?
6.15. Жмыс категориясына мінездеме берііз.