блок(жылжымалы,жылжымайтын)
Билет 1
Механикалы озалыс-денені баса денеге атысты уаыт туімен байланысты денені орын ауыстыруы.
озалысты салыстырмалы принципі-барлы инерциялы сана жйелеріндегі механикалы былыстар бірге жреді,яни барлы инерциялы сана жйелері бірдей ылы.
Сана жйе=сана дене+саат+кординаттар жйесі.
Материялы нкте-берілген жадайабайланысты массасымен лшемдерін ескермеуге болатын дене.
озалыс траекториясы-озалыс кезінде денемен жасалан жорамал здіксіз сызы.
Жол-траекторияны зындыы S(м) скаляр.
Орын ауыстыру-озалысты бастапы жне соы нктелерін осатын баытталан кесінді. Х=Хо+ Sх; /S/=Х-Хо. S=vорт*t
Билет 2
Тзу сызыты,біралыпты озалыс-дене бірдей уаыт аралытарында бірдей жол жретін озалысты айтады.Б/гс:V=const,a=0.
Те демелі озалыс -деп бірдей уаыт аралытарында з жылдамдыын бірдей шамалара сіріп отыратын озалысты айтады.
Жылдамды-дегеніміз бірлік уаыт ішінде денені жрген жолы.V=S/t.
Жылдамдыты трлері:орташа жылдамды - t уаыт аралы ішінде Sжолды жріп туге ажет жылдамды. Vорт=S/t. Лездік жылдамды-дл осы д.л tуаыт мезетіндегі д.л Sденені жрген жолы.
деу-бірлік уаыт ішінде жылдамдыты згерісін крсететін физикалы вектор шама. a=м/с, а=v-vo/t
Орын ауыстыру біралыпты тзу сызыты озалыс шін:белгісі v=const,a=0. v=S/t.. S=v*t .
Біралыпты тедемелі озалысты белгілері: а=const,а>0.
Біралыпты текемімелі озалысты белгілері: а=const,а<0.
Билет 3
Шебер бойымен біралыпты озалыс-модулі бойынша траты жылдамдыпен шебер трізді траекториямен денені озалысын айтады.
Центрге тартыш деу- сызыты жылдамдыты бірлік уаыт ішінде згеру шапшандыын крсетеді.a=v2/R.
Брышты жылдамды –бірлік уаыт ішінде шебер бойымен озалатын денені рылу брышыны шапшадыы w=v/r.
Сызыты жылдамды-траектория бойымен бірлік уаыт ішіндегі денені жрген жолы.v=2ПR/t.Баыты озалыс баытына сйкес,траекторияа жанама.
Айналу периоды-материялы нктені шебер бойымен толы бір айналым жасауына кететін уаыт,яни T=t/n
Жиілік-бірлік уаыттаы айналым саны,ол айналу периодына кері ама болып табылады.v=n/t. Период пен жиілік арасындаы байланыс v=1/t н/се T=1/v
Билет 4
Инерциялы сана жйесі-денеге баса денелер рекет етпегенде немесе оларды рекеті тегерілгенде, дене біралыпты жне тзусызыты озалатын ( немесе тынышты кйін сатайтын) сана жйесі инерциялы сана жйесі ретінде алынады.
Ньютонны бірінші заы-Баса денелермен зара рекеттеспейтін барлы денелер тынышты кйін сатайтындай немесе біралыпты жне тзусызыты озалатындай инерциялы сана жйесі болады.
Ньютонны екінші заы-денеде туындайтын деу оан рекет етуші кшке тура пропорционал жне оны массасына кері пропорционал.
Ньютонны шінші заы-рекетке рашан модулі бойынша те арсы рекет бар болады, басаша айтанда денелерді бір-біріне рекет ету кштері модулі бойынша зара те жне баыттары бойынша арарма арсы.
Билет 5
Кш- дегеніміз бір денені баса денеге рекеттіні баыты мен шамасын крсететін физикалы векторлы шама.
Табиат бойынша кштер 4 блінеді:
1)Гравитациялы кштер.
