V. Тйсіну жне абылдау психологиясы бойынша ысаша психологиялы тсіндірме сздік

1. Абсолютті табалдыры –тйсінуді пайда болуы шін ажетті физикалы стимулды минималды интенсивтілігі.

2. Автокинетикалы озалыс –озалыс иллюзиясы, мысалы араы блмедегі имылсыз жары нуктесі. Егер кру фоны жо болса, эффект кшейеді.

3. Агнозия - бас миы абыы заымдану салдарынан сезім органдары функциясыны аздап бзылуы немесе есте сатау мен аны сана кйінде заттар мен былыстарды тану процесіні бзылуы.

Трлері:Оптикалы (кру);Саусаты (тактильді);Есту .

4. Агорафобия – ашы кеістіктен ору

5. Адаптация – 1. Физиологияда рекет етуші тітіркендіргіштер шін згертуге бейімделу нтижесінде болатын анализаторларды сезгіштігіні згеруі.

Трлері:

· Анализаторлар;

· Ауыратын;

· Дмдік (дм рецепторлары);

· ысым;

· Кру;

· Тері;

· Иіс (иіс аппараты);

· Рецепторлар;

· Жары;

· Сенсорлы;

· Тыныштытаы есту;

· Есту; тактильді рецепторлар;

· араылы;

· Температуралы;

2.Психологияда – оршаан ортаны жаа талаптарына сйкес тланы динамикалы стереотипін айта жасауда крінетін психикалы былыс.

6. Адаптация дегейі –брын абылданан стимулдарды «ортасын» алуа негізделген адам орнатан субъективті дегей. Мысалы, субъектіні брын ктерген, орташа салмаы бар затты абылдауы. Орташадан жоары салма ауыр деп, ал орташадан тменгісі жеіл деп абылданады

7. Адинамия – имыл бедсенділігіні тмендеуі, те атты блшы еттік лсіздік, за аурудан, ашыудан лсіздену

8. Аккомадация –кз жанарыны исыын ауыстыратын механизм, соны арасында кз торында затты кескіні айын тседі.

9. Аксон, нейрит – дене клеткаларына органдара ткізілетін жйкелік импульс, жйкелік клеткаларды (нейронны) блігі; аксондарды жиынтыы жйкені райды.

10. Аксон – рефлекс – шынайы рефлекспен салыстыранда орталы жйке механизмдеріні атысуынсыз жзеге асатын рефлекторлы реакция.

11. Акуметрия (Аудиометрия)- адам абылдайтын дыбыс кштерін есту ткірлігін лшеу

12. А шу –а тске сас, барлы жиіліктерді дыбыс толындарыны крделі оспасы.

13. Айналыш фигуралар.Екі жне одан да кп альтернативалы перцептивті йымдасуларды арасындаы шаырылан «спонтанды» тербелістер, фигуралар. Оны классикалы мысалына Неккелерді кубы жатады.

14. Алыстауды монокулярлы белгілері.Монокулярлы круде тередікті серін амтамасыз ететін белгілер. Оан жататындар: жабу, салыстырмалы лшем, салыстырмалы озалыс, сызыты перспектива, жары пен клекені араатынасы, аккомадация.

15. Анализаторлар – адам мен жануарларды анатомиялы, физиологиялы жйесі, сырты жне ішкі ортадан тсетін тітіркендіргіштерді талдау жне абылдау. Оан жататындар: сезім оргондары; рбір анализатор рецепторлардан, ткізгіш бліктерден жне жоары орталы жне бас миы абыындаы нейрондар тобынан трады.

Трлері:

Бисцеральды, вестибулярлы, дм, имыл, кру, тері, иіс,сз – имыл, есту

16. Анергия– (1) кез келген тітіркендіргіштерге реакция бермеуі; (2) организмні ортаны ауырлы келтіретін серіне арсыласпауы

17. Анестезия– бір немесе бірнеше сезгіштік трлеріні толы жоалуы.

18. Атрофия –(1) адам мен жануарды органдарыны лшеміні азаюы, оларды функциялары бзылады немесе тотатылады. (2) андайда бір сезімді асиетті жоалту, тоырау

19. Афферентті – перифериядан бас миына баытталан жйке жйесіні озу процесімен сипатталатын ым.

20. Ахроматопсия– тстерді круді бзылуы, яни тстерді ажырата алмауы.

21. рекет нтижелеріні акцепторы – гипотетикалы психофизиологиялы аппаратты белгілейтін форма, орталы нерв жйесінде болады жне рекетті болаша нтижесін модельдейді, сол арылы параметрлерді реальды орындалан рекетпен салыстырылады.

