Темір жол клігінде жне су арналан тарифтер
Сабаты масаты: Темір жол клігіне жне су клігіне арналан тарифтерді зерттеу.
Сабаты мазмны: Темір жол клігіне жне су клігіне арналан тарифтерді зерттеу.
1.Темір жол клігіне арналан тарифтер
Темір жол клігіне арналан тарифтерді ерекшеліктері оларды алыптастыру жне пайдалану жадайынан трады.
Тарифтер алыпты жне тар табанды темір жолды барлы желісіне желілік зіндік ны болып табылады. Тарифтер шамасын есептеуге арналан база тасымалдауды орташа желілік зіндік ны болып табылады.
Тарифтер келесі белгілер бойынша дифференциалданан болуы ммкін:
-жкті тегі
-тасымалдау ара ашытыы
-жеткізу жылдамдыы
-жнелту (вагонмен, контейнерлік, са)лшемдері (трлері)
-баса жадайлар
1-кестеде жктерді тегі жне оларды жеткізу жыылдамдыы бойынша тарифтік млшерлемеледі белгілеу кезінде ескерілетін факторлар крсетілген.
Жергілікті жне арнайы тарифтер темір жолды жалпы желісіне осылмаан жекелеген желілер шін белгілейді.
1-кесте. Темір жол клігінде тарифтерді дифференциялдау
| Дифференция белгісі | Ескертілетін фокторлар | Ескерту |
| Жк тегі | Вагонны статикалы жктемесі | - |
| Басасы | Сол немесе баса жктерді тасымалдауа кететін шыындарды р трлігімен байланысты | |
| Жкті жеткізу жылдамдыы | Шаын жылдамды | алыпты тариф |
| лкен жылдамды | Тариф шамамен 40%-а артады |
Айрыша тмен тарифтер (30...50 % жеілдік) вагондарды,контейнерлерді жне т.б. бос жру баытында жне баытында аралас темір жол-су клігі атынасы кезінде жктерді тасымалдауда олданылады.
Вагон бойынша тариф вагондарды сыйымдылыы мен жк ктергіштігін алыпты пайдалануды есептеусіз белгілінеді.Мысалы , егер жк ктергіштігі 63 т жартылай ашы вагонда 55 т кмір тиелсе , тлемаы 63т ретінде тленеді (толтырылмаан жк шін айыпл).
Арнайы тариф арнайы ПС пайдалану кезінде белгіленеді , мысалы, екі ярусты платформада автомобильдерді тасымалдау кезінде немесе рефрижераторлы поездарда жне секцияларда тасымал кезінде олданады.
Темір жол клігіндегі негізгі тарифтен баса айрыша тлем мен аы алынады ; вагондарды бергені шін жне жинааны шін , ППР шін .
нерксіптік темір жол клігінде арнайы жк тарифтері жктерді тасымалдау мен деуді жеке шыындар есебінен рбір йым шін жеке зірленеді.
Халыаралы атынаста жктерді жнелткен жне таайындалан елдерді жолдары бойымен тасымалдау аысы мен тасымалдау шін осымша алымдар жктерді абылдау кні олданыстаы рбір елді ішкі тарифтері жне ережелері бойынша алынады. СМГС атысушы елдерді жолдармен транзит жктерді тасымалдау шін тлемаы ММТ бойынша швейцариялы франкта белгіленеді. Халыаралы транзиттік тариф тарифті олдану жадайын, тарифтік ережені , номенклатурасы , жктерді жктеу жне алфавиттік тізімін, транзиттік араашытытар кестесін , тарифтік млшерлемерді жне тлемаыларды , осымша алымдарды жне т.б. амтиды.
Жктерді жнелткен елдерді жолдары бойынша тасымалдау шін аыны жкті жнелтуші енгізеді ,ал таайындау елдеріні жолдарымен тасымалдау шін аыны жкті алушы енгізеді. Егер таайындау елі СМГС атысушы болып табылмаса , жнелтушіден барлы транзиттік жолдар бойынша жктерді тасымалдау шін аы алынады, тек жктерді шінші жаа жіберетін елдерден алынбайды.
2. Теіз клігіне арналан тарифтер
Теіз клігіне арналан тарифтер екі негізгі топа блінеді: каботажды жзу тарифі жне сырты сауда тасымалдауа арналан тарифтер.
