Таырып. азастан Республикасындаы жерге меншік ыы мен баса да ытар.
Дрістер кешені
Таырып. Жер ыыны жалпы сипаттамасы
Жер ыыны тсінігі, пні жне дістері. азастан Республикасыны жер занамасыны міндеттері жне аидаттары. Жер ыыны айнар кздері.
Негізгі ымдар: жер, жер ыы, жер ыыны пні, ы саласы.
1. Жер ыыны пні.Жер кнделікті мірде келесі ызметтерді атарады:
Саяси ызмет,экономикалы ызмет,экологиялы ызмет,леуметтік ызмет. Жер адамдарды мір сру негізі.
Жер ыы ы саласы ретінде - жер ы атынастарын реттеуге баытталатын ы нормаларыны жиынтыы болып табылады. Жер ыы мемлекет жне ы алыптасуына байланысты сала.
Жер ыы бар екенін длелдейтін мынадай белгілер бар:
-Жер ыы атынастарыны болуы;
-азастанны жер атынастары задарыны алыптасуы мен дамуы.
-Мемлекет тарапынан алыптасатын жер атынастарын реттеу асиеттерін білдіру мен оан мдделі болуы.
Жер ыыны зіне тн аидалары бар.
Жер ыы ылым саласы ретінде кптеген ылыми теорияларды, тжырымдарды ой пікірлеріні жиынтыы болып табылады. Бларды масаты ылыми трыда жер ыыны пайда болуын тсіндіріп беру, оны рі арай даму жолына болжам жасау.
Оу пні ретінде жер ыы дрістік тжірибелік сабатарды жиынтыы.
Жер Кодексіні 12-бабыны 10-тармашасында жер ы атынастарыны тсінігі берілген. Ол жерге меншік ыын, зге де ытарды жзеге асыра отырып жер ресурстарын басаруа, жекелеген субьектілерге жер учаскелерін бекітіп беруге байланысты жер пайдалану мен орау жніндегі атынастар болып табылады.
Жер Кодексіні 12 бабыны 14-тармашасы мынадай анытама берген: егемендігі белгіленген ілетін шектегі, ауматы кеістік, табии ресурс жалпыа орта ндіріс ралы жне кез келген ебек процесіні ауматы шегі.Жер оры азастан аумаыны барлы жерлеріні жиынтыы. азіргі жер оры жеті саната блінеді:
-ауылшаруашылыы масатындаы жерлер:
-елді мекендерді жері;
-ндіріс, клік, байланыс, ораныс жне зге де ауыл шаруашылыына байланысты емес жерлер;
-ерекше оралатын табии ауматар,тарихи мдени, сауытыру, рекреаациялы масаттаы жерлер;
-орман орыны жері;
-су орыны жері;
-босалы жері;
Рекреация деп кпшілікті демалыс орындарыны, туризм ызметін амтамасыз ету болып танылады.
Жер ыыны атынастарыны субьектілері - осы ы атынастар белгілі бір ытар мен міндеттерге ие болып танылатын тлалар болып табылады.
-мемлекеттік органдар;
-жерді меншік иелері;
-жер пайдаланушылар;
-азастанды тлалар;
-шетелдік тлалар;
-халыаралы йымдар жне т.б.
Трлері:
1.мліктік атынастар;
2.кімшілік баыттаы атынастар;
3.экологиялы болуы бар атынастар;
4.процессуалды атынастар:
дістері - жер ыы атынастарын реттеп отыратын тсілдерді жиынтыы. Олар:
А) императивті;
Б) диспозитивті;
Жер ыыны жйесі ш блімнен трады:
Жалпы
Ерекше
Арнайы
Жалпы блім мынадай институттарды амтамасыз етеді:
1.жерге меншік ыы;
2.жер пайдалану ыы;
3.жерді орау мен пайдалнуды мемлекет тарапынан реттеу;
4.жер задарын бзаны шін зады жауакершілік;
Ерекше блім жеті санатты амтиды:
1. ауылшаруашылыы масатындаы жерлер:
2.елді мекендерді жері;
3.ндіріс,клік,байланыс,ораныс жне зге де ауылшаруашылыына байланысты емес жерлер;
4.ерекше оралатын табии ауматар, тарихи мдени, сауытыру, рекреациялы масаттаы жерлер;
5.орман орыны жері;
6.су орыны жері;
7.босалы жері;
Жер кыыны айнар кезі болып жер катынастарын реттейтін нормативтік актілер табылады. Мндай нормативтікккыты актілер келесідей белгілерге жауап беруі тиіс: алдымен, аталан актілер мемлекеттік билікті тасушысы болуы ажет, екіншіден, бл актілер нормативтік сипатта, яни бірнеше рет колданатын сипатта болуы кажет, шіншіден, бл актілер бірнеше субъектілерге баытталан болуы тиіс жне барлык субъектілер орындауы тиіс.
азастан Республикасыны Конституииясыны 9-бабына сйкес азастан Республикасы бірттас мемлекет болып табылады, сол себептен жер зандары да Республиканы барлы аймаы шін бірдей болып табылады.
Жергілікті органдар леер задарына жататын нормативтік-актілер шыаруа ккылы жне олар барлык кімшілік бліністерінде бірдей кшке ие болады. Бл жер ккыы субъектілерініыты дрежесі, баса аумата орналаскан жер ккыы субъектісіні ыты дрежесіне тек Республикалы зандарда керсетілген жадайларда ана ерекшеленуін білдіреді. Жалпы ыты айнар кздері мемлекетті ы шыармашылыызметіні сырты нысаны болып табылады. Мемлекетті еркі ыты айнар кздері арылы барлыына бірдей сипатка ие бола алады.