Гравитациялы кштер (бкіллемдік тартылыс кші,кез келген екі дене арсындаы рекетті шамасын крсетеді).F=Gт*m1*m2/R2, Gт=6,67*10-11
Ауырлы кші -денені жерге тартылу кшін айтады. Денелерді ауырлы кшіні рекетінен ана озалуын еркін тсу деп айтады.
2)Электромагниттік кштер.
йкеліс кші-жанасатын беттер арасындаы кш.F=*N
Серпімділік кші – серпімді деформация кезінде пайда болады.F=-k*д.л x. Д.л-серіппені абсалют заруы,- кшті баыты.
Салма-дене тарапынан тіреуге н.се аспаа рекет ететін кш.P=mg- горизанталь жазытыта тран денені салмаы.
Лоренц кші-магнит рісі тарапынан блшекке рекет етуші кш.FA=q*B*v*sinA.
Ампер кші-магнит рісі тарапынан тогы бар ткізгішке рекет ететін кш.F=B*i*L
3) Кшті серлесу кштер.
Ядролы кштер.аситтері.
Ядроны райтын блшектер арасында пайда болатын кш.
1)те кішкетай ашытытарда ркет етеді.
2)аныан кштер
3)блшектерді зарядтарына туелсіз
4)лсіз рекетті кштер.
Терекетті(тесерлі)кш-денеге рекет ететін тгел кштерді векторлы осындысы.F=ma.
Билет 6
Механикалы жмыс- дегеніміз денеге F кш сер ету арылы S ашытыа орын ауыстыруын айтады. A= F* S *CosA.лшем бірлігі (Дж)
уат – бірлік уаыт ішіндегі жмысты орындалу шапшадыы..б(Ват)N=A/t. егер N=A/t=FS/t=F*V
арапайым механизм дегеніміз-кште тыс беретін арнайы рылылар.арапайым механизмге жатады:
1)иінтірек
2)клбеу жазыты
блок(жылжымалы,жылжымайтын)
4)блок жиынтыы
5)шыыр(ворот)
арапайым механизм жмыстан тыс жне тылыс бермейді.арапайым механизм кезінде ашытытан тыламыз.Иінтіректі тепе-тедік шарты.Иінтірек тепе-тедік кйде болады,егер кш моменттерді заы орындалса:M1=M2,F1L1=F2L2.
Кш моменті-дегеніміз рекет ету кшті тепе-тедік нктесінен оны иініне кбейтіндісі.
Иін дегеніміз-тепе-тедік нктесінен кшті серіне дейінгі е ыса ашыты.
Пайдалы сер коэфиценті(ПК) ол механизмге берілген толы жмысты андай блігі пайдалы жмысты орындауа кететіндегін крсетеді.n=An/Am*100% n=Nn/Nm*100%
Билет 7
Энергия
озалыс ркеттесу
Кинетикалы Потенциалды
E=mv2/2 жерден биіктіктегі серпімді деформация-
денені энергиясы ланан денені энергия-
Eп=mgh сы. Eп=kx2/2
Механикалы энергия-денені механикалы кйіні сипаттамасы.
Механикалы энергия-деп денені механикалы жмыс жасай алу абілетін айтады.
Энергия лшем бірлігі-(1Дж).
Механикалы энергияны саталу заы-тйы жйеде толы механикалы энергияны шамасы саталады.Яни, Eк+ Eп=const.
Билет 8
Дене импульсі- дене массасы мен озалыс жылдаидыыны кбейтіндісіне те шама. 
.Бірліктерді халыаралы жйесіндегі (SI) дене импульсіні бірлігі секундына килограмм-метр кг·м/с болып табылады
Кш пен оны рекет ету уаытыны кбейтіндісі – кш импульсі деп аталады. SI жйесіндегі кш импульсіні бірлігі — ньютон-секунд (Н • с) 
. Дене импульсіні згерісі кш импульсына те.