Каботажды жзу тарифтері. Осы топтаы тарифтер баа белгілеуді жалпы принціптеріне байланысты белгіленген ( пайданы алу есебінен клік німдеріні зіндік ны негізінде) жне екі трге блінеді:
- лкен каботаждаы тарифтер ( р трлі теіз бассейндері порттары арасындаы тасымалдауа арналан) ;
- шаын каботаждаы тарифтер (бір бассейн порттары арасында);олар Солтстік теіз жолдарынан баса ,лкен каботаждаы тарифтерге араанда шамасы бойынша лкен.
Каботажды жзу тарифтерін дифференциялау 2-кестеде берілген .
Аккордты тарифтік млшерлемелер келесі ызмет крсетуді сыну шін бассейндер жне порттар тобы бойынша дифференциалданады:
- мз жарыштарды жмысы;
- тіркемені жне катерді пайдалану;
- тщы сумен жабдытау;
- теіз айлытарында бос вагондарды жне жктері бар вагондарды тасымалдау.
Халыаралы тасымалдау практикасында теіз клігіні кемелеріні жмысыны йымдастыруды екі нысаны пайдаланылады: трампты – ірі партиялары бар лкен жктерді тасымалдауа арналан айла-бйымдар, детте ірі жк иелеріне тиесілі, желілік – кптеген жнелтушілерден жіберілетін негізгі жктерді тасымалдау шін ызмет крсететін.
Флот жмысын йымдастыруды р трлі трлері бааны екі трде болуын анытайды: трампты тоннажа арналан фрахт млшерлемесі трінде ( freight rates) жне желілік кемелерге арналан тарифтер.
Желілік кемелерге арналан тарифтер детте фрахты млшерлемелерден жоары , йткені онда ППР арналан шыындар ескеріледі.
Желілік тарифтер .Желілік тарифтер кеме шін белгілі баыттаы кемені пайдаланылатын тасымалдауыштарды біріктіру практикасы таралан.Мндай біріктірулерді барынша таралан трлері бірлескен желілір жне желілік фрахтты конференциялар болып табылады. Осылайша , кеме иесі тарифті белгілеу кезінде зіні ыты мртебесіне айрыша назар аударады: бірлескен желіге атысушы , желілік конференция мшесі немесе туелсіз оператор (аутсайдер).рбір жк иесі немесе экспедитор тадауы тиіс: жоары дегейдегі сервисі шін конференция ызметтерін пайдалап\ну, біра ымбат тлеммен немесе жкті аутсайдерлер беру , оны млшерлемесі сапалы ызмет крсету кезінде 15….45%-дан тмен болуы ммкін (алдыты аз жиілігі, контейнерлерді ыраты емес пайдалану жне т.б.)
Желілік тарифтерді зірлеу кезінде пайдаланылатын негізгі принциптерді жне ережелер мынадай.
Барлы тасымалдаыштар негіз ретінде тиісті баыттаы желілік конференция тарифтерін пайдаланады, солара сйкес тасымалдауды наты жадайына байланысты жеілдіктер немесе стеме аылар есептелуі ммкін.
Мемлекетаралы келісімдер негізінде йымдастырылан желідегі тарифтер детте жарияланады жне мдделі клиентерді арасында ашы таралады.
Тасымалданатын негізгі жкті санын лшеуде тарифтік бірлік ретінде метрлік тонна (1 000 кг),аылшын тоннасы (1 016 кг), клемді немесе лшемдік тонна (1 
немесе 40 куб. фут) пайдаланылады.детте тарифтер клемді тарифтік бірлік жне салматы бірлік ретінде рылады. Клемі 1т болатын жктер шін 1 аз, салма бірлігі олданылады, тарифтік млшерлемені асында «W» символ ойылады, ал клемі 1т болатын жктер шін 1 лкен , «М» символы бар клемді бірлік олданылады.
Жктерді кптеген категориясы бойынша тасымалдаушыа жеткізу аысын есептеу тсілдерін тадау ыы беріледі: массасы немесе клемі бойынша , бл ретте осыан сас жктерге арналан млшерлемелер «М/W» символымен немесе символсыз млдем атар жреді. Мндай трафиктік бірлікті фрахтты тонналы (freight ton) немесе табыс тонналы (revenue ton – RT) деп атауа болады.