Жер ккыынын кайнар кздері дегенміз - з кзыреті шегінде мемлекеттік билік органдарымен кабылданан жер ыы катынастарын реттеуге баытталан нормативтік-ыты актілерді, халыаралык келісімшарттарды жиынтыы болып табылады. Бларды негізгі максаты — мемлекетті жер саясатын білдіре отырып оны жзеге асыру. Бл жерде сот прецеденттеріні дет-рып ережелері есепке алынбайды.
3. Жер занамасыны масаты мен мідеттері.азастан Республикасы жер занамасынтеориялытрыдан зерделей отырып, жер занамасыны келесідей масаттары мен міндеттерін бліп арастыруа болады. Жер зандарыны максатына мыналар жатады:
- ндірісті экологиялы ауіпсіз технологияларын ынталандыру жне баса да іс-шараларды жргізу арылы жерді тозуы мен блінуін, шаруашылы ызметін баса да олайсыз зардаптарын болдырмау;
- тозан немесе блінген жерді жасарту мен алпына келтіруді камтамасыз ету;
- жерді отайлы пайдалануды экологиялык нормативтерін гожірибеге енгізу болып табылады.
азастан Республикасы жер зандарыны міндеттері:
- жер учаскесіне меншік кыы мен жер пайдалану ыы туындауыны, згертілуі мен тотатылуыны негіздерін, шарттары мен шектерін;
- жер учаскелеріні меншік иелері мен жер пайдаланушыларды ытары мен міндеттерін жзеге асыру тртібін белгілеу;
- жерді тымды пайдалану мен корауды,топыра нарлылыын дайы калпына келтіріп отыруды, табии ортаны сатау мен жаксартуды камтамасыз ету масатында жер атынастарын реттеу;
- шаруашылык жргізуді барлы нысандарын те кыпен дамыту шін жадайлар жасау;
- жеке жне занды тлалар мен мемлекеттін жерге кытарын орау;
- жылжымайтын млік рыногын жасау мен дамыту;
- жер атынастары саласында зандылыты ныайту болып табылады.
Таырып. азастан Республикасындаы жер ыыны тарихы. Жер ы атынастарыны жалпы сипаттамасы.
Жоспар:
1. азастан Республикасындаы жер ыыны тарихы.
2. Жер ы атынастарыны жалпы сипаттамасы.
3. Жер ы атнастарыны субъектілері мен объектілері.
4. Жер ы атынастарыны мазмны
5. Жер ыы атынастарыны пайда болуы, згертілуі, тотатылуы
Негізгі ымдар:жер атынастары,егеменді азастанны жер атынастары.
1.Бірінші кезе з бетінше бірнеше кезенен трады:
Ќазаќ хандыѓы т±сындаѓы меншіктік ќатынастарѓа келетін болсаќ, азаматтардыњ сатуѓа, айырбастауѓа, сыйлауѓа жєне м±раѓа ќалдыруѓа болатын м‰ліктіњ барлыѓы жеке меншік заттары болып табылды.
Жерге жеке меншік XІX ѓасырѓа дейін болмады, жер адат нормалары бойынша ќауымныњ меншігі деп есептелді. Ќауым ретінде негізінен рулыќ бірлестік танылды.
Шын мєнінде ќауым немесе рудыњ атынан жерге, жайылымдарѓа билікті ќауым басшысы, ру басшылары, с±лтандар, билер ж‰ргізді.
Жерге жеке меншіктіњ болмау себебі де кµшпелі мал шаруашылыѓына негізделген экономикалыќ ќатынастарымен байланыстырылды. Орасан зор кµлемдегі жайылымдарды меншік иелеріне берудіњ ешќандай мєні жоќ еді. Оныњ ‰стіне жайылымдар ‰немі ауысып отырды. Кµктем мен к‰здіњ арасында мыњдаѓан километрге дейін кµшіп-ќонып ж‰рген кµшпелі ќауымдар ‰шін жерді, жайылымдарды жеке меншікке бµліп беру м‰мкін емес те еді.
Екінші кезе. азастан Ресей империясына кірген кезден басталады. Бл кезе 1749 жылдан басталады. 20 жыл бойы Ресей империясы аза жерінде отаршылы саясатын жргізіп отырып лы жне Орта жзді жерлерін скери кшпен басып алады.з билігін жргізу шін аза жерінде Ресей з кіметін рады. Олар генерал губерниялар деп аталады. Жалпы алты генерал губерниялар болды. 1861 ж. орыс шаруаларыны крепостное право деген ыы жойылды. Орыс шаруаларын жасы жерлермен амтамасыз ету шін Ресей кіметі кшіп ону саясатын жзеге асырды. 1867 жылѓы 11 шілдеде “Жетісу жєне Сырдария облыстарын басќару туралы уаќытша ереже”, 1868 жылѓы 21 ќазанда “Орынбор жєне Батыс Сібір генерал губернаторлыќтарыныњ далалыќ облыстарын басќару туралы уаќытша ереже” бекітілді.
1886 жылы 2-маусымда “Т‰ркістан µлкесін басќару туралы ереже”, 1891 жылы 25-наурызда “Аќмола, Семей, Жетісу, Орал облыстарын басќару туралы ереже” ќабылданды. Батыс-Сібір генерал-губернаторлыѓы Дала генерал-губернаторлыѓы деп µзгеріп, оѓан Сырдария облысынан басќа бес облыстыњ барлыѓы т‰гелдей кірді. Сырдария облысы Т‰ркістан генерал-губернаторлыѓына ќарады. Жетісу облысы 1897 жылы ќайтадан Т‰ркістан генерал-губернаторлыѓыныњ ќ±рамына кірді.