22. Белсенділік – сырты тітіркендіргіштерге жануар организмдеріні реакция беру асиеті (здеріні тіршілік ажеттіліктерін анааттандыру масатымен).

Трлері:Ерік;имыл;Нейронды;

23. Бинуралды белгілер –дыбысты локализация ммкіндігін амтамасыз ететін екі лаа сер ететін стимулдарды ерекшеліктері. Бір кзден шыан бірдей дыбыс толындары о жне лаа жетіп р трлі асиетке ие болады. Бинуралды басты белгілерге фаза жне интенсивтілік бойынша дыбыс толындарыны айырмашылыы жатады.

24. Вебер заы – екі сигналды интенсивтілігіні арасындаы абылданан минималды атынастарды стимул интенсивтілігіні абсолютті дегейіне атынасы константты болады деген принцип. Константа стимулды р типіне байланысты ажыратылады. Стимулдарды интенсивтілігіні шеткі мндеріне бл за таралмайды.

25. Вестибулярлы тйсіну – озалыс пен тепе-тедікті тйсіну. Ішкі латы жартылай шебер каналындаы сйытарды озалысымен шаырылады.

26. Гештальтпсихология – абылдау табиатын эксперименттік зерттеу баыты, немісті «форма» деген сзіні эквиваленті.

27. Дифференциалды табалдыры –абылданатын екі стимулды арасындаы минималды айырмашылы.

27. Жабу –алыстауды монокулярлы белгісі, мн – бір объект басаны жиі жауып трады; мнда екінші объект кп алыстап кеткен сияты крінеді.

28. Жасы фигура –здіксіздік, симметриялы, тйыты, бтіндік сияты сапалара ие фигураларды сипаттамасы. Топтасу заы «жасы фигура заы» деп аталады, элементтерді перцептивті топтаулар жасы фигуралар жасауа баытталады деген маынада тсініледі.

29. Жоары жйке жйесі – бас миыны лкен жарты шарыны рефлектрлік бейнелеуші іс-рекеті, жоары дамыан организмні сырты ортамен крделі зара рекеті, психиканы физиологиялы негізі. Бас миыны лкен жарты шары абыы арылы жзеге асан барлы актілер рефлекс болып табылады немесе рефлекстерді зара рекетіні німі.

Негізгі задары: жаа уаытша байланыстарды тйыталуы; жйке процестерді концентрациясы мен ирадиациясы; жеке процестерді зара индукциясы; крделі динамикалы жйелерді рылуы, атап айтанда динамиканы стереотиптері.

30. Зейін –абылдау фокусы, перцептивті рісті шектелген блігін айын ынумен сипатталады.

31.Ішкі бадар –организмні ерекше реакцияа немесе реакциялар класына дайындыы. озалысты ішкі бадары – арнайы ркеттерге дайынды; ойлауды ішкі бадары – ерекше ойлау процестеріне; перцептивті ішкі бадар – стимулдарды арнайы йымдастыруа жатады.

32.Индукцияланан озалыс –объектіні оршаандарды озалысымен шаырылатын имылсыз объектіні озаландай кру. Мысалы, блттарды озалысына атысты айды озалып бара жатан сияты озалысы.

33. Кинестикалы тйсіну –дене озалысы мен блшы етті шиеленісуінен пайда болан тйсіну; блшы еттердегі, сіірлердегі рецепторлара механикалы сер етуге байланысты шаырылады.

34. Конвергенция –тіркелген объектіге кру осін апару. Объект жаын болан сайын конвергенция брышы лкен болады. Кру осьтері параллель боланда, 15-18 см аралыта тиімсіз бола бастайды.

35. Контраст –физикалы негізіне араанда абылданан айырмашылы лкен болып крінетін былыс.

36. Контур – перцептивті рісті кршілес блігінен блінген блігіні сызыы. Фигураа жататындай абылданады жне оан форма береді. Біра та фигура мен контур бірдей емес. Бір ана сол физикалы контур р трлі екі фигурада р трлі болып крінеді.

37. Кру ткірлігі –объектілерді е са детальдарын ажырата білу.

38. Кзторы диспараттылыы –алыстаан объектіні абылдаудаы екі кзді кз торларындаы айырмашылы. р трлі аз ана брышпен жасалады, сол арылы кз рбір объектіні креді.

39. абылдауды константтылыы –абылдауды ртрлі шарттарына арамастан, объектіні орныты жне згермейтін етіп абылдауа тенденция;

- аттылы. Дыбыс кздерін оны араышытыына арамастан, наты аттылыын абылдау. Дыбыс толындарыны амплитудасы мен дыбыс кздеріні алыстааны сияты болып крінуіні арасындаы атынастардан туелді.

