Ші және 11-ші сигналды жүйелер
Ф КГМА 1-8-21/02
МУ «Организация методической работы в соответствии с ГОСО 2006 года» от 04.07.2007 г
Арағанды мемлекеттік медицина академиясы
Физиология кафедрасы
Д Ә Р І С
Тақырып: «Бірінші және екінші сигнальды жүйелер туралы И.П. Павловтың ілімі»
«Физиология-1» пәні
051301 «Жалпы медицина» мамандығы
2 курс
Уақыты 1 сағат
Қарағанды 2008 ж.
Кафедра мәжілісінде талқыланып және бекітілген
Хаттама _____________ 2008 ж.
Кафедра меңгерушісі ______________ Ф.А. Миндубаева
Дәрістің тақырыбы : Бірінші және екінші сигнальды жүйелер туралы И.П. Павловтың ілімі.
Дәрістің мақсаты : Адамның өмір сүруіне ағзаның бірінші және екінші сигналдық жүйелерінің маңызын көрсету. Адамның жоғарғы жүйке қызметінің түсіндіру.
Дәрістің жоспары :
1. Бірінші сигналды жүйе
2. Екінші сигналды жүйе
3.Сигналды жүйелердің маңызы
ші және 11-ші сигналды жүйелер.
Адам мен жануарларға ортақ жалпы қасиет-қоршаған ортаның қүбылыстары мен заттарының тікелей нақтылы сигналдарын қабылдау, анализ жэне синтез жасау қабілеттері. Бүл организмнің барлық анализаторларында қалыптасатын бірінші сигналдық жүйесі. Адамда тілге байланысты екінші сигналдық жүйе пайда болады. Бұл 11-ші сигналдық жүйе-естілген, жазылған, айтылған сөз арқылы тікелей сигналдардың қабылдау, анализ жэне синтез жасау. Басқаша айтқанда біздің рецепторларымызға эсер ететін тітіркендфгіштері болып екі топқа жіктелуі мүмкін. Адамның сөйлеу қабілетінің пайда болуы үлкен ми сыңарларының іс-эрекетінің жаңа негіздерін қалады. И.Павлов бойынша-тіл адамның қоршаған ортаны жэне өзін-өзі бағалауындағы үлкен маңызды қүралға айналады. Адамның сөйлеу қабілеті, сөйлеудің қалыптасуы жалпы онтогенездік дамумен тығыз байланысты (Магули аңдар тэжірибеленген балаларда).
Сөз тітіркендіргіштердің ерекше маңызы бар. Олар тікелей сигналдарды алмастырып қана қоймастан, сондай-ақ оларды жинақтап қорыта алады. Заттар мен құбылыстардың кейбір қасиеттерін бөліп көрсетіп, олардың байланысын, өз ара тэуекелділігі мен олардың қалыптасу жэне өзгеру процестерін де анықтай алады. '
Сөз сыртқы ортадағы, сол сияқты біздің санамызда өтіп жатқан құбылыстарды өлшеусіз кен мөлшерде жинақтап, терең талдауға мүмкіндік береді. Сөз игналдарын талдау жэне жинақтау қоршаған ортаны шексіз бағдарлай білуге, ғылымның және оның іс жүзіндегі бейнесі-техникалық дамуына себепші болатын, тек адамға тэн жоғарғы дэрежеде ойлау негізін құрайды. Сонымен бұл жүйе адамның санасы мен парасаттық мінезінің іркесін қалайды.
Бірінші-екінші сигналдық жүйелерді бір-бірінен анықтауға болмайды. Адамның барлық сезімі, түйсігі, үғымы, елестетуі басқа сезімдері сөз арқылы белгіленеді.
Сөз түрақты шартты рефлекс жасайтын күшті нығайту тітіркендіргіші.
«Сөз сүйектен, таяқ еттен өтеді». '
Екінші сигналдық жүйе абстрактықойлау арқылы қоршаған ортаны дерексіз бейнелеуге, жануарларға қарағаңда, адамның таным жэне табиғат, қоғам құбылыстарын дұрыс түсінуіне, ортаға жақсы бейімделуіне мүмкіндігін арттырады.
Адамның мінезі екі сигналдық жүйенің бірлескен іс-эрекет екендігі көрінеді.
Екінші сигналдық жүйе, бірінші сигналдық жүйенің негізінде пайда болады. Адамның екінші сигналдық жүйесі біріншіден басым келеді, бірінші сигналдық жүйені тежейді, өзгертеді немесе күшейтеді. Мысалы: адамның көптеген тіршілік процестері сана арқылы көп өзгерістерге үшырайды.