1891 жылдыњ 25-наурызында ”Аќмола, Семей, Жетісу, Орал жєне Торѓай облыстарын басќару туралы Ереже” ќабылданды жєне онда да ”Уаќытша ереженіњ” басќару ж‰йелері бекітілді.
шінші кезе. Социалистік кезе 1917-1990 ж.
1.билік тек халыа берілуі тиіс.
2.жер тек халытікі болуы тиіс жне пайдалануы тегін болуы тиіс.
1917 ж. Жер туралы декреті шыарылды.
1919 ж. жерді социализациялау заы шыты.
1921-28ж.ж. арасында жер, су реформасы жзеге асырылды.
1920 ж. аза социалистік совет Республикасы рылды. Оан дейін ол автономиялы Республика болып табылады. 1936ж аза ССР ны тыш конституциясы абылданды.
1969ж. тыш рет совет одаыны жер задарыны негіздері абылданды. Осыны арасында р бір республикада зіндік жер задарын абылдауа рекет жасай бастайды.
1917-1971ж. дейін азастанны жерін пайдалану тртібін Ресейлік задар реттеп отырды. Бл кезеде басшылыа партия шешімдері ерекше орын алады.
Тртінші кезе азіргі кезе. Ал 1991 жылы 28 маусымда Жер реформасы туралы зањ ќабылданды да, оныњ маќсаты жер ќатынастарын ќайта ќ±ру болды. Б±л зањныњ негізгі маќсаттары жерге иелік етудіњ єрт‰рлі нысаныныњ нєтижелі єрекет етуіне ќ±ќыќтыќ, экономикалыќ жєне осы негізде ауыл шаруашылыќ µнімдерін т±раќты µсіріп т±руѓа жету болып табылады.
1993 жылѓы 28 ќањтарда ќабылданѓан Егеменді Ќазаќстанныњ алѓашќы Конституциясы жерге мемлекеттік меншікті бекітті.
1994 жылѓы 24 ќањтардаѓы Ќазаќстан Республикасы Президентініњ “Жер ќатынастарын реттеудіњ кейбір мєселелері туралы” шыѓуы жєне 1994 жылѓы 5 сєуірдегі “Жер ќатынастарын одан єрі жетілдіру туралы” Жарлыќтарыныњ шыѓуы біздіњ еліміздіњ тарихында жерге деген ќ±ќыќты нарыќтыќ айналымѓа салуѓа м‰мкіндік берді.
“Жер туралы” Зањ ЌР Президентімен 1995 жылы 22 желтоќсанда ќабылданды. Ал 1995 жылѓы 30 тамызда ќабылданѓан Ќазаќстан Республикасы Конституциясы ќабылданып, 1995 жылдан кейін жерге жеке меншік ќ±ќыѓын енгізе отырып, жерге мемлекеттіњ айрыќша меншік ќ±ќыѓы ќаѓидасынан бас тартты.
1990 ж. 16 арашада аза ССР ны Жер Кодексі абылданды. Бл Кодекс 95 жылды соына дейін жмыс істеді.
1995 ж. бастап азіргі кнге дейін егеменді азастан тарихында ш жер заы абылданды.
1.1995ж.22 желтосан президентті за кші бар жарлыы жер туралы.
2. 24 атар 2001 ж. жер туралы заы абылданды.
3. 2003ж. 20 маусымында жаа Жер кодексі абылданды.
2. Жер атынастары дегеніміз – жер ы нормаларымен реттелетін жерді орау, пайдалану жне бліп берумен байланысты пайда болатын ерікті оамды атынастар
Р- Жер кодексіні 12-бап 10-тармаында жер атынастары дегеніміз – жерге меншік ыын жне зге де ытарды жзеге асыра отырып, жер ресурстарын басаруа, жекелеген субъектілерге жер учаскелерін бекітіп беруге байланысты жерді пайдалану мен орау жніндегі ыты атынастар.
Жер ы атынастары мемлекет пен жер пайдаланушылар жне жерді меншік иелері, соы екеуіні арасында жерге билік ету, пайдалану жне орауа байланысты пайда болады. Жер ы атынастары пайда болу шін: жер ыыны субьектілеріні – жер ы атынастарыны атысушыларыны жріс-трысын анытайтын жер-ыты нормасыны болуы ажет.
Жер ы атынастарыны обьектілеріне: азастан Республикасы аумаыны шегіндегі бкіл жер, онда не орналасанына жне оларды жекелеген субьектілерге бекітіліп берілуіні ыты негіздеріне арамастан жекелеген жер учаскелері, сондай-а жер учаскелері мен жер лестеріне ытар (Р ЖК 12б. 22т.).
Жер ыы атынастарыны объектісі болып таза табии трдегі жер емес, жерді бекітілген ыты режимі табылады. Сол себепті де, жер ыы атынастарыны объектісі болып азасатн Республикасындаы барлы жерлерге бекітілген ыты режим табылады. азастан Республикасыны мемлекеттік шекарасыны шегіндегі барлы жерлер меншікті, жер пайдалануды, басаруды жне орауды трлеріне арамастан жер орын райды.
Жер ы атынастарыны субьектілері болып, жерге ыты иесі болатын жне соан сйкес ытар мен мен міндеттерге ие тлалар танылады. Р ЖК 12-бап 38-тармаына сйкес олара жер ыы атынастарына атысушылар болып табылатын жне соан орай ытар бар рі осы ы атынасында міндеттер атаратын жеке жне зада тлалар, сондай-а мемлекеттер жатады.