Импульсті саталу заы : Тйы жйе деп сырты кштер рекет етпеген жадайда жйеге енетін денелер бір- бірімен ішкі кштер арылы ана рекеттесетін жйені айтады.Тйы жйедегі зара рекеттесетін денелер импульстеріні осындысы згермейді 
Билет 9
Механикалы тербелістер деп денені бірдей уаыт аралыындаы длме дл немесе жуытап айталанып отыратын озалыс
Дене озалысы толыымен айталанып отыратын е аз уаыт аралыын тербеліс периоды деп атайды.
Бірлік уаыт ішіндегі тербелістер саны тербеліс жиілігі деп аталады.
Денені тепе тендік кйінен е лкен ыысуыны мнінтербеліс амплитудасыдепаталады.
Математикалы маятник- созылмайтын салмасыз жіішке жіпке ілінген кішкентай ауыр дене.
Еркін тербелістер дене тепе тендік кйінен шыан со сырты кшті рекетінсіз болатын тербелістер.
Еріксіз тербелістер сырты периоды кшті рекетінен болатын тербелістер.
Мжбр етуші кшті тербеліс жиілігі мен тербемелі жйені меншікті жиілігі дл келген кездегі еріксіз тербелістер амплитудасына арту былысы резонанс деп аталады.
Билет 10
Механиалы толын-деп тербелістерді серпемді ортаны бір блшегіні екінші бір блшегіне таралу процесін атайды.
Клденен толын -деп блшектерді тербелісі толыны таралу баытына перпендикуляр баытта жзеге асатын толын.
Толын жылдамдыы деп периода те уаыт аралыында толын таралатын араашыты.
Толын зындыыны блшектерді тербеліс периодына атынасы арылы аныталатын физикалы шаманы толын жылдамдыы аталады.
Дыбыс аттылыы дыбыс шыатын денені тербелістер амплитудасымен аыталады.
Тембр адамны дауысына немесе аспаптын ніне зіндік бояу беретін дыбыстын сапасы.
Тон биіктігі тербеліс жиілігімен аныталады тербеліс жиілігі лкен болса тон да биік болады.
Жаыры андай да бір кедергіден шаылатын бастапы таралан орнына айта оралан дыбыс толыны.
Билет 11
ысым-тіреуді S ауданына вертикаль баытта рекет ететін F кшті серін крсетеді.Нерлым табанны ауданы арты болса,соырлм денені зіне тсірілген ысым кп болады.P=F/S,F=pS,S=F/P. [p]=[H/m2]=[1Па] ]=[1H/1m2].
Паскаль заы-сйытара н/сегаздара тсірілген ысым.Осы сйыта н/се газдара жан-жаа бірдей кшпен таралады.
Архимед заы-сйыа н/се газа батырылан денеге рекет ететін кшті Архимед кші деп атайды.Архимед кшін ыыстыру кші деп те атайды.Тжырымдамасы:Сыйа н/се газа батырылан денеге рекет ететін архимед кші.Осы денемен ыыстырылан сйыты н/се газдысалмаына те болады.
Денелерді жзу шарты:
mg=FA FA>mg FA<mg
Жзеді алиды батады
Билет 12
МКТ аидалары:
1) Тгел заттар са блшектерден молекаладан жне атомдардан трады.
2) Затты райтын блшектер рашан бейтарап озалыста болады.
3) Затты райтын блшектер зара рекеттеседі : тебіледі жне тартылады.
аидаларды длелдейтін былыстар:
Броунды озалыс жылулы озалыс сйытарда жне газдарда болатын блшектерді алытаан здіксіз озалыс.
Бны байаан броун ботаник ал тсіндірген энштейн.
Диффузия бір зат молекулалар арасына екінші зат молекулаларды араласу былысы. Д. былысы МКТ ні аидаларын длелдейді.
Билет 13
Термодинамикадаы жмыс-
Ішкі энергия-денені райтын молекулаларды
потенциалды+кинетикалы энергияларыны осындысы. U=Eко+Eпо.
Eко-жмыс жасау.1)газ жмысы 2)сырты кштер жмысы.
Eпо-жылу алмасу. 1)жылу берілу 2)суле шыару 3)конвенция
Термодинамиканы 1заы:денені ішкі энергиясын згерту шін сырттан жылу тсу керек жне ырты кштер жмыс жасайды.
