Антропометрия (соматометрия)

Жалпы биология кафедрасы

 

ВАЛЕОЛОГИЯ

барлы мамандытар бойынша оитын студенттерге

тжірибелік сабатара арналан дістемелік нсаулар

 

Павлодар

УДК 613(07)

ББК 51.204.0я7

В 15

 

С. Торайыров атындаы ПМУ, биология-химиялы факультеті, «Жалпы биология» кафедрасыны отырысында сынылды

Рецензенттер: биология ылымдарыны докторы, профессор

Исимбеков Ж.М.

биология ылымдарыны кандидаты, доцент

Даржман Г..

 

растырушылар: Гниденко Е.Н., Нрожин Р.Ж.

 

В 15 Валеология: барлы мамандытар бойыныша оитын

студенттерге тжірибелік сабатара арналан дістемелік

нсаулар/ раст. Е.Н. Гниденко., Р.Ж. Нрожин – Павлодар,

2007. – 20 с.

 

Тжірибелік сабатара арналан дістемелік нсаулар С.Торайыров атындаы ПМУ-ді «Валеология» пнін оитын барлы мамандытарды 1 курс студенттеріне арналан. дістемелік нсауда пнні негізгі таырыптары бойынша тжірибелік тапсырмаларды орындауа сыныстар келтірілген. Тапсырмалар студенттер алан білімдерін тередетуге жне пнді мегерудегі тжірибелік дадыны алыптастыруа ммкіндік береді.

 

ББК 51.204.0я7

 

 

© Гниденко Е.Н., Нрожин Р.Ж., 2007

© С. Торайыров атындаы Павлодар

мемлекеттік университеті, 2007

Кіріспе

 

Алаш рет «валеология» термині ХХ асырды 80 жылдары медицина ылымдарыны докторы, фармаколог И.И. Брехманны ебектерінде келтірілген.

Валеология (Valeo – денсаулы, logos – ылым) – адамны денсаулыы, оны сатау мен алыптастыру задылытарын, тсілдері мен механизмін, сонымен атар ныайту мен алпына келтіру жадайларын зерттейтін ылым.

Валеология пніні зерттеу объектісі - адам болып табылады. Адам азасыны анатомиялы, физиологиялы, орау-бейімдеушілік механизмдерін жне бейімделу механизмін білу. Адам оамны элементі ретінде, сонымен атар этикалы жне эстетикалы принциптерді дара тасымалдаушысы ретінде арастырылады. Осындай ерекшеліктер адамны негізгі асиеті – денсаулыты сипаттауа ммкіндік береді. Денсаулы – толы психикалы, физикалы жне леуметтік саулы, ол адамны жоары жмыскерлікті, аурулара деген тратылы, зіні сезімдері мен ойларын жне денсаулыын басара алатындыы.

Пнді оытудаы негізгі масат болаша мамандарды з жне оршаандарыны денсаулыына аморлы жасауды теориялы білім мен тжірибелік дадыландыру, салауатты мір салтын стануа йрету болып табылады.

Сонымен, тжірибелік сабатара арналан дістемелік нсау дрістік сабатарда алан білімдерді мегеріп, бекітуге жне здік оумен Таким образом, методические указания к практическим занятиям позволяют усвоить и закрепить полученные знания на лекционных занятиях и в результате самостоятельного изучения, а также получить практические навыки в освоении дисциплины Валеология.

Практические работы следует выполнять в отдельных тетрадях, придерживаясь основных требований по оформлению (указывая тему, цель, оборудование, ход работы и вывод). Особое внимание следует обратить на формулировку вывода, в котором необходимо обобщить и обосновать полученные результаты, содержащиеся в работе.

 

 

№ 1 Тжірибелік жмыс. Физикалы денсаулы жадайын анытау

1.1 Салма жне бой зындыы араатысыны баасы (соматикалы компанент)

Масаты:Жеке тлалы салма-бой зындыы араатысы ерекшелігін анытау.

ажет жабдытар: таразы, бой лшегіш, денені максимальды салмаын есептеуге арналан кесте.