Жер ы атынастарыны субьектілері ытара ие, оны клемі мен мазмны : ыты ережеге, субьектіні тріне; оны іс-рекетіні сипатына; ы атынасты обьектісіні ерекшеліктеріне жне т.б. байланысты.
Жер ыы атынастарындаы ысубьектілікті негізгі белгілері болып мыналар табылады:
1) субьектіні жер ыы атынасына атысуы;
2)осы ыты атынаста ытар мен міндеттерді иеленуі. ысубьектілікті мндай белгілерінен мынадай орытынды шыады: жер ыы тынастарыны субьектісі болып кез келген тла емес, тек жер задарына сйкес белгілі бір ытар мен міндеттерге ие немесе жер ыы атынастарына атысуымен байланысты ытара ие тлалар ана табылады.
1. Жер орыны субьектісі болып азастан Республикасы (мемлекет) табылады. Мемлекетке Р Конституциясы жер атынастарын реттеуге ана емес, сонымен атар ауматы ттастыын, олсылмаушылыын жне блінбейтіндігін амтамасыз етуге, адамны мірі мен денсаулыы шін олайлы оршаан ортаны орауа атысты міндетті де жктейді.Орталы атарушы орган жне жергілікті мемлекеттік органдар азастан Республикасыны барлы жерлерін айматара блуді жне жер орын басарумен атысты баса да функцияларды жзеге асырады (Р ЖК 14-бабы).
2. Меншік ыыны субьектілері:
- республика аумаындаы жерге мемлекеттік меншік ыыны субьектісі – азастан Республикасы;
- Жер кодексінде белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жер учаскелерінежеке меншік ыыны субьектісі – азаматтар мен мемлекеттік емес зады тлалар (Р ЖК 20-бабыны 2-тармаы).
3. Жер ыы атынастарыны басару саласындаы субьектілер болып азастан Республикасыны кіметі, жер ресурстарын басару жніндегі орталы орган жне оны жергілікті жерлердегі органдары, сонымен атар жергілікті мемлекеттік органдар (кілдік жне атарушы органдар) табылады (Р ЖК 13-19-баптары).
4. Жер ыы атынастарыны жер пайдалану саласындаы субьектілері болып мыналар табылады (Р ЖК 30-бабы):
1) мемлекеттік жне мемлекеттік емес субьектілер;
2) лтты жне шетелдік субьектілер;
3) жеке жне зады тлалар;
4) траты жне уаытша субьектілер:
5) бастапы жне кейінгі субьектілер.
Мемлекеттік жер пайдаланушылара мыналар жатады: мемлекеттік зады тлалара тауарлы ауылшаруашылыы ндірісі, орман сіру, ылыми-зерттеу, тжірибе жргізу жне оыту, осалы ауылшаруашылыын жрізу шін берілген ауыл шарушылыы масатындаы жерлердегі мемлекеттік республикалы жне коммуналды зады тлалар (Р ЖК 97-бабыны 6-тармаы, 12-бабыны 6-тармаы).
Мемлекеттік емес жер пайдаланушылар болып азаматтар жне (немесе) мемлекеттік емес зады тлалар табылады.
лтты жер пайдаланушылара азастан Республикасыны задарына сйкес рылан зады тлалар, соны ішінде, шетелдік атысушылары бар ксіпорындар жатады.
Шетелдік жер пайдаланушылар – бл шет мемлекет азаматтары, азаматтыы жо адамдар, шет мемлекет задарына сйкес рыланзады тлалар (шетелдік зады тлалар), шет мемлекеттер, халыаралы бірлестіктер мен йымдар.
Траты жер пайдаланушылар – жер пайдалану ыыны мерзімі шектеусіз сипатта болатын тлалар (Р ЖК 12-бабыны 26-тармаы).1
Бастапы жер пайдаланушылар – жер пайдалану ыын Жер кодексіні 32-бабында кзделген тртіппен тікелей мемлекеттен не осы ытан айыру тртібімен баса да бастапы жер пайдаланушылардан алан тлалар.
5. Сервитута атысты жер ыы атынастарыны субъектілері болып жер туралы занамада кзделген тртіпке сйкес, бтен жер учаскелерін шектеулі пайдалануды бтен меншік иелері мен жер пайдаланушылар табылады.
6. Жерді орау мен меншік иелері мен жер пайдаланушыларды ытарын орауды субъектілері болып мемлекеттік баылау органдары мен оларды лауазымды тлалары жне ы орау органдары табылады.
5.Р Жер кодексіні 64-65-баптарында арастырылан жер учаскелері меншік иелеріні ытары жер учаскелері меншік иелері мен жер пайдаланушыларды кешенді ытары болып табылады, олар «Жер учаскелері меншік иелері мен жер пайдаланушыларды жер учаскелерін пайдалану кезіндегі ытары мен міндеттері» тарауында арастырылады.
азастан Республикасыны Жер кодексіні 21-бабыны 1-тармаы меншік ыыны мазмнын ашады, ол жерге мемлекеттік меншікті мазмныны тсінігі мен жерге жеке меншік ыынын мазмнын амтиды жне меншік иесіне зучаскесіне катысты иелену, пайдалану жне билік ету ытары тиесілі екендігін кздейді
Жерді иелену, натыра айтанда, жер учаскесін иелену ыы бл жерді (жер учаскесін) меншік иесіні жерді іс жзінде иеледі жзеге асыруды замен амтамасыз етілген ммкіндігі. Жеке меншігі ыындаы жер учаскесін жер пайдалану ыын жер учаскесін нысаналы масаты бойынша пайдалану іс жзінде пайдалану деп тсінген жн
Жеке меншіктегі жер учаскесіне билік ету — бл жерді жеке меншік иесіні з жер учаскесіне катысты азастан Республикасыны за актілерінде тыйым салынбаан ммілелер жасауа ыы.