Изотермалы-газа н/се денеге берілген жылу млшері.T=const
Изобаралы-термадинамиканы 1 заы. д.лV=A+Q.P=const
Изохоралы-оан жылу беру арылы згереді.V=const
Адиабаталы-энергия жмыс жасау арылы згереді.V=A.
Билет 14
Жылу машиналар-4 трі болады.
1)Бу машиналар
2)Іштен жану двигателі.Мотор арылы озалысы клікте орнатылады
3)Жылу турбиналар.Кез келген электростанцияда орналасан.
4)Реактивті двигательдер.
Экологиялы проблемалар:атмосферада кміртек осылыстарыны жиналуы.арыш пен жылу алмасуды бзылуы,мздытарды еруі.
Жылу механикалар-жылу энергиясын денені ішкі энергиясын механикалы энергияа айналдыратын рылы.Жылу машиналарды жмыс принципі газды(буды) ішкі энергиясын механикалы энергиясына айналдырады.Жылу машиналар 3 бліктен трады:ыздырыш.Q=An+Q=>жмыс дене =>n= An/A1=Q1-Q2/a=A/a1=> салындатыш. n-ПК; Q1-ыздырышты жылу млшері, Q2-салындатышты жылу млшері.Т1-ыздырыш,абсалют салындатышты температурасы.Т2-салындатышты абсалют температурасы.
Билет 15
Кн жйесі дегеніміз кн атты жлдызды айналасында озалатын 9 планеталарды жне кіші денелерді(астероид,метеорит)жиынтыы.
Кн жйесі рамы-кн сары тсті жлдыз, кнні массасында кн жйесіні массасы шоырланан.
Планеталар:Меркурий,Шолпан,Жер,Марс,Юпитер,Сатурн,Уран,Нептун,Плутон.
Геоцентрлік жйе-арышта озалысты тгел планеталары кн ж.е ай жерді айналып озалады.Осындай ілімді Геоцентрлік лемні жезі деп атайды.Біра бл ілімні ережелері кп жадайда орындалмаан.Геоцентрлік жйе:ортасында кн ж.е кн жйесінде денелер жерді айналып озалады.
Н. Коперник планеталар жйесіні центріне Кнді орналастырандытан, бл жйе гелио-центрлік жйе (гр. гелиос- Кн) деп аталды.
Билет 16
Зарядталан денелерді рекеттесуі дегеніміз-егер дене бойында электрондар саны протондар санынан арты н.се кемболатын денелерді айтады.Егер дене бойында электрондар саны протондарсанынан кем болса, онда дене (+) зарядталан болады,егер дене бойында электрондар саны протондар санынан арты болса, онда дене (-)зарядталан болады.Екі зарядталан денелер зара рекеттесуі. Оарды арасындаы рекеттесу кші Кулон заы арылы аныталады.Егер зарядтар аттас болса яни табалары бірдей болса (++;--),онда олар тебіледі. Егер зарядтар р аттас болса (+-),онда тартылады.Е кіші блшек электрон-е=1,6*10-19
Кулон заы-екі зарядталан блшектерді арасындаы блшектесу кші осы заядтарды кбейтіндісіне тура пропорциянал,ал оларды ашыты квадратына кері пропарцианал.F=K*/q1/*/q2//Er2;K=9*109Н*м2/Кл2.
Электр зарядты саталу заы-тйы жйеде райтын тгел блшектерді заядтар осындысы траты болады. q1 +q2 + q3 + … =const
Электроскоп–зарядты шамасын анытайтын аспап.Электроскопты бліктері:стержень,стерьженьмен осылан тілше,диэлектриктен жасалан корпус.
Билет 17
Электр ток дегеніміз зарядталан блшектерді реттелген озалысы.Электр токты болу шарттары:1) Зарядталан блшектерді болуы 2)Зарядталан блшектерді озалыса келтіретін потенциалдар айырымыны болу.Электртокты сипаттайтын шамалар:I=q/t[A].
