Таырып: азастандаы ислам дініні таралуы жне азіргі жадайы.

1. Ислам дініні аза жерінде таралуы.

2. аза мемлекеттілігі алыптасуындаы ислам дініні рлі.

3. азастанны Ресейге осыланнан кейінгі оамды міріндегі ислам дініні рлі.

4. Кеес дуірі кезіндегі ислам дініні жадайы.

5. Туелсіз азастан тсындаы ислам діні.

 

Орталы Азия мен азастана исламны енуі VII-VIII асырлара жатызылады. Алашы араб-дін таратушылары 670 жылдардан бастап келе бастады. VIII . басында Орталы Азияда миссионерлік озалысты жандануы байалады.

Исламны тбегейлі орныуына VIII. ортасында, 751 ж. Тараз аласыны маындаы араб скербасы Зияд ибн Салих пен ытай олбасшысы Гао Сяньчжи арасында бірнеше кнге созылан Атлах шайасында арабтарды жеіске жетуі айтарлытай ыпалын тигізді. ытай скері кйрей жеіліп, Жетісу мен Шыыс Тркістан азат етіледі. Араб скеріні бл жеісі Орта Азия жерінде ислам діні мен мдениетіні орныуыны бастуы еді.

азіргі уаыттаы азастан жеріне исламны таралуы бірнеше асырлара созылды. Бастапыда жаа дін отстік ірлерге ене бастады. X . аяына арай ислам Жетісу мен Сырдариядаы отырышы халыты басты дініне айналды. X . басында мсылмандыты арахан улеті билігіні негізін алаушы Сат абылдайды, ал оны лы Бора-хан Харн Мса 960ж. Исламды мемлекеттік дін деп жариялайды.

Бл айма р-трлі діндерді тоысан жері боландыына арамастан ислам дінін тарату бейбіт трде жріп жатты. лы Жібек жолы кпшілік діндер, соларды ішінде христианды (кпшілігі несторианды пен яковшілер), буддизм, заростризм діндері шін олайлы айма болды. Далалы ірде тратын тркі халы тіршілдікті станды. Трылыты халы арасына ислам еш зорлы-зомбылысыз бейбіт жолмен таралды.

Ислам мдениетті дамуына айтарлытай сер етті. Орат Азияда ислам ілімі игі істерді жзеге асуы арылы ныая тсті. Айматы трындары мсылман ауымыны ажырамас блшегіне айналды. Ислам ндылытарыны орныуы халыты лемдік дінні гуамнисттік дстрлерін абылдауына з ыпалын тигізді.

Орта Азиялы мсылман ылымы мен мдениетіні дамуына ортаасырлы шыыс мдениеті ты серпін берді. л-Фараби, Жсіп Баласан, Махмд ашари жне Мхаммед Хайдар Дулати атты лы ойшылдар ылым мен философияны крнекті кілдеріне айналды.

Отстік азастандаы кшпенді тркі халыны арасында исламды таратуда Ясауия тариатыны негізін алаушы ожа Ахмет Ясауи ( 1166 ж. немесе 1167ж. айтыс болан) зор лес осты. мір Темірді Ясауиге деген рметіні белгісі ретінде XIV-XV . ожа Ахмет Ясауи кесенесі салынды, азіргі тада бл тарихи ждігер тек азастандаы ірі мсылманды сулет ескерткіші ана емес, сонымен атар, лемдік озы лгілерді бірі болып саналады.

Туелсіз азастандаы Ислам. Туелсіз азастан тарихына жгінсек исламды институттарды ыпалыны артанын байамыз. Соы жылдарды тжірибесі исламны оамдаы руханилыты олдап, дамуа уатты жасампаз ыпалын тигізетінін длелдейді. Зорлыты абылдамау, сондай-а нсілдік жне лтты тзбеушіліктен бас тартатын Мхаммед пайамбар (с.а.с.) іліміні бейбітшіл мні еліміздегі тратылыты сатап, одан рі ныайтуа жаымды серін тигізеді.

зіні «Сындарлы он жыл» атты кітабында азастан Республикасыны Президенті былай деп жазады: «Біз, азатар шін ислам – бізді дниетанымызды анытайтын е алдымен жоары идеал мен факторы, брындары мытылып кете жаздаан бай мсысманды мдениеті мен ата-бабаларымызды рухына деген тиісінше баа беруді Рмізі іспеттес».

Туелсіз азастандаы ислам ыпалды оамды кшке айналды. Мсылман бірлестіктеріні саны арынды трде суде. Егер 1991 ж. оларды саны тек 68 болса, 2000 жылдар басында 1652-ге жетті, ал 2011ж. 1-антарында 2756-а ктерілді. Елімізде жаа мешіттер салынуда. 2011 ж. басында 2416 мсылман имараттары ызмет атаруда.

2005 ж. 22 науырызында Астанада Президент Нрслтан Назарбаевті атысуымен еліміздегі е ірі мешіттерді бірі «Нр-Астана» мешіті ашылды. Мешітті салтанатты ашылуында сз сйлеген Елбасы: «Жаа мешіт азастанны жас астанасыны наыз рухани жне діни орталыына айналады, ал оны з слулыымен ерекшеленетін имараты аланы сулеттік келбетін кркемдей тсіп, оны айталанбастай етеді... Діни имаратпен танысан ала онатары Астана туралы азіргі замандаы е лкен діндерді бірі исламды станатын мемлекетті астанасы деген ой алыптастырады»- деді.

Ол Астанамызды сол жаалауын кркейткен Ислам мдени орталыы рамына енді. Мешіт кніне бес мы адамды абылдай алады. Айналасында биіктігі 62 метр трт мнарасы бар имаратты алюминий жне алтынмен апталан 21 кмбез безендіріп тр. Бас кмбезді биіктігі 43 метр.

Алматыда «Нр-Мбарак» азастан-Мысыр Ислам университеті ашылды. Жыл сайын жаа медреселер пайда болуда. Дін станушылар саны кннен-кнге суде, оларды арасында жастар кп. Орташа жне жоары діни білім алатын адамдар саны кбеюде. Меккеге ажылыа баратын азастандатар саны суде. 2001 ж. ажылыа 228 адам аттанса, 2007 ж. желтосанында 4300 ажылар за жола шыты.

2006 жылдан азастанда мсылмандарды мейрамы рбан айтты бірінші кні демалыс деп жарияланды.

азастан 50-ден астам мсылман мемлекеттерін біріктіретін Ислам Ынтыматастыы йымыны мшесі.