Жер ы атынастарыны пайда болу, згертілу, жойылу (81 бап) негiздерi зады факт болып табылады. Азаматты ытар мен мiндеттер задарда кзделген негiздерден, сондай-а азаматтар мен зады тлаларды рекеттерiнен пайда болады, йткенi ол рекеттер азаматты задарда крсетiлмегенiмен, оларды жалпы негiздерi мен мнiне байланысты азаматты ытар мен мiндеттердi туызады.
Оиа дегенiмiз – пайда болуы адамны еркiнен тыс болатын зады факт . Оан табиат апаттары жатады, яни рашылы, су тасыны, жер сiлкiнiсi, рт.
Жер ы атынастарыны пайда болуы жер учаскесіні меншік иесі оны нысаналы масатын згертпей, жер учаскесін уаытша пайдалану туралы шартты негізінде оны уаытша пайдалануа беруге ылы. Жер учаскесін уаытша пайдалану туралы шарт жалдау шарты (жала алушымен) немесе аысыз пайдалану туралы шарт (аысыз пайдаланушымен) нысанында жасалады (Р ЖК 25-бабы).
Жер ы атынастарыны згеруі субъектісне, объектісіне мазмныныа атысты згереді.
Жер ы атынастарыны згеруі жер учаскесіне бас тартан жадайда
Зады факт жріс-трыс пен оианы негізінде болады.
Жріс-трыс субъектілері рекеті мен рекетсіздігіні негізінде пайда болатын ыа сай жне ыа айшы болады.
Оиа дегенiмiз – пайда болуы адамны еркiнен тыс болатын зады факт . Оан табиат апаттары жатады, яни рашылы, су тасыны, жер сiлкiнiсi, рт.
таырып. азастан Республикасындаы жерге меншік ыы мен баса да ытар.
Жоспар:
1. Жерге меншік ыыны тсінігі жне трлері.
2. Жерге мемлекеттік меншік ыы, оны объектілері мен субъектілері жне жзеге асыру ерекшеліктері.
3. Жерге жеке меншік ыы, оны объектілері мен субъектілері жне жзеге асыру ерекшеліктері.
Негізгі ымдар: меншік, меншік ыы, жерге меншік ыы, мемлекеттік меншік, жеке меншік.
1.Жерге меншік ыыны тсінігі жне трлері.Меншік кыы тікелей занан туындайтын бастапы субъективтік ыты бірі болып табылады. Меншік кыы иесіне езіне тиесілі млік – жер учаскесіне экономикалы трыдан билік етуді бекітіп береді. Бл ы меншік иесіне тиесілі жер учаскесін з карауы бойынша оамдык мддені ескере отырып пайдалануа ммкіндік береді. Сол себептен, жерге меншік ыы кез келген зге млікке меншік ыы сиякты шексіз емес. Жерге меншік ыы деген ымды екі трлі, объективтік жене субъективтік маынада арастыруа болады.
Объективтік маынада: Бл ым жерге меншік ыын жзеге асырумен туындайтын атынастарды реттеуге баытталан ыты нормалардын жиынтыы болып табылады. Бл нормалар азастан Республикасыны кптеген занамаларында орын тапан. Мселен, азастан Республикасыны Жер кодексі, Азаматттык кодексі т.б.
Субъективтік маынада: Бл ым тланы зіне тиесілі жер учаскесін занда керсетілген тртіп пен шарттарды иелену, пайдалану жне билік ету ыын білдіреді. Жерге меншік ккыыны мазмнын иелену, пайдалану жне билік ету ыы райды.
Меншік ыы дегеніміз – субъектіні за жаттары арылы танылатын жне оралатын зіне тиесілі млікті з алауынша иелену, пайдалану жне оан билік ету ыы.
Жер учаскесін иелену ыы дегеніміз - занда арастырылан шекте меншік иесіні іс жзінде жер учаскесін иемдену ккыы. Мысалы: жер учаскесін оршап алуы, жер учаскесіне меншік ыын куландыратын жаттарды дайындауы т.б.
Жер учаскесін пайдалану ыы дегеніміз - жер меншік иесіні зіні шаруашылы жне зге ажеттіліктерін анааттандыру масатында жер учаскесіні пайдалы касиеттерін алуды жзеге асыруды замен камтамасыз етілген ммкіндігі. Мысалы: жер учаскесіне днді-даылдар егіп, німге меншік кыын жзеге асыруы, жер учаскесінде трын й рылысын жргізуі, мемлекеттік салык органдарыны жер учаскесіне салык жинап алуы т.б.
Жер учаскесіне билік ету ккыы дегеніміз - меншік иесіні занда рксат берілген шекте езіне тиесілі жер учаскесіні занды тадырын шешу ккыы. Меншік иесі зіні жер учаскесіне катыс-ты оны нысаналы максатын езгертпей, азастан Республикасыны за актілерінде тыйым салынбаан кез келген ммілелерді жасасуа ылы.
азастан Республикасы Конституциясыны 6-бабына сйкес, жер занда кзделген шектер мен тртіпте жеке меншікте болуы ммкін. Жерге мемлекеттік меншік пен жеке меншіктін бірдей коралуы Жер кодексінде де бекітілген. Демек, жерге меншік ыы екі трлі нысанда болады. Олар: Жерге мемлекеттік меншік жне жерге жеке меншік.
Бл ккык меншік иесіні Р Жер кодексінде кзделген ккытарыны барлыын жзеге асыруды занды негізі болып табылады.