Ток кші - I=q/t [a] ампер
Амперметр[1] - электр тоыны кшін лшеуге арналан рал
Электрлік Кернеуді бірліктерді халыаралы жйесіндегі лшеу бірлігі – вольт.[1]Кернеу U=q1 –q2 Оны лшейтін аспап вольтметт- ол тізбекке паралель осылады.
Электр кедергісі – ткізгішті (немесе электр тізбегіні) электр тогыны туіне арсы серін сипаттайтын физикалы шама. R = p*L/s
Электр кенеуі потенциалдар айырымы:
Меншікті кедергі –
Вольтметр-кернеуді лшейтін аспап.Вольтметр тізбекке паралель жаланады ж.е полюстілігі ескеріледі(++--).Ток кші ж.е кернеу электр токты негізгі сипаттамалары.
Кернеу-v=q1-q2 [B],лшейтін аспап-вольтметр-элект тізбекке паралель
осылады.
Тізбек блігіне арналан ОМ заы– эект токты сипаттайтын кернеу жне ток кші шамаларыны арасындаы байланысты крсетеді.
Ом нтижесндеток кші кернеуге тура пропорцианал екенін тапты.I=U/R, I=1/R*U
Билет 18
Электр токты жмысы- А ріпімен белгіленеді.A=qU;q=It;
A=UIt;A=I2Rt;A=u2/R*t;
Джоу –Ленц заы 
- егер ткізгіш бойымен электр тогы аса, онда ткізгіш ызып,оршаан ортаа жылу млшерін береді. Тжырымдама: тогы бар ткізгішпен блінетін жылу млшері токты квадратына, ткізгішті кедергісіне ж/е осы токты уаытына тура пропарцанал.
Электр ыздырыш аспап: Электроплита, утюг, электршйнек
ыса тйыталу кезінде R нлге мтылады сонда ток кші е лкен кетуі ммкін. Ток кшіні мні:R->0, I=max
ыса тйыталу-кезінде R=>0 ге мтылады,сонда ток кші I/E=max е лкен мнге ие,жне формуласы I=E/r. ыса тйыталукезінде электртізбекбзылады,ток кшіні мні е лкен шамаа скендіктен,рт болу ммкін.
Билет 19
Магнит рісі-материяны ерекше трі.Адам санасынан туелсіз,траты магниттер айналасында немесе тогы бар ткізгіштерді айналасында болады.Магнит рісі сипаттайтын шаманы B->[Тл-Тесла](Магнит индукция векторы).Баыты магнит рісті графикалы бейнесін алу шін магнит рісіні кш сызытары олданылады.Кш сызытарыдегеніміз-оны р нктесінде индукция векторы жанама болатын векторлары сызыты айтады.
Магнит рісітогы бар ткізгішке Ампер кшпен рекет етеді.FA=BILsinA
Затты магниттік асиеттерібойынша табиаттаы тгел заттар 3 трге блінеді.
1)Ферромагнетиктер(магнит рістерін кшейтеді)
2)Диамгнетиктер(магнит рісін кішкене кшейтеді)
3)Парамгнетитер(магнит рісін лсіретеді)
Электромагниттік индукция дегеніміз-траты магнит рісінде катушка айналан кезінде катушка бойында токты пайда болу былысы.E= -д.лф/д.л t
Билет 20
Жартылай ткізгіштер.Табиаттаы кейбір заттар электр токты эткізу абілеті бойынша сол токты бір жаа ана ткізеді,сондытан осындай заттарды жартылай ткізгіштер деп атайды.Жартылай ткізгіштер электртокты тасымалдаушы блшектерге байланысты меншікті жне оспалы екі топа блінеді.
Диод(анод,катод).Транзистор-те крделі аспап,екі диодты осылысынан пайда болады,оны триод деп те атайды.
Билет 21
Оптика-жарыты табиатын зерттейтін физианы блімі.
Геометриялы оптика-жарыты сле ретінде алып,сулені орталарда таралу задылытарын зерттейді.
Жарыты тзу сызы бойымен таралу заы:біртекті ортада жары сулесі тзу сызы бойымен тарайды.Длелдейтн былыс-клеке.
