Физиология кафедрасы

Ф КГМА 1-8-21/02

МУ «Организация методической работы в соответствии с ГОСО 2006 года» от 04.07.2007 г

Араанды мемлекеттік медицина академиясы

Д Р І С

Таырып: «Физиологияа ылым ретінде жалпы сипаттама»

«Физиология-1» пні

051301 «Жалпы медицина» мамандыы

2 курс

Уаыты 1 саат

араанды 2008 ж.

Дрісті таырыбы: Физиологияа ылым ретінде жалпы сипаттама

Дрісті масаты: физиология ылымыны маызын, оны себептерін жне жне олданылатын зерттеу дістерін тсініктерді беру

Дрісті жоспары:

1. Физиология ылымыны тсінігі

2. Физиология ылымыны блімдері

3. Физиология ылымыны тарихы

4. Физиологияда олданылатын дістер

Физиология – биология ылымыны аса маызды салаларыны бірі. Ол тірі организм мшелеріні жне жйелеріні мір сру процесін зерттеп, оны себептері мен ызметтерін ашады, тірі организмні сырты ортамен арым-атынасындаы задылытарды зерттейді.

Физиология грек сзі (табиат, ылым) – организмні тіршілік болмысын, яни оны аза лпалар мен клеткаларыны тіршілік ызметін трлі жадайда зерттейтін ылым.

Физиология негізінде ліден тіріні сапалы жаынан айыратын маызды тіршілік процестеріне жататын задылытарды зерттейді. Медицина институттарында, мысалы алыпты жне патологиялы физиологияны оиды.

алыпты физиология – дені сау Адам организміндегі тіршілік рекеттері процестеріні задылытарын тсіндіреді.

Патологиялы физиология- ауру адамды дені сау адамдарды ажырататын задылытарды тсіндіре отырып сипаттайды.

Физиология таы да бірнеше трге блінеді:

1. ебек физиологиясы

2. дене жаттыулары мен спорт физиологиясы

3. таматану физиологиясы

4. жас ерекшеліктері физиологиясы

Тірі организмдегі функционалды згерістер жне оларда реттеуді механизмдері физиологияда анатомия, юиохимия, физика жне баса пндерді мліметтерімен тыыз байланыста арастырылады. Физиологияны зерттеу шін сондай-а химия мен физиканы задылытарыны білуді маызы зор. Мселен, физиологиялы процестерді тсіндіру кезінде физикалы жне химиялы ымдар кеінен олданылады, сондай-а спектрометрия, радиоактивті изотоптар, электр, лшеуіш аспаптар, рентгенография сияты таы баса да физико-химиялы дістер пайдаланылады.

Физиологияны ашылу тарихы:

Адам физиологиясыны дамуы ерте уаыттан басталады. Кне медицина оымыстыларыны ішіндегі е белгілісі Гиппократ, ал феодализм дуірінде – Европа Авицинна деп атаан ататы тжік дрігері рі философ Абу-Али Ибн-Сина. Оны «Дрігерлік ылымыны ережелері» деген кітабы кптеген европалы жне шыыс тілдеріне талай реет аударылан.

Ашылу тарихын жалпы айтса, оны екі кезеге бледі:

I. И.П.Павлова дейінгі кезе

ІІ. И.П.Павлова дейінгі кезе

І кезеі - И.П.Павлова дейінгі кезеі бл, анатомиялы жне (целлолярлы) патанатомиялы эралара блінеді.

Анатомиялы эра – ІІ асырдаы Рим аласында тран Рален деген анатоммен байланысты. Бл эра ХІ асыра дейін созылды. (Вирхов – Гиван абыын ашты). Наыз физиологиялы эра – 1628 жылдан басталады да, аылшын физиологы Уильям Гарвей деген дрігер мен байланысты. У.Гарвей ан айналымыны негізгі салушысы, ол жрек ызметін, лкен жне кіші ан айналым шеберін анытады. У.Гарвейден бастап физиологияда – тжірибелік зерттеу дістері олданды.

Осы асырдаы тран француз философы Р.Декарт – ол физиологияа организмні ызметтеріні негізінде рефлекторлы принципіні жататындыын длелдеді.

ХVІІІ асырды аяында физик жне биолог Л.Гальвани тірі рылымдардаы электрлік згерістерді анытап оны «жануарлар электрлігі» деп атады.

ХІХ асырды басында электр тоын наты лшеуге ммкіндік беретін физикалы ралдарды, мселен гальванометрді (В.Эйнтховен) жасалуына байланысты тірі тіндердегі электрлік былыстарды тереірек зерттеуге ммкіндік туды. Э.Дюбуа-Реймон зі жетілдірген гальванометрді, индукциялы аппаратты жне полярланбайтын электродтарды пайдалана отырып тірі тіндерге тынышты кйде де, озу кезінде де электр потенциалдарыны болатындыын ешандай кмн келтірмейтін етіп длелдеп шыты.