 

Жмыс барысы

 

1. Кесте №1 пайдалана отырып, денені ажетті максимальды салмаын анытау (ДМС).

з крсеткіштерін жазып алу:

А) жасы

б) бой зындыы

в) жынысы

ДМС = [ ] кг

 

2. Тмендегі формула арылы денені алыпты салмаын анытау:

N салма (кг) = бой зындыы (см) – 100

 

N = [ ] кг

 

3. Формула бойынша ажетті дене салмаын анытау (ДС) (Брок индексі):

 

Ер адамдара [Бой зындыы (см)*4/2,54 - 128]* 0,453

 

йел адамдара [Бой зындыы (см)*3,5/2,54 - 108]* 0,453

 

ДС = [ ] кг

 

4. ДС-ні орташа мнін есептеу жне наты дене салмаымен салыстыру. Егер наты дене салмаы ажетті салматан артса, онда арты салма денсаулыа атерлі фактор болып саналады.

Наты дене салмаыны ажетті салматан ауыту шамасына арай семіруді трт дрежесін ажыратады.

15-29% артса - I дрежелі семіру;

30-49% артса – II дрежелі семіру;

50-100% артса – III дрежелі семіру;

100% аса артса – IV дпежелі семіру.

1.2 Денсаулы жадайын алыпты жне жктеме кезінде баалау (физиологиялы кзарас)

 

Масаты: Жеке тлалы физикалы денсаулытын алыпты жне жктеме кезінде анытау.

ажет жабдытар: секундомер.

 

Жмыс барысы

 

1. Тынышты жадайында 15 секунд ішінде жрек соысы жиілігін есептеп, оны тртке кбейту ажет. Бл 1 минут ішіндегі жрек соысыны жиілігі (ЖСЖ).

 

ЖСЖ (алып) = [ ] соысы/мин

 

2. Жктемелік жадайды Мартине сынамасы арылы ткізеді. Ол шін 30 секунд ішінде 20 рет отырып тру ажет. Сынама аяталаннан кейін дереу жрек соысын есептеп, крсеткішін жазып алу ажет.:

 

ЖСЖ (жктеме) = [ ] соысы/мин

 

3. Сынама нтижесі физикалы жмыскерлікті баалауа ммкіндік береді жне жктемеге деген жрек-тамыр жйесіні жауапты реакция типін анытайды. Физикалы жмыскерлік жктемеден кейінгі жрек соысыны суімен аныталады жне бастапы крсеткіштен пайызды араатынаста крсетіледі.

ЖСЖ 25% ссе - те жасы физикалы жмыскерлік;

ЖСЖ 25-50% артса – жасы физикалы жмыскерлік;

ЖСЖ 50-75% артса – анааттанарлы физикалы жмыскерлік;

ЖСЖ 75% арты болса – нашар физикалы жмыскерлік.

 

4. 1.1 жне 1.2 жмыстарыны нтижесін дптерге жазып, орытынды шыар.

 

Кесте 1.1 – Максимальді дене салмаын есептеу.

 

Бойы	Жынысы - ер.	Бойы	Жынысы - йел.
16-18 жас	19-21 жас	16-20 жас	19-21 жас
	51,3	53,1		48,9	51,0
	53,4	55,3		51,6	53,0
	56,7	58,5		53,2	55,8
	59,5	61,2		56,1	58,1
	60,4	62,9		58,7	59,8
	63,2	64,6		60,8	61,6
	64,9	67,3		62,3	63,6
	66,5	68,8		64,4	65,2
	69,8	70,8		65,8	68,5
	71,3	72,7		67,3	69,2
	73,4	74,2		68,8	72,8
	77,8	77,5		70,9	74,3
	78,9	80,8		72,4	76,8
	79,2	83,0		74,7	78,2
	82,1	85,1		76,6	80,9
	84,3	87,2		78,9	83,3
	86,5	89,1		81,4	85,5
	88,8	93,1		83,5	89,2
	90,2	95,8		86,8	91,8
	92,7	97,1		89,2	92,3
	94,6	98,6		91,4	93,6
	96,3	99,4		93,3	94,8

 

 

№ 2 Тжірибелік жмыс. Физикалы дамуды негізгі крсеткіштерін анытау

2.1 Сырты баылау (соматоскопия)

Масаты:Сырты баылауды негізгі крсеткіштерімен таысу.