Кн ттылуы-байалады,егер кн мен жерді ортасында ай орналасса.Кн ттылулары:толы ттылу жне меншікті ттылу деп екі трге блінеді.
Жарыты шаылу заы
1 тжырымдама:АО тскен суле ж/е Ов шаылан суле ж/е суле тскен кштер орнатылан перпендикуляр.ОО бір жазытыта жатады.
Сыну заы.1тжырымдама:тскен суле АО ОО бір жазытыта жатады.SINA/SINB=r
Билет 22
Линзалар-екі сфералы бетпен шектелген,млдір заттан тратын дене.Линзаны трлері-дес(жинаыш линза),ойыс(шашыратушы линза). Жинаыш линза-шетінен ортасына арай жуандайтын линзалар жинаушы линзалар деп аталады.Шашыратыш линза-ортасынан шетіне арай жуандайтын линзаны шашыратушы линза деп атайды.
Линзаларды трлері: 1-3 суреттердегі линзалар, жинаыш линзалар атарына жатады.
1. Екі жаты дес линза
2. Жазы дес линза
3. Дес ойыс линза
4-6 суреттердегі линзалар, шашыратыш линзалар атарына жатады.
4. Екіжаты ойыс линза
5. Жазы ойыс линза
6. Дес ойыс линза
Линзаны оптикалы кші-фокус F ашытыына кері шама линзаны оптикалы кші D деп аталады: D=1/F
Кескін алу-Линзаа перпендикуляр тскен суле одан шыан со фокус арылы теді.Басты оптикалы центрге тскен суле линзадан шыан со,баытын згертпей теді.
Кескін-жалан,сулелерді зі иылысан жо,тура, лкейтілген.
Кескін жо,сулелер иылыспайды.Кескін-шын,аиат,аударылан, лкейтілген.
Жіішке линзаны формуласы(жинаыш линза шін)1/F=1/F+1/A
Жіішке линзаны формуласы(шашыратыш линза шін)1/F= - 1/F+1/A
Оптикалы кш-D=1/F[Диоптрия]
Сызыты лкею:Г=f/A+H/h
Билет 23
Фотоэфект-сулелерді(жары) серінен электрондарды сйы жне атты дене бетінен босап шыу блысын сырты фотоэффект деп атайды.Фотоэффект заын басаша Энштейн заы деп атайды.
Энштейн тедеуі-
Фотоэффект былысын тсіндіру жолын А.Эйнштейн тапты. Ол фотоэффект былысын тсіндіру шін жарыты блшектік рі квантты асиетіне сйенді. Жары екіжатылыымен сипатталады: біріншісінде, ол толынды жаынан танылса, екінші жолы блшек (корпускула), яни Эйнштейн сзімен айтанда фотондар аыны ретінде крінеді. Бл былыс жарыты толынды -корпускулалы дуализмі (екі жатылыы) деп аталады
Эйнштейн формуласы:Фотоэффект былысына негізделіп жасалан ралды фотоэлемент деп атайды. Ол катод, анод жне саылаудан трады. Электронны металдан босап шыуы шін жасайтын жмысын электронны шыу жмысы деп атайды. Энергияны саталу заы бойынша жтылан жары фотоныны h энергиясы электронны Ашыу жмысына жне оны Ek=me²/2 кинетикалы энергиясына жмсалады.
Фотоэффект байалатын жарыты е аз дегендегі жиілігін немесе оан сйкес келетін толын зындыын фотоэффектті ызыл шекарасы деп атайды. Мысалы, мырыш шін жары толыныны зындыы (ызыл шекарасы)-370 мкм, калий-450 мкм, натрий-680 мкм.