ХІХ асырды екінші жартысында жне ХХ асырда биопотенциалдарды зерттеу техникасы одан рі жетілдірілді.

Н.Е.Введенский телефонды, Липпман – капиллярлы электрометрді пайдаланды.

Неміс физиологы К.Людвиг – кимограф пен сынап монометрін олданып е бірінші реет ан ысымды лшеп алды. з лабораториясында «ан сааты» деген ралмен анны ау жылдамдыын анытады..

Ф.В.Овсянников – ан тамырларды озалтатын нерв орталыын длелдеді. азан аласында тран Н.О.Ковалевский жне оны оушысы И.А.Миславский – тыныс алу ызметін зерттеді.

Ф.Самойлов – электркардиограф ралды жасаушысы жне пайдалануа ммкіндік Берген.

ХХ асырдан бастап физиологияны тереірек дамуына И.М.Сеченов пен И.П.Павловты зерттеулері мен ашан жаалытарыны маызы зор. И.М.Сеченов пен И.М.Павловты зерттеулері мен ашан жаалытарыны маызы зор. И.М.Сеченов зіне дейінгі рефлекс туралы тсініктерді жинатай келе, брын айтылмаан жаа саладаы, жаа сатыдаы тжырым жасады. «Ми рефлектері» деп аталан ебегінде ол рефлекстерді талдап, адамны психикалы рекетіні де рефлекторлы табиатын мойындады. Орталы жйке-жйесіндегі (1963 ж.) тежелеу жне озу былысын длелдеп ашты. И.П.Павлов – лы орыс физиологы, ол ас орыту жйесіні ызметін зерттеу шін созылмалы (фистулалы) дістерді олданды. Осы жмыстары шін 1904 жылы Нобельді премиясы берілді. Е жоары жетістіктері – И.П.Павлов жоары дрежедегі нерв ызметіні салушысы, бл ызметтерді зерттеу шін ол шартты рефлекторлы дісті ашып олданды. Ол екінші сигналды жйені дамуы туралы ілімні, ми ыртысындаы анализдеу мен синтездеу процестеріне тсінік берді жне шартты рефлектерді ашып берген.

И.П.Павловты жетістіктерін орыс алымдары В.М.Вехтерев, В.Н.Черниговский, Э.А.Сратян да зерттейді.

азіргі кезде организмді крделі тірі система деп арастырады да, П.К.Анохинні пікірі бойынша организмді зін-зі реттейтін бірттас жйе деп тсінеді. Ол физиологияа функционалды (ызметтік) жйе деп тсінеді. Ол физиологияа функционалды (ызметтік) жйе деген тсінік береді.

Организм дегеніміз - сырты ортаны серлеріне з бетімен жауап айтаратын, бааша айтанда зін-зі реттейтін бірттас супержйе.

Организмні зін-зі реттеуі нтижесінде оны ішкі ортасыны тратылыы саталып, немі згеріп тратын сырты ортааа бейімделу реакциялары пайда болды.

Организм мір сруіні негізінде зат алмасу процесі жатады. Сонда сырты ортаны организалы заттарды ыдыратып, рамында бос энергия жинаталан жаа, зіне ажет рылыс материалдарын синтездейді. Жинаталан бос энергия организмді сырты ортаны зиянды серлеріні сатауымен атар, зіні жаа сапалы тіршілік жадайында сатайды.

Организмде алмасу процесіні 3 трін ажыратады:

1. Зат алмасу (ас орыту, зр шыару, тыны салу, тері атысады).

2. Энергияны алмасуы – бос энергияны азыты заттардан алады.

3. Информацияны алмасуы. Барлы тірі материяа орта асиеттерді е негізлеріні бірі – тітіркенушілік. Тітіркендіргіштер (физикалы, химиялы, биологиялы) белгілі бір жадайда тітіркену туызады. Барлы тірі тіндер озады, біра пайда болан озуа жауап беру р тіндерде бірдей болмайды, жне азіргі кезде шартты рефлектер арылы барлы жауаптарды алдын-ала аныталаны жреді. Организмні жне оны р трлі жйелеріні сырты ортаны тітіркендіру рекеттеріне бейімделуін адаптация дейді. Бл реакцияларды длелдеген Канада физиологы Гане Зельс. Мысалы: оректену тріні згеруі немесе бір трлі жадайды екінші жаа биологиялы жадайа (ыса йыа кету) ауысу т.б.

1876 жылы француз физиологы Клод Вернар алаш рет з зерттеулеріне сйене отырып, тірі организмні ішкі сйы ортасыны тратылыы жайлы гипотеза сынды.

1929 жылы америка физиологы В.Кэннон организмні ішкі сйы ортасыны салыстырмалы тратылыын сатау абілеті оны барлы жйелеріні ызметтерді алыпты тратылыыны нтидесі екенін крсетті. В.Кэннон «гомеостаз» деген терминді сынды.