ажет жабдытар: ростомер, сантиметрлік рулетка.

 

Жмыс барысы

1. Тірек-имыл аппаратыны (ТА) жалпы сырты жадайы бейне бойынша бааланады: массивтілігі, иы белдеуіні кедігі, сымбат жне т.б.

Омырта жотасы – негізгі тірек ызметін атарады. Зерттеу жмыстары сагитальді жне фронтальді жазытытарда ткізіледі.

Тзу сызы пішінін келесі крсеткіштер бойынша анытайды:

а) иы дегейі;

б) жауырындарды бір дегейде орналасуы.

Крсеткіштерді жазып алу ажет.

Сымбат – алыпты жадайда тран адамны йреншікті алпы. Ол омырта жотасыны пішініне, дене блшы етіні дамуы мен тонусына байланысты.

Сымбат трлері:

а) дрыс

б) бкірейген

в) кифотикалы

г) лордотикалы

д) тзетілген

алыпты сымбат келесі белгілермен сипатталады:

1) Омырта жотасыны сызыы шйде сйегі тмпешігінен бсе

атпарларына дейін созылан;

2) Топан жілікті бір дегейде орналасуы;

3) Жауырындарды бір дегейде орналасуы;

4) Дене жне еркін бос тмен тскен олдар алыптастыратын бірдей

шбрыштармен (о жне сол жатан).

з крсеткіштерін жазып алу ажет.

 

2. Ая пішінін анытау. Зерттелуші табандарын бірге осып, тзу тік трады.

N – тізе буындары жанасады,

Аяты О-трізді пішінінде – тізе буындары жанаспайды,

Аяты Х-трізді пішінінде – бір тізе буыны екіншісін жауып трады.

Крсеткіштерді жазу ажет.

 

3. Дене тры – дене блімдеріні млшерімен, пішінімен, пропорциясымен жне бір-біріне атысты орналасуымен аныталады. Дене трына спорт трі, оршаан орта жне баса да факторлар сер етеді.

Конституция – адамны ерекше дене тры. М.В. Черноруцкий конституцияны ш типін айырады:

1) гиперстениялы,

2) астениялы,

3) нормостениялы.

Гиперстениялы типте денені клденен млшерлері басым болады, басы дгелек пішінді, беті ке, мойыны ыса, ол-аятары ысалау.

Астениялы типте денені зына келген млшері басым болады, беті зындау, зын жне жіішке мойын, зын рі жалпа ккірек клеткасы, жіішке ол-аятар, лсіз дамыан блшы еттер жйесі.

Нормастениялы типте – дене трыны пропорцианалдыы байалады.

Крсеткіштерді жазып алу.

 

Антропометрия (соматометрия)

 

Масаты:Негізі антропометриялы крсеткіштермен танысу.

 

1. Дене трыны мытылы крсеткіші (Пинье бойынша) тран жадайдаы бойды айырымымен жне дене салмаы мен ккірек клеткасыны шеберіні осындысына те болады

 

Х = Б – (Д + Ш)

 

 

мндаы Х – индекс, Б – бойы (см);

Д – дене салмаы (кг);

Ш – дем шыарудаы ккірек клеткасыны шебері (см).

Айырымы нерлым кіші болса, сорлым крсеткіш жасы.

з крсеткіштерін жазып алу.

2. Омырта жотасыны иілгіштігін (озалымын) анытау.

Омырта жотасыны белсенді жне пасивті иілгіштігін айырады. Зерттелуші орындыты стіне шыып, шамасы жеткенші ала жне тмен арай иіледі (max), ол тмен созылан жне шкала (линейка) бойынша крсеткіш аныталады. Бастапы нкте ретінде зерттелуші тран орындыты жиегі алынады.

Крсеткіш 0 ден 10 см аралыында болса, онда омырта жотасыны алпты иілгіштігі; 0 см дейін – пасивті иілгіштік жне 10 см аса – белсенді иілгіштік.