2-кесте- Каботажды жзу тарифі
| Дифферециация белгісі | Тлем трі | Сипаттамасы жне мазмны |
| Теіз бассейні бойынша | ||
| Операциялар бойынша | озалыс операциясы шін | 1 тонна-миль алынады (1 миля = 1,852 км). Кемені жк ктергіштігін пайдалану |
| Тра Операциялары шін | 1 т жк шін алынады. ДЖктер тобы жне порттар тобы бойынша дифференцияданады (оларды техникалы жаратануы бойынша ) | |
| Жергілікті | Жк немесе портты тлем
| - - |
| ПРР орындааны шін тлем | ||
| Жктерді сатааны шін тлем | - | |
| Шекара кемелерін жинау | Кеме; айлаты; ртке арсы; лоцман |
Белгілі бір жадайда жкті зіндік ны бойынша фрахт пайдаланылуы ммкін (ad valerem freight) – 1…3 % жкті ны; тауар бірлігіне арналан фрахт (unit freight); трюм тсеніші немесе палуба кума метрі бойынша есептелген фрахт (паромдаы автопоезд); Т бірліктерін тасымалдауа арналан фрахт (зындыы 18 м автопоезд, жиырма футты контейнер жне т.б.)
Тасымалдау аысын анытау шін позициялара жне тарифтік топтара жктерді блу жктерді тарифтік номенклатурасы деп аталады.
Тарифтік млшерлемелер класта топтасан болуы ммкін (class rates) немесе жктерді рбір атауы шін крсетілген болуы тиіс (commodity raes).
Тарифтерге осылатын стеме аылар ауіпті, ауыр салматы жне габаритті емес жктерді тасымалдауды айрыша жадайын, тиеу портын тадауа жк иесіні ыы бар жктерді тасымалдауа, жктерді тасымалдауа, жктерді жеткізу кезінде жеткізу портыны згеруі, портты аталан атынасы шін жктерді жеткізу жне т.б.кезіндегі айрыша жадайларды ескереді. Желілік кеме шін бункерлік стеме аыларды пайдалану бойынша сипатты (bunker adjustment factors – BAF), отына арналан маусымды немесе келтірілмеген бааны арттыруды орнын толтырады, мысалы + 30% негізгі млшерлемеге + 160 долл. CLHA/TEU +10 долл. США/RT, мнда TEU- жиырма футты контейнерге атысты теестірілетін шартты жк бірлігі. АШ долларына атынасы бойынша валюта баамыны тербелісі валюталы стеме аылармен орны толтырылады.
Жк иелеріне жеілділіктерсынылады, олар з жктерін аталан конференциядаы кемелерде ана жнелте алады. Мерзімі шегерілген жеілдіктер жйесі (differed rebates) егер жк иесі желіде жеткілікті за мерзім ішіндегі крсетілетін ызметтерді пайдаланса, аталан желіні рі арай пайдалана беретін болса, жк иесіне жктерді тасымалдауа арналан сомадан белгіленген процентті айтаруды арастырады. Шартты жеілдіктер (contract rebates) тасымалдауа арналан есептеулер кезінде бірден сынылады. детте олар біршама шегерілгендерден тмен. Егер траты жк жнелтуші арнайы келісім негізінде нерлым тмен тарифтер бойынша тасымалдауды тлейтін болса, мндай жеілдіктер жйесін екі реттік млшерлеме жйесі (dual rate system) деп атайды. Жеілдіктер детте тарифті 5... 10% млшерлемесін райды.
Баылау сратары:
1 Темір жол клігіне арналан тарифтер андай белгілер бойынша дифференциалданан ?
2 Темір жол клігіне арналан тмендетілген айрыша тарифтер ашан олданады ?
3 Темір жол клігіне арналан арнайы тарифтер жне ваган бойынша тарифтер алай белгіленеді ?
4 Теіз клігіне арналан тарифтер неше топа блінеді ?
5 Теіз клігіне арналан желілік кемелер тарифтерді жне фрахтты млшерлемелерді айырмашылытары ? Жоары абата ктеру (жк лифтісі болмаан кезде) шін рбір затты тиегені немесе тсіргені шін тарифке 50 % клемінде осымша аы алынады.
№5 практикалы саба