Гомеостаз – организмні ішкі ортасыны тратылыы (ан, лимфа, лпааралы сйыты).

Гомеокинез – организмні ішкі ортасыны салыстырмалы тратылыы Гомеостазды анытайтын траты физиологилы крсеткіштер – дене температурасы, ан осмосты ысым, натрий, калий, хлор, ант, белок т.б. заттар жатады.

Гомеостаз сатауда барлы мшелерді рлі бірдей емес(ас орыту жйесі – клеткаларды ажетті рылыс заттармен амтамасыз етеді). ан айналу – ан арылы организмге ажетті оттегі, оректік заттарды зр шыару мшелеріне апарып гомеостазды сатайды.

Организмді – тірі зін-зі реттейтін жйе деп арастырса, оны негізінен райтын системалы принциптерді бліп крсеткенде былай болып келеді:

1. Детерминизм принципі (себепшілік) – организмні рбір жауабыны себебі болады.

2. Анализ жне синтез принципі – ОЖЖ рбір тітіркендіруді талдау етеді де синтез арылы жауап реакция туады.

3. рылымдылыы – жйелерді здеріні рылымдары арылы тсіндіру ммкіндігі.

4. Нервизм принципі.

5. Иерархия сатысы принципі – жйелерді райтын элементтерді бір-біріне туелділігі.

6. Организм мен сырты ортаны зара байланысы.

7. зін-зі реттеуші принципі

Физиология – бл тжірибелік ылым.

Физиологияда олданылатын дістері:

1. Баылау «зерттеу) дісі.

2. Тітіркену дісі

3. 1843 жылы К.Людвиг кимограф деген рал арылы ан ысымыны исыын жазып алды да, осыдан бастап зерттеушілер баса да физиологиялы процестерді исыын жазып алу дістері олданды. Мысалы: Энгельман – жректі жне блшы еттерді жиырылу исытарын жазып алады ж.б.

4. Электрофизиологиялы дістер – биопотенциалдарды тіркеп жазып алу (Мысалы ЭКР –фия, ЭМГ-фия, ЭРР-графия, ЭЭР).

5. Жедел дістер – жануарлара наркоз беріп, операция істеп, физиологиялы функцияларды зерттеу.

6. Созылмалы дістер (фистулалы).

7. Биохимиялы.

8. Гистотопологиялы.

Иллюстрациялы материал:

1. Кестелер

2. Кодокарталар

3. Слайдтар

олданылатын дебиеттер:

1. «Адам физиологиясы» ред. Х..Сатпаева, ж.б. Алматы . «Білім» 1995 жыл. 100-106, 113-116 беттер

2. «Кішкене бездерді лкен пиясы» ред. Ж.Абылаев, Алматы, азастан. 1993 жыл, 117-120 беттер.

3. «Основы физиологии» ред. Н.Стерки, Москва «Мир» 1984 жыл 485-508 беттер.

4. «Физиология человека» ред. Р.Шмидт, Р.Тевс, Москва «Мир» 1986 жыл, 4-ші том, 251-254, 259-560 беттер.

5. «Физиология человека» ред. Н.А.Агаджанян, Н.З.Толь, ж.б. Алматы, азастан. 1992 жыл, 175-192 беттер

Баылау сратары:

1. Физиология деген ылым андай былыстарды зерттейді?

2. Физиология ылым андай блімдерден трады?

3. Физиология даму тарихында андай кезедерді ажыратады?

4. Физиологияда андай зерттеу дістерді олданылады?

Иллюстрациялы материал:

1. Кестелер

2. Кодокарталар

3. Слайдтар

олданылатын дебиеттер:

6. «Адам физиологиясы» ред. Х..Сатпаева, ж.б. Алматы . «Білім» 1995 жыл. 100-106, 113-116 беттер

7. «Кішкене бездерді лкен пиясы» ред. Ж.Абылаев, Алматы, азастан. 1993 жыл, 117-120 беттер.

8. «Основы физиологии» ред. Н.Стерки, Москва «Мир» 1984 жыл 485-508 беттер.

9. «Физиология человека» ред. Р.Шмидт, Р.Тевс, Москва «Мир» 1986 жыл, 4-ші том, 251-254, 259-560 беттер.

10. «Физиология человека» ред. Н.А.Агаджанян, Н.З.Толь, ж.б. Алматы, азастан. 1992 жыл, 175-192 беттер

Баылау сратары:

1. Рефлекс деген не?

2. Рефлекторлы теориясы дамуыны кезедері ?

3. Рефлекторлы теориясыны негізгі принциптері ?

4. Рефлекторлы доаа андай блімдер кіреді ?

5. П.К.Анохин бойынша функциялы жйе туралы тсінік ?