з крсеткіштерін жазып алу.

 

3. 2.1 жне 2.2 жмыстарыны нтижесін дптерге жазып, орытынды шыар.

№ 3 Тжірибелік жмыс. Жрек-тамыр жйесіні рекшелігі

3.1 ан ысымын лшеу

 

Масаты: адамны максимальді жне миниамльді артериялы ан ысымы мнін анытаудаы дісімен таысу.

ажет жабдытар: тонометр, фонендоскоп немесе стетоскоп.

 

Жмыс барысы

Артериялы ан ысымын лшеуде кеінен таралан Рива-Роччи дісі, оны рі дамытан Коротков. Бл діс арылы иы артериясындаы максимальді жне миниамльді артериялы ан ысымы аныталады. діс белгілі бір уаытта артрияда ысаннан кейін шетке арай тарайтын дыбысты естуге негізделген.

1. Зерттелуші иыына созылмайтын матамен апталан резінкелі манжетті орналастырады, Манжетка резінкелі грушамен жне монометрмен байланысан.

2. Грушанын кмегімен білек артериясында тамыр соысы жоалана дейін ауаны енгізеді (ысым систолалы ысымнан аздап жоары). Содан кейін грушанын брмдамасын сл босатып манжеткадаы ысымды тмендетеді.

3. Фонендоскопты кмегімен білек буын аймаында иы белдеуінде пайда болан дыбысты естуге тырысады жне сол уаытта манометрді крсеткішін баылап отырады. Дыбыстар манжеткадаы ысым систолалы дегейден тмен болан жадайда пайда болады.

4. Тамыр соысы жректі систоласы кезінде анны артерияа енгенінен болады. Осы уаыттаа манометрді крсеткіші анны систолалы артриялы ан ысымына сйкес келеді.

5. ысымны рі тмендеуі дыбысты жоалуына келеді. Дыбысты толыымен жоалу сті диасталы ан ысымына сйкес келеді. Осы уаыттан бастап манжеткадаы ысым артерияны ысым крсете алмайды, сондытан дыбыстар естілмейді.

Адамда ірі артерияларындаы алыпты систолалы ан ысымы 105-120 мм с.б.б. (олада 100-125 мм с.б.б.), ал диастолалы - 60-80 мм с.б.б.

Осындай діспен алынан мліметтер наты крсеткіштен біршама лкенірек (максимальді ысым шін 7-10%, минимальді ысым шін 20-25 %), йткені манжеткадаы ысымны бір блігі артерияны оршап жатан жмса лпаларды ысуа жмсалады. дісті натылыы 10-15 мм с.б.б. райды.

Тапсырма: алыпты жне физикалы жктеме кезінде иы артериясындаы систолалы жне диастолалы ан ысымын лшендер. ан ысымы мніндегі айырмашылыты тсіндіріндер. тілген жмыс бойынша орытынды шыарындар.

 

3.2 Тамыр соысы бойынша жрек цикіліні затылыын анытау

 

Масаты:жрек циклі затылыыны згеріс ерекшеліктерімен танысу.

ажет жабдытар: секундомер.

 

Жмыс барысы

 

2 минут ішінде р 15 секунд сайын 5-6 рет тамыр соысын санау керек. р санаандаы жрек цикліні затылыын анытау (15 с жрек соысы санына блу). Цикл затылыыны орташа мнін табу ажет.

1 минут ішінде жрек соысын сана. Бл жадайдаы жрек цикліні затылыы андай болатындыын анытау (60 с соыс санына блу).

Тапсырма:Бірінші жне екінші тсілдермен есептелінген жрек цикліні затылыын салыстырындар. Нтижесін дптерге жазындар.

 

 

№ 4 Тжірибелік жмыс. Негізгі алмасуды анытау. Туліктік рационды растыру

 

Масаты: студенттерге арналан тама рационын руды принциптерімен танысу.

ажет жабдытар: сіірілетн заттар млшері жне 100 г німдегі калорий кестесі (О. П. Молчанова бойынша).