Жер учаскесіне меншік ккыы мына жолдар аркылы туындайды:
1)меншік ккыын табыстау;
2)меншік ккыын беру;
3) меншік ккыыны эмбебап ккыктык мираскорлык (мраа алдыру, занды тланы кайта йымдастырылуы) тэртібі бойынша ауысуы.
Меншік ккыын табыстау, беру жэне оны ауысуы жер учаскесіні нысаналы масаты ескеріле отырып жзеге асырылуа тиіс.
Жер учаскесіне меншік ккыы келесі негіздерде туындайды:
1)мемлекеттік органдар актілер негізінде;
2)азаматтык-ккыктык ммілелер негізінде;
3) азастан Республикасыны задарында кзделген зге де не- гіздерде (Р ЖК 22-бабы)
Р Жер кодексіні 27-бабына сэйкес, мемлекеттік меншік ккы-ын жзеге асыру мынаны білдіреді: мемлекеттік меншіктегі жерден жер учаскелері:
1)жеке меншікке сатылуы немесе акысыз берілуі;
2)тракты немесе уакытша жер пайдалануа берілуі;
3) Жер кодексінде, азакстан Республикасыны зге де за акті лерінде немесе халыкаралык шарттарда кзделген жадайларда зге де ккыктык нысандарда жзеге асырылуы ммкін. Мысалы, Р Жер кодексіні 43-бабыны 8-тармаына сйкес, мемлекеттік меншіктегі жер учаскелері жэне ол жер учаскелерін жалдау ккыы аукционда сату объектілері болуы ммкін. Аукционда сатуа сыны латын жер учаскелерінінтізбесін немесе жер учаскелерін жала беру тэртібін жергілікті аткарушы органдар аныкталып, жергілікті кілді органдарды сэйкес шешімдерімен бекітіледі.\
Азаматтар мен зады тлалар ажеке меншiкте болмайтын жер учаскелерiн оспаанда, мемлекеттiк меншiктегi жер учаскелерi азаматтар мен мемлекеттiк емес зады тлалара жеке меншiкке берiлуi ммкiн.
азастан Республикасы азаматтарыны жеке меншiгiнде шаруа немесе фермер ожалыын, зiндiк осалы шаруашылы жргiзу, орман сiру, бабанды, жеке трын й жне саяжай рылысы шiн, сондай-а йлердi (рылыстарды, имapaттарды) oларды масатына сйкес ызмет крсетуге арналан жердi оса аланда, ндiрiстiк жне ндiрiстiк емес, оны iшiнде трын йлердi (рылыстарды, имараттарды) мен оларды кешендерiн салуа берiлген (берiлетiн) немесе олар салынан жер учаскелерi болуы ммкiн.
Шаруа немесе фермер ожалыын, зiндiк осалы шаруашылы жргiзу, орман сiру, бабанды, жеке трын й жне саяжай рылысы шiн берiлген жер учаскесiнi меншiк иесi болып табылатын азамат азастан Республикасыны азаматтыынан шыан кезде меншiк ыы иелiктен алынуа немесе ЖК 66-бабыны нормаларына сйкес айта ресiмделуге тиiс.
азастан Республикасыны мемлекеттiк емес зады тлаларыны жеке меншiгiнде тауарлы ауыл шаруашылыы ндiрiсiн жргiзу, орман сiру шiн, йлердi (рылыстарды, имараттарды) оларды масатына сйкес ызмет крсетуге арналан жердi оса аланда, ндiрiстiк жне ндiрiстiк емес, оны iшiнде трын йлер (рылыстар, имараттар) мен оларды кешендерiн салу шiн берiлген (берiлетiн) немесе олар салынан жер учаскелерi болуы ммкiн.
Тауарлы ауыл шаруашылыы ндiрiсiн жргiзуге жне орман сiруге арналан жердi оспаанда, осы бапты 3-тармаында крсетілген масаттар шін жер учаскелерi шетелдіктерді, азаматтыы жо адамдарды жне шетелдiк зады (мемлекеттiк емес) тлаларды жеке меншiгiнде болуы ммкiн.
азастан Республикасыны шекаралы аймаында жне шекаралы белдеуінде орналасан жер учаскелерін шетелдіктерге, азаматтыы жо адамдара жне шетелдік зады тлалара жеке меншікке беруге жол берілмейді.
1. Мемлекеттiк меншiктегi ауыл шаруашылыы масатындаы жер учаскелерi осы Кодексте белгiленген тртiппен жне жадайларда жеке жне зады тлалара жер пайдалану ыымен жне (немесе) жеке меншiк ыымен берiлуi ммкiн.
Ауыл шаруашылыы масатындаы жер учаскелерін ауыл шаруашылыы ндірісін жргізу шін мемлекеттік заттай гранттар ретінде жеке меншікке беруге жол берілмейді.
Шетелдіктер, азаматтыы жо адамдар, шетелдік зады тлалар, сондай-а жарылы капиталындаы шетелдіктерді, азаматтыы жо адамдарды, шетелдік зады тлаларды лесі елу пайыздан асатын зады тлалар ауыл шаруашылыы масатындаы жер учаскелерін
жиырма бес жыла дейінгі мерзімге жалдау шарттарымен уаытша жер пайдалану ыымен ана иелене алады.
Ауыл шаруашылыы масатындаы жер учаскесiне жеке меншік ыын табыстыру аылы негiзде жргiзiледi.