Планк тратысы — серлеріні сипаты здікті болатын кптеген физикалы былыстарды анытайтын тбегейлі физикалы траты. H=6.62*10 дж*с
Билет 24
Кез келген химиялы элементтi атомыны ядросы о зарядталан протоннан жне заряды жо нейтроннан трады. Протонны заряды абсолют шамасы жаынан электронны зарядына те. Протон мен нейтрон нуклон деп аталатын ядролы блшектi ртрлi зарядты кйi болып табылады. Ядродаы протондарды саны Z, Менделеевтi периодты жйесiндегi химиялы элементтi атомды нмiрiмен сйкес. Ядродаы нейтрондады саны N деп белгiленедi. 11Н жне 32Не ядроларынан баса барлы ядролар шiн NZ. Менделеевты периодты таблицасыны бiрiншi жартысында тран жеiл элементтер шiн NZ, ал екiншi жартысындаы элементтерде нейтронны саны артытау N1,6•Z.
Зарядтарыны саны бiрдей, ал массалы саны ртрлi ядроларды изотоптар деп атайды. Изотоптардаы протонны саны бiрдей болады да, нейтронны саны ртрлi болады. Мысалы сутегiнi изотоптары: , (немесе -дейтерий), (немесе - тритий); гелийдi изотоптары: , ; уранны изотоптары: , . Бгiнгi кнi барлы химиялы элементтердi шжзге жаын орныты, ал екi мыа жаын орнысыз (радиоактивтi) изотоптары белгiлi. Электронны массасы протонны массасынан 1836 есе кiшi боландытан ядроны массасы атомны массасымен бiрдей десе де болады. Элементар блшектердi массасын детте массаны атомды бiрлiгi (м.а.б) деп аталатын жйеден тыс бiрлiкпен лшейдi. 1 м.а.б. ретiнде сутегiнi изотопыны массасыны 1/12 блiгi алынан.
Ядролы тізбекті реакция – ауыр химиялы элементтерді атом ядроларыны нейтрондар серінен бліну реакциясы. Оны рбір сатысында нейтрондар саны артып, ядроны зін-зі уаттайтын бліну процессі пайда болуы ммкін. Ядролы тізбекті реакция – экзотермикалы реакция, яни реакция кезінде энергия блінеді. Блінген энергияны млшері те кп болатындытан ядролы тізбекті реакцияны бейбіт жне соыс масатында атом энергиясыны кзі ретінде пайдаланады.
Термоядролы реакция, термоядролы синтез - миллиондаан градус температурада жзеге асатын ядролы бірігу реакциясы деп аталады.Жеіл элементтерді (сутек, гелий, литий, т. б.) жздеген миллион градуса дейін ыздыранда, оларды бейтарап атомдары ттастыын жойып, ядролар мен электрондара ыдырайды. Нтижесінде о зарядты ядролардан, теріс зарядты электрондардан тратын ерекше орта — жоары температуралы плазма пайда болады. Мндай плазмада ядролар кулонды тебіліс бгетін (барьерін) жее алатын кинетикалы энергияа ие болады: 
мндаы k—Больцман тратысы; Т—плазманы температурасы; m жне v — блшекті массасы мен жылдамдыы.
Билет 25
Радиоактивтілік(лат. radіo – суле шыару, actіvus – серлік) –радиоактивті элементтер ядроларыны , , сулелерін шыару былысын радиоактивтік, ал сулелерді здерін радиоактивті сулелер дейді. Радиоактивті элементтерді ерекше суле шыару былысы радиоактивті сулелену дейді.
Атом энергиясы – адам мірінде маызды орын алады. Энергия жеткілікті боланда оамны дамуы арыштап ала басады. Оан жиырмасыншы асыр длел. Бгінгі кнгі негізгі энергия оры болып саналатын – кмір, мнай, газ бір кезде зіні шегіне жетуі ммкін. Соны болжай білген алымдар энергия кзін ашты. Бл – атом энергиясы. Атом энергиясы адам мірінде ке олданылатын энергия тріне айналып келеді. Бл энергия трімен жмыс істегенде, оны адам азасына тигізетін серін жне соан байланысты физиологиялы згерістерді біліп, денсаулыты сатау маызды мселе.
Табии энергия жне жасанды энергия /атомнан алынан/ серлері атарлас келсе, онда тірі организмні мір сруіне ауіп туатынын оымыстылар зерттеулерінде ылыми трыдан длелдеп берді.