 

Жмыс барысы

 

Азыты 100 грамында ауыздар, майлар, кмірсулар жне калорияны пайызды рамы келтірілген кестені пайдаланып рационды растыру.

Азыты рационды растыранда келесі жадайларды екскеру ажет.

Азы рационыны калориясы туліктік уатты шыымына, ал ауыздар, майлар жне кмірсулар млшеріні ара-атынасы нормативке сай келуі ажет:

1) Туліктік калорияны нормасы – 2500-3000 ккал;

2) Тулігіне дене салмаыны 1 кг шаанда:

- ауыздар — 2,5 г;

- майлар — 2,5 г;

- кмірсулар — 10-12 г ажет;

3) Рациондаы ауыз, май жне кмірсуларды ара-атынасы 1:1:3(4);

4) Азы рационы тмендегідей блінуі керек:

- таы аса 30-40 %;

- тскі аса — 40-45 %;

- кешкі аса — 15-20 %.

Ауыза бай німдер (ет, балы, жмырта) таы жне тскі аса, ал кешкі аса ст-сімдік таамдарын пайдаланан жн. Кем дегенде ауыздарды 1/3 блігі азаа жануартекті ауыз трінде тсуі ажет. Осылармен атар азы рационына друмендер, минералды тздар мен су енуі керек.

 

Тапсырма: Нормативтерге сай меню растырып, 4.1 кестені толтыр.

 

 

Кесте 4.1– Туліктік рационды растыру

Таматану мерзімі	Таам атаулары	Масса, г	Алынан німдегі млшерлері, г	нарлыы, ккал
			ауыз	май	кмірсу
Таы ас   Тскі ас   Кешкі ас
Барлыы

Кесте 4.2 – німні 100 г калория жне сіірілетін заттар млшеріні (О.П. Молчанова бойынша)

 

нім	Ауыз, г	Май, г	Кмірсу, г	ндылыы, ккал
ара бидай наны	5,5	0,6	39,8
Бидай наны	6,9	0,4	45,2
Макарон, кеспе	9,3	0,5	73,3
Трлі печеньелер	7,4	10,3	65,1
ара ма	8,0	1,6	64,4
нта жарма	8,0	0,8	73,6
Тары	7,4	1,9	62,4
Кріш	6,5	1,2	71,7
Асбрша	19,3	3,2	50,3
Орташа сиыр еті	16,0	4,3	0,5
Семіз ой еті	12,8	24,2	—
Майсыз ой еті	13,9	4,8	—
Семіз шоша еті	11,7	30,2	—
Майсыз шоша еті	16,2	5,4	—
Бауыр	8,6	8,8	—
Тауы еті	16,0	4,1	0,9
Ысталан шжы	23,7	38,0	—

 

4.2 кестені жаласы

 

Пісірілген шжы	13,4	14,2	4,0
Сосиска	12,2	13,0	—
Ветчина	17,5	15,1	—
Тздалан бекіре	10,8	9,1	—
Ысталан бекіре	12,8	5,5	—
Карп жне сазан	15,3	4,4	—
Кксерке (судак)	16,2	0,5	—
Ст майы	1,0	84,0	0,6
Айырылан май	—	95,2	—
Шоша майы (шпиг)	10,5	64,9	—
сімдік майы	94,0	94,0	—
Сиыр сті	3,1	3,5	4,9
Ірімшік	14,1	0,6	1,2
айма	4,2	21,9	1,7
Жмырта	10,7	10,1	0,5
Сыр	25,0	30,0	2,4
Картоп	1,1	0,1	13,0
Жаа ормажапыра	0,9	0,1	3,5
Тздалан ормажапыра	0,7	0,3	0,4
ызылша	1,3	0,1	8,1
Пияз	0,9	0,1	6,3
Томат	0,5	0,1	2,8
Жаа ияр	0,4	0,1	1,1
Тздалан ияр	0,2	0,1	0,7
ант	—	—	94,8
Тосап (варенье)	—	—	66,7
Табии бал	1,0	—	75,9
Шоколад	3,2	29,9	48,6

№ 5 Тжірибелік жмыс. Паспортты жне биологиялы жасты анытау

Масаты:биологиялы жасты анытау жне оны мнін баалау.