Шаруа немесе фермер ожалыын , тауарлы ауыл шаруашылыы ндірісін жне орман сіруді жргiзу шiн жер учаскесiне (жер учаскелерiне) жеке меншiк ыыны табысталуына мдделi азаматтар мен мемлекеттiк емес зады тлаларды:
1) жер учаскесiне жеке меншiк ыын жер учаскесiнi осы Кодекстi 10 жне 11-баптарына сйкес аныталатын кадастрлы (баалау) нына те баамен сатып алуына;
2) жер учаскесiне жеке меншiк ыын оны кадастрлы (баалау) нына арай айындалатын жеiлдiктi баамен сатып алуына болады.
Бл ретте кiмшiлiк-ауматы бiрлiктер бойынша жер учаскелерiне жеiлдiктi бааны млшерiн азастан Республикасыны кiметi белгiлейдi.
Ммiлелер жасалан кезде олданыста болан азастан Республикасыны занамасына сйкес шаруа немесе фермер ожалыын жне тауарлы ауыл шаруашылыы ндiрiсiн жргiзу шiн жер учаскесiне траты жер пайдалану ыын (за мерзiмдi жер пайдалану ыын) мемлекеттен бан дейiн сатып алан азастан Республикасыны азаматтары мен мемлекеттiк емес зады тлалары, осы Кодекс олданыса енгiзiлген кезден бастап осы Кодексте белгiленген жер учаскелерi нормаларыны шегiнде жеке меншiк ыын сатып алуа осымша тлемаы алынбай, жер учаскелерiнi меншiк иелерiне айналады.
Аталан тлаларды жер учаскесiне жеке меншiк ыын iске асыруы осы бапты 3-тармаында кзделген тртiппен жзеге асырылады.
3. Жер учаскесiне жеке меншiк ыын сатып алу аысын толы тлеген тланы:
осы бапты 2-тармаыны 1) тармашасына сйкес жер учаскесiмен азастан Республикасыны задарында тыйым салынбаан ммiлелердi кез келген трiн жасасуа ыы бар;
осы бапты 2-тармаыны 2) тармашасына сйкес, жеілдікті баамен сатып алынан жер учаскесімен мміле жасасуды шектеу мерзімі ткеннен кейін, жер учаскесімен азастан Республикасыны занамасында тыйым салынбаан ммілелерді кез келген трін жасасуа
ыы бар, шектеу мерзімі жер учаскесіні кадастрлы (баалау) нын рбір он процент тмендету шін екі жылды райды. Бл шектеу жер учаскесін кепілге салуа олданылмайды.
4. Осы бапты 2-тармаында крсетілген жер учаскелерiн сатып алан кезде оны сомасын тлеу осы Кодексті 49-бабында белгіленген тртіппен тлеу мерзiмiн зарту арылы жргiзiлуi ммкiн.
5. Ауыл шаруашылыы масатындаы жер учаскесiнi меншiк иесi азастан Республикасыны азаматтыынан шыан кезде, азаматтытан шыан кезден бастап ш ай ішінде меншік иесіні тадауы бойынша жер учаскесi иеліктен шыарылуа тиіс немесе жер учаскесiне ы он жыла дейiнгі мерзімге жалдау шартымен уаытша жер пайдалану ыына айта ресiмделуге тиiс не жергiлiктi атарушы органны келісімімен жер учаскесi осы учаскенi мемлекеттен (меншік иесінен) сатып алан баа бойынша жер учаскесiнi баасы тлене отырып, мемлекет меншiгiне айтарылады.
6. азастан Республикасыны Мемлекеттiк шекарасыны кзетiлетiн аймаына тікелей іргелесіп жатан (ш шаырымды айма) ауыл шаруашылыы масатындаы жер учаскелерi, егер азастан Республикасыны Мемлекеттiк шекарасы туралы занамасында згеше кзделмесе, оларды делимитацияланана жне демаркацияланана дейiн азастан Республикасыны азаматтары мен зады тлаларына ана уаытша жер пайдалану ыымен берiледi.
7. 25-бап. Жеке меншiк ыын iске асыру
1. Егер осы Кодексте жне азастан Республикасыны зге де за актiлерiнде згеше кзделмесе, жер учаскесiнi меншiк иесi мемлекеттiк органдарды андай да бiр рсатын алмай, жер учаскесiн з алауынша иелену, пайдалану жне оан билiк ету ыын жзеге асырады.
2. Меншiк иесi зiнi жер учаскесiне атысты оны нысаналы масатын згертпей, азастан Республикасыны за актiлерiнде тыйым салынбаан кез келген ммiлелердi жасасуа ылы.
Ауыл шаруашылыы масатындаы жер учаскелерiнi меншiк иелерi аталан ытарды осы Кодекстi ережелерiн ескере отырып iске асырады.
Жер учаскесiне меншiк ыы баса адама ммiле жасалан кездегi барлы ауыртпалытарымен берiледi.
3. Жер учаскесiнi меншiк иесi оны нысаналы масатын згертпей, жер учаскесiн уаытша пайдалану туралы шартты негiзiнде оны уаытша пайдалануа беруге ылы. Жер учаскесiн уаытша пайдалану туралы шарт жалдау шарты (жала алушымен) немесе теусiз пайдалану туралы шарт (теусiз пайдаланушымен) нысанында жасалады.
2. Жерге мемлекеттік меншік ыы, оны объектілері мен субъектілері жне жзеге асыру ерекшеліктері.Жерге мемлекеттік меншік кыы деп - мемлекетті азастан Республикасыны аумаындаы зіне тиесілі жер учаскелерін зада крсетілген талаптар мен шарттар негізінде иелену, пайдалану жне билік ету ыы болып танылады.