- лшемі. Объектіге дейінгі араашытытан туелсіз объектіні лшемін траты деп абылдауа тенденция. Тордаы кескінмен алыстаан сияты болып крінетін объектілерді арасындаы атынастан туелділігі.

- Формалар.Объект ткеріліп тссе де, оны тордаы кескіні шын формасынан айырмашылыы болса да, формаларды дрыс абылдауа тенденция.

- Жарытыы.Жарырауда згеріс лкен болса да, объектіні жарытыын траты деп абылдауа тенденция. Объектіден тсетін жарыты интенсивтілігі мен оны оршаан ортаны траты ара атынасынан байланысты болады.

40. озалып бара жатан сияты озалыс –стимулдарды арасындаы уаытша аралыты функциясы ретінде бір стимулды баса стимула арай иллюзорлы озалысы.

41. осымша тстер –тстер дгелегіні диаметріні арама-арсы жатарында орналасан тстер; мысалы, ызыл жне жасыл, сары жне кгілдір. Те пропорцияда оларды араластыру ахроматикалы ср тсті береді.

42. абылдауды клемі – кз озалысын жне заттарды айта санауды жібермейтін ыса экспозицияда абылдана алатын объектілер немесе заттарды максималды млшері. абылдауды клемі топтаумен лаяды.

43. Парадоксальды суы –теріні е суы нктелеріне те ысты тітіркендіргіштер серінен пайда болатын суыты тйсіну.

44. Психикалы реакцияларды адекваттылыы – стимулды мніне олады сйкес келуі

45. Психофизика –сенсорлы тжірибе асиеттері мен оны шаыратын физикалы стимулдарды сипаттамалары арасындаы зара атынасты зерттеу.

46. Психофизикалы дістер –абсолютті жне дифференциалды табалдырытарды анытауа олданылатын дістер. Мысалы, шекара дісі жне т.б.

47. Рецептивті ріс –мишыты сенсорлы зонасында немесе ткізгіш жйесінде рбір нейрон шін рецепторлы жазыты (мысалы, тор кзі), клетканы белсенділігін шаыратын стимуляция болады.

48. Салыстырмалы озалыс ( озалыс параллаксы) –егер бас сола арай жылжыса, жаын объектілер оа, алыстаан объектілер сола арай крініп ауысуы жне керісінше.

49. Сана жйесі –жеке перцептивті асиеттер бааланатын жйелер. Мысалы, объектіні абылданан брыштары оны оршаан абыраны брыштарымен жиі аныталады. Бл эффектіні «бтін мен блшек» принципіні жеке жадайы ретінде арауа болады.

50. Соместетикалы –соматикаа немесе денеге атыстылар. Оан тері жне кинестикалы тйсінулер жатады. Соместетикалы нерв деген миа теріден, буыннан, блшы еттерден нерв импульстерін беретін талшытар. ш лшемді объектілерді кз торындаы кескініне сйкес келетін жеіл ана айырмашылыы бар суреттерді рбір кзге беру арылы оан ол жеткізіледі.

51. Соместетикалы тйсіну –сырты тері рецепторлары мен денені ішкі рецепторларынан болатын тйсіну.

52. Стимул –рецепторды оздыратын жне организм жауабын шаыратын физикалы энергия.

53. Стимулды градиент –стимулдарды интенсивтілігі мен оларды спаларыны перцептивті рістегі згерісі.

54. Транспозиция –элементтер арасындаы атынастарды сатауа негізделген рылымдарды тану. Алыстауды маызды белгісі.

55. Тс:- клемі – кеістікті жапан тс. Оан тсті ткізу жатады, тныты оан тн емес; абыы – салау арылы крінетін тс, жаман локализацияланады жне тны сияты болып крінеді; жазытыы –объектіні жазытыында локализацияланан жне ткізбейтін сияты абылданан тстер.

56. Тйыталу –белгілі бір бейнелерді аяталмааннан крі аяталан, тйыталан сияты болып абылданатын тенденция.

57. Феноменология –тікелей тжірибені ылыми зерттеу, субъект затты алай креді соан наты суреттеме беруге тырысады.

58. Фигура –фоннан тскен перцептивті рісті блігі.

59. Физиологиялы ноль -згергіштік шамасы, ортаны да денені де температурасы ретінде функциясы бола алады. Физиологиялы нольден жоары температуралы стимул жылу тйсінуін туызады, тменгісі суы тйсінуін туызады.