ажет жабдытар: тонометр, секундомер, калькулятор.

 

Жмыс барысы

 

Биологиялы жас (БЖ) зат алмасу, рылымды, функционалды, басару ерекшеліктері мен бейімдеушілік абілеті сияты жиынтыпен аныталатын адамны биологиялы кйі деп тсінуге болады. Нерлым биологиялы жас кнтізбелік жаспен сай келіп отырса, сорлым индивидуум жасы жаынан ересек, жне керсінше.

Биологиялы жас – азаны артаю барысындаы жйелі дезинтеграциялау шамасы. Ер жне йел адамдарды БЖ анытауда жеке формулалар олданылады:

 

Ер адамдара: БЖ = 26,985 + (0,215 х АС) – (0,149 х ТТС) –

– (0,151 СБ) + (0,723 ДСБ)

 

йел адамдара: БЖ = -1,463 + (0,415 х АП) – (0,140 х СБ) + + (0,248 х ДС) + (0,694 х ДСБ)

 

мндаы АС – артериялы ысым систолалы;

АП – артериялы ысым пульсті.

 

Бл крсеткіштер Рива-Роччи аппаратыны кмегімен о олда, отырып аралыы 5 минут сайын ш рет лшенеді. Осы жадайда е тменгі шама есепке алынады.

СБ – статистикалы баланстау – зерттелуші ая киімсіз сол аята трып, о аяы бгілген жадайында аныталады. Кзі жабы, олдары тмен тскен (алдын ала дайындысыз). СБ затылыы ш рет лшенеді, р лшеу арасы 5 минутты рауы ажет. Е здік нтиже алынады.

ТТС – тере тыныс аланнан кейін тынысты стау затылыы секундпен лшенеді – аралыы 5 минут сайын ш рет лшейді. Е жоары нтиже алынады.

ДС – дене салмаы (наты шама), кг.

ДСБ – денсаулыты субъективті баасы – 29 сратан тратын сауалнама кмегімен аныталады

Сратар

1. Басыыз ауыра ма?

2. Сіз кез келген шудан оай оянасыз ба?

3. Жрек айналасындаы ауырсынулар бола ма?

4. Сіз кейінгі кезде круііз нашарланан деп санайсыз ба?

5. Сіз кейінгі кезде естуііз нашарланан деп санайсыз ба?

6. Сіз тек ана айнаан су ішуге тырысасыз ба?

7. Сізге за уаыт клікте трып жру иын ба?

8. Буындарыыз ауыра ма?

9. Жаажайда жиі боласыз ба?

10. Сізді зінізді сезінуде ауа-райыны згеруі сер ете ме?

11. Аландаудан йыыз болмайтын кезедер бола ма?

12. лкен треткі бармау Сізді аландата ма?

13. Сіз тез рі жиі шаршайсыз ба?

14. Бауыр айналасындаы ауырсыну сезімдері Сізді аландата ма?

15. Бас айналу жадайлары бола ма?

16. Брынымен салыстыранда азір бір ойа шоырлану иын ба?

17. мытшаты, есте сатауды лсіреуі Сізді аландата ма?

18. Денені бір бліктерінде шашуды, мздауды сезінесіз бе?

19. Сіз зіізді баытты, кілді, озулы болатын кезедер бола ма?

20. лаыныздаы шулар аландата ма?

21. йдегі медициналы обдишада зііз шін тмендегі медикаменттерді стайсыз ба: валидол, жрек тамшылары, андипал немесе цитрамон.

22. Аяты ісінуі бола ма?

23. Кейбір таамдардан бас тартасыз ба?

24 Тез жрген уаытта демікпе пайда бола ма?

25. Белдеме аумаында ауырсыну сезімі бола ма?

26. Емдік масатында андай да бір минералды су ішесіз бе?

27. Ауыздаы жаымсыз дмдер аландата ма?

28. Сізді тез кіл-кйініз бзылама немесе кзге жас аласыз ба?