Мемлекеттік меншік ыыны объектілері болып жеке меншікке берілмеген жерлердібарлыы табылады. Мемлекеттік меншіктегі жер учаскелерін шартты трде екі трге бліп арастыруа болады: Айналымнан алынып тасталан жер учаскелері жне айналымда шектеулі жер учаскелері. азастан Республикасыны Жер кодексіні 26-бабы жеке меншікте бола алмайтын жер учаскелеріні трлерін наты белгілей отырып, жеке меншік ккыыны объектілерін шектеп отыр. Айналымнан алынып тасталан жер учаскелері жеке меншік ыында бола алмайды, сйкесінше, олармен кез келген азаматты-ыты ммілелер жасауа тыйым салынан. Ал, айналымда шектелген жер учаскелері жеке меншікке берілмейді, дегенмен, занда кзделген шектер мен тртіпте жеке меншікте болуы ммкін. Мемлекеттік билік органдарына, мемлекеттік йымдар мен мекемелерге берілген, ораныс ажеттеріне пайдаланылатын, ерекше коралатын табии ауматар алып жатан, сауытыру жне тарихи-мдени масаттаы, орман жне су орларыны, елді мекендер жеріндегі орта пайдаланудаы, босалы жер, оны ішінде ар-найы жер орыны жер учаскелері, кенттер мен ауылды елді мекендерді маындаы жайылымды жне шабыды алаптар, сондай-ак жеке меншікке берілмеген шалайдаы жайылымдар мен баса да жерлер мемлекеттік меншікте болады.
Мынадай жер учаскелері:
• ораныс жне мемлекеттік ауіпсіздік, мемлекеттік меншіктегі ораныс нерксібі кажеттеріне; азакстан Республикасыны Мемлекеттік шекарасын орау жне кзету шін трызылан инженерлік-техникалы крылыстар, коммуникациялар орналасан; кеден ажеттеріне арналан жер учаскелері;
• ерекше оралатын табии ауматар;
• ормаин орыны жері;
• су орыны жері;
• магистралъды темір жол желілері мен орта пайдаланудаы автомобиль жолдары;
• жеке меншік ыындаы йлер мен имараттарды жне олара ызмет крсетуге ажетті жер учаскелерін оспаанда, елді мекендердегі орта пайдаланудаы ауматар орналаскан жер учаскелері жеке меншікте бола алмайды.
Азаматтар жне мемлекеттік емес зады тлаларды блек меншігіне:
• трын халытын ажетіне арнап пайдаланылатын жне соан арналан жайылымды жне шабындык алкаптар;
• орта пайдаланудаы жолдар, оны ішінде шаруашылыаралык жне мекенаралык маызы бар, сондай-ак орта пайдаланудаы жер учаскелеріне етуге арналан жолдар;
• жер учаскелеріні екі немесе одан кп меншік иелері немесе жер пайдаланушылар бірлесіп пайдаланатын суландыру крылыстары (суландыру каналдары, суаарлар, дыктар, суат пункттері) орналаскан жер учаскелері берілмейді.
Мемлекеттiк меншiктегi жерден жер учаскелерi:
1) жеке меншiкке сатылуы немесе теусiз берiлуi;
2) 1-1) лтты компания мртебесі бар леуметтік-ксіпкерлік корпорацияларды жарылы капиталыны (меншігіні) тлеміне берілуі;
2) траты немесе уаытша жер пайдалануа берiлуi;
3) осы Кодексте, азастан Республикасыны зге де за актiлерiнде немесе халыаралы шарттарда кзделген жадайларда зге де ыты нысандарда iске асырылуы ммкiн.
Жерге мемлекеттік меншік ыыны субъектісі, яни меншік иелері республикалы меншіктегі жерлерге билікті азастан Республикасыны кіметі жзеге асырады. Ал, жергілікті меншіктегі жерлерге билікті жер учаскесі орналасан жердегі жергілікті кілді жне атарушы органдар жзеге асырады.
3. Жерге жеке меншік ыы, оны объектілері мен субъектілері жне жзеге асыру ерекшеліктері.азастанда жерге жеке меншік кыы шектеулі нысанда жзеге асырылады:
1.азастаннын азаматтарына алты жадайда ана беріледі.
азастан Республикасыны Жер кодексіне сйкес, ауыл шаруашылы масатындаы жерлер келесі жадайларда азастан Республикасыны азаматтарыны жеке меншігінде болуы ммкін:
• Шаруа/фермер/ ожалыын жргізу шін;
• зіндік косалы шаруашылы жргізу шін;
• Орман сіру шін;
• Жеке трын й рылысы шін;
• Саяжай рылысы ушін;
• йлерді/рылыстар мен имараттарды/оларды масатына сйкес ызмет крсетуге арналан жерді коса аланда, ндірістік жне ндірістік емес, оны ішінде трын йлерді жне оларды кешендерін салу шін немесе олар салынан жер учаскелері;
2. Казастанны занды тлаларына ш жадайда беріледі.
• Ауылшаруашылы тауарлы ндірісін жргізу шін берілуі ммкін
• Орман сіру шін;
• йлерді /рылыстар мен имараттарды/оларды масатына сйкес ызмет крсетуге арналан жерді коса аланда, ндірістік жне ндірістік емес, оны ішінде трын йлерді жне олардын кешендерін салу шін немесе олар салынан жер учаскелері.
3.Шетелдік тлалара бір ана жадайда.йлерді /рылыс
тар мен имараттарды/оларды максатына сйкес ызмет крсетуге арналан жерді коса аланда, ндірістік жне ндірістік емес,оны ішінде трын йлерді жне оларды кешендерінсалу шіннемесе олар салынан жер учаскелері.