Адам өз еркімен, өзінің жарты рефлексін тоқтата алады. Ырықсыз сезім, эмоцияның көптеген көріністерін, қорғаныс, тағамдық, жыныстық рефлекстерін тия алады. Дегенмен бірінші сигналдық жүйе, белгілі бір деңгейде екінші сигнал жүйесінің іс-әрекетін белгілейді.
Адам қоршаған ортадан хабарларды ми қыртысында ажыратып, талдап таниды, саналы қорытындыға келеді. Қабылданған ақпараттық дұрыстығын іс-әрекеті, тэжірибесі арқылы тексереді. Сондықтан практика, бақылау-сөзі мен түйсіктің дұрыстығын қамтамасыз етеді.
Қоршаған ортаның эсерлерін эр түрлі анлизаторлар арқылы қабылдап, эрбір анализаторлардың көрсетуін басқаларымен салыстырудың маңызы ерекше зор.
Түрліше информациялар байланыстырылады, олардың дүрыстығын адам өз эрекетімен тексереді. Ол келген хабарлар, орталық нерв жүйесіне бүрын келген хабарлармен салыстырылады, ал бұл құбылыстарды кеңістік, уақыттың жэне бейнелік тұрғындарды бағалауға мүмкіндік береді.
Адамзаттың, қоғамның жетістігі, ғылыми жетістіктер, сезім мүшелері мен үлкен ми сыңарлары арқылы қабылданатын, талданатын мэліметтердің шындыққа сәйкестігін, дәлдігін, дұрыстығын дэлелдейді. Оның бұлтартпас дэлелі организмнің тіршілігі болып табылады.
Адамның көптеген жоғарғы нервтік іс-эрекетінің, заңдылығы жануарлардағы сияқты: шартты рефлекстердің түзілуі, тежелуі т. б. Алайда адамда 11 сигналдық жүйеге байланысты, адамға тэн ерекшеліктерді тудырады.
1.Адамда жэй аспаптың жэне вегетативтік тітіркендіргіштерге шарттыт
рефлекстер тез қалыптасады (жануарларда көп қайталануларды қажет
етеді, мысалы: вегетативтік рефлекстерді түзу 30-дан астам;)
2. Нақтылы жэне сөздік тітіркендіргіштерге қозғалыс шартты рефлекстері
өте тез жэне маманданған түрінде жа^салады. Таңдау қозғалтқыш
шартты рефлекстері көздің іздеу-сынама жэне жаңылсу эдістері
арқылы қалыптасады. Әдетте есепті көшкеннен соң, адам өзінің сәтсіз
эрекетіне қайтып оралмайды.
3. Адамда барлық шартты рефлекстер екі сигналдық жүйенің
қатысуымен, екінші сигналдық жүйенің жетекшілігімен атқарылатыны
дэлелденген.
4. Қүрамы шартты тітіркендіргіштерге шартты рефлекстер қалыптасқанда
бірінші жэне екінші сигналдық жүйелердің ара қатынасы күрделене
түсетіндігі байқалады. Бір мезгілде эсер ететін құрама
тітіркендіргіштерге шартты рефлекстер бір жағынан жалпылай, екінші жағынан маманданып қалыптасады. Адамдар өз істерінің негізгі шын себептерін немесе нэтижелерін ажыратпастан, басқа бір жалғас көре түсетін құбылыстарымен байланыстьірады.
5. Адамдағы ішкі тежелу жануарлардағы сияқты 4-түрге бөлінеді: (өту, ажырату тежелуі, кешігу тежелуі, шартты тежегіш). Алайда адамның 11 сигналдық жүйеге байланысты ерекшелігі бар: 1. Өшу жэне шартты тежелу екі сатылы.Әуелі қозғыштық күшейтеді, кейін тежелу туады. 2. Ажырату тежелуі екі сигналдық жүйе көмегімен тез қалыптасады. Белгілі бір жастан кейін жетекші роль атқарады. 3. Кешігетін тежелу қиын қалыптасады.
Адамның шартты рефлекстері жануарлардағы сияқты бөтен
тітіркендіргіштің эсерінен теріс индукция арқылы сыртқы тежелуге
үшырайды. Адам есейген сайын сыртқы тежелу элсірейді, аз байқалады.
Адамның күнделікті өмір ауыртпалығынан шарадан тыс тежелу өте жиі
кездеседі. ,
Бүл адамның шаршауына, жүмыс істеу қабілетіне эсер етеді. Жеке адамның мінез-қылығын түсіну үшін оны әлеуметтік бағалаушы топтардың қатынасы арқылы ұғыну керек. Басқаша айтқанда адамның қоғадық мэнін естен шығармау керек. Қоғамнан тыс адам өмір сүре алмайды.
Екінші сигналдық жүйе элеуметтік себептерден қалыптасқан қоғамнан тыс дамымайды.