29. зіізді денсаулыынызды алай баалайсыз?

 

Сауалнамадан кейін теріс жауаптарды жалпы санын санау керек, бл ДСБ шамасы болып табылады.

Тапсырма: Жоарыдаы формулаларды пайдаланып БЖ анытау, орытынды шыарып, жмысты дптерде орындау.

 

№ 6 Тжірибелік жмыс. Талдаыштар ерекшелігін анытау

 

6.1 Тіл рецепторларыны дм сезгіштігін анытау

 

Масаты:Тіл бетіндегі дм сезу айматарыны орналасуын анытау.

ажет жабдытар:антты, натрий хлоридыны, магний сульфатыны (немесе хининны 1% ерітіндісі) 20%-тік ерітінділері, лимон ышылыны (немесе асханалы сірке ышылыны) 1%-тік ерітіндісі, шыны таяшалар немесе пипеткалар (4 дана), су.

 

Жмыс барысы

 

Зерттелуші кзін жмып отырады. ант ерітіндісіне батырылан шыны таяшамен тілді шын, тбірін, бйірі мен жиектерін жаады, осы уаытта зерттелуші не сезіп отыранын дптерге жазып отыру ажет. Осылайша р ерітіндіні тіл айматарына жаып, сезгіштігін анытайды. р ерітіндіден кейін ауыз уысын шайып отыран жн.

Тапсырма: Жмыс аяталаннан кейін тілді сезгіштік айматарын салу. орытынды жасау.

6.2Кру тікірлігін анытау

 

Масаты:о жне сол кздерді кру ткірлігін анытау.

ажет жабдытар:Сивцев кестесі, указка.

 

Жмыс барысы

Кру ткірлігін анытау шін кестеден 5 м араашытыта трып, бір кзді алаанмен жабу керек. Зерттелушігі кез келен бір ріпті крсетіп, ай жолаты ол аны кретінін белгіліп отыру ажет. Кру ткірлігін р кзге тмендегі формула бойынша есептейді

 

у = а/х

 

мндаы у — кру ткірлігі,

а — кесте мен зерттелушіні арасында,

х — оылан ріптер кріну керек араашыты.

Кесте негізінен алыпты кру жадайында, бірінші (жоары) ріптері 50 м араашытыта, ал оныншы (тменгі) – 5 м араашытыта кріну есебімен растырылан. Кестеде жолатарды сол жаында араашыты крсетілген.

Нтижеде есптеп, р кзге байланысты кру ткірлігін анытау оытындыларын жазу керек. Егер у = 0,8 болса, онда тмен кру ткірлігі.

Тапсырма:жмыс аяталаннан кейін оытынды шыарып, дптерге жазу ажет.

№ 7 Тжірибелік жмыс. Есте сатау трлерін, зейінні таралуы мен клемін анытау

 

Масаты: есте сатау трін анытауды, зейін клемін баалауды йрену.

ажет жабдытар: кестелер.

 

Жмыс барысы

1. ш баанада крсетілген сандарды есте сатау ажет. Біріншісі баана – кру есте сатауа баытталан тест, екіншісі – моторлы (озалыш) жне шінші – есту арылы есте сатауа арналан тест.

 

7.1 – Есте сатау типін анытау

 

Кру	Моторлы	Есту

 

Сол жа баанадан бастаыз. Ерінмен озалтпай, жоары сандарды оып шыу керек, р сана шамамен 1 секунд уаыт жмсаумен. Содан кейін брылып, санды дптерге жазу керек. Кейін дл осылай барлы баананы тексермей толыымен кшіріп ал. Сізді ммкіншілігінізді есте сатаан е зын жолатаы санды дрыс жазуыыз анытайды. Моторлы есте сатау абілетін тексеру шін ортаы баанадаы сандарды дыбыссыз, біра ерінді озалтып оыан дрыс. Естіп есте сатау абілетті тексеру шін бірінші баанадаы сандарды бір адам оыанын сраныз, ал зііз сол сандарды жазып отырыыз.

ай баанада неше санды Сіз есте сатаанызды есептеіз. Осы жмыстардан кейін зіізді есте сатау типін азда болсын анытай аласыз. Адамдары кбі 7-8 санды атарымен есте сатай алады, есте сатау абілеті жасы адамдар 12 санды, лсіз – 4 жне одан да аз санды есте сатайды.

Тапсырма: орытынды жаз.

 

2. Кестеде 1 ден 40 дейін сандар берілген. Уаытты белгілеп, андай сандар босатып алынанын іздестір де, дптерге жазып отыр.

Боланнан кейін зінді зейін ойып, уаытсыз тексер. р ате шін (ткізіп алан немесе ате жазылып алан сан шін) айып 20 с аныталан. Бл уаыт санауа кеткен уаытаосылады. Егер сізде 3 минуттан кем болса, онда ол те жоары нтиже.

 

Кесте 7.2 – Зейін таралуы абілетін баалау

 

 

Келесе кесте бойынша зіізді зейін клемін анытауа болад. Ол шін арандаш, секундомері бар саат ажет. Кестеде кездейсопен 101 ден 136 дейін сандар келтірілген.

Кесте 7.3 – Зейін клемін анытау

 

 

Сізге 101, 102, 103 жне рі арай 136 дейін осы атармен сандары табу ажет. Басталан уаытты белгілеп, табылан сандарды нктемен белгілеп отыр. Уаытты секунтпен есептеу ажет. Зейін клемін тмендегі формула бойынша есептеу керек

 

З = 648 / t

 

мндаы З – зейін клемі,

t – жмыс уаыты (секундта).

Формулада 648 саны айдан шыанын тсіндірейік, орташа есеппен бір санды табу шін кестені жартысын арау ажет, яни 18 санды. Барлыы 36 сан. Демек, барлы сандарды табу шін Сіз 18*36=648 санды арап шытыыз (кестедегі сандарды бір неше рет араандаы есеппен). Осы санды жмыса кеткен уаыта блгенде (секундта) зіізді зейін клемін анытай аласыз: 6 саннан кп – жоары крсеткіш, 4-6 – орташа, 4 аз – тмен.

Тапсырма: тілген жмыс бойынша орытынды жаз.

 

дебиет

1 Байер К., Шейнберг Л. Здоровый образ жизни. – М. : Изд-во «Мир», 1997. – 128 с.

2 Брехман И.И. Валеология – наука о здоровье. – М. : Медицина, 1990. – 356 с.

3 Билич Б.Н., Назарова Л.В. Основы валеологии. – СПб., 1997. – 256 с.

4 Вайнер Э.Н. Валеология. – М. : Флинта. Наука, 2001. – 112 с.

5 Валеология – наука о здоровье: учебно-методическое пособие. /Под ред. Соколова А.Д., Абишева З.С. – Алматы : «ылым», 1999. – 225 с.

6 Дубровский В.И. Валеология. Здоровый образ жизни. – М. : «Флинта», 1999. – 184 с.

7 Приходько Н.Г., Лукьяненко М.В. Валеология: курс лекций. – Ал­маты : «Аркаим», 2002. – 326 с.

8 Мохнач Н.Н. Валеология. Конспект лекций. – Ростов на Дону : «Феникс», 2004. – 187 с.

9 Популярная медицинская энциклопедия. – М. : «Медицина», 1978. – 458 с.

10 Фомин Н.А. Физиология человека. – М. : «Просвещение», 1995. – 247 с.

11 Хрипкова А.Г. Анатомия, физиология и гигиена человека. – М. : 1975. – 265 с.

 

 

Мазмны

Кіріспе... ……………………………………………………………3

№ 1 Тжірибелік саба ....…………………………………………4

№ 2 Тжірибелік саба ……………....……………………………7

№ 3 Тжірибелік саба …………....…………………….………. 9

№ 4 Тжірибелік саба ………....……………………….……... 11

№ 5 Тжірибелік саба ……....………………………….……. .. 14

№ 6 Тжірибелік саба …....…………………………….……… 16

№ 7 Тжірибелік саба ....……………………………….…….... 17

дебиет .... ………………………………………………………. 20