Шет тілдік атауларды берілу трлері

Картографиялы топонимика

Топонимдер- географиялы обьектілерді зіні меншікті атауы.

Картографиялы топонимика-топонимика мен картографияны рамдас блігі жне картадаы географиялы обьектілерді атаулары

Сонымен атар оан елді- мекенні географиялы атауы, оларды сараптамасы, жйелендіру жне стандарттау, нормативтерді жасау жне оларды картадаы жазылу ережелері кіреді.

Тапографиялы жмыса баыт беру ресми жаттарды анытамасынан, ескі картографиялы жне деби жаттардан, жергілікті трындарды адамдарынан срастыру арылы алынады. Бл оай іс емес атауларды мият тексеруін ажет ететін, орфографиялы ателерді жою шін, жасырынып кіргендер ресми жаттара , ртрлі обьектілерді атауларын сараптау , яни жергілікті трындармен олданылан, сіресе аз оныстананаудандарда , біреумен себепсіз, жаа атауларды кездейсо алынуын болдырмау.

Георгафиялы атауларды тадауы мына жадайларда ажет, бір обьектіні бірнеше атауы р трлі тілде болуы, яни мемлекеттік ресми сапада абылдануы. Осындай жадай Бельгияда, кптеген атаулар француз жне фламандыта трлерде кездеседі, сонымен атар Швейцарияда , атаулар паралельді неміс , француз жне итальян тілдерде олданылады.

Ресейде сондай атауларды паралельді олдануын кездестіруге болады , Татария жне Татарстан сияты , Башкортостан жне Башртстан , Якутия жне Саха республикасы , А зен жне Акитиль жне сол сияты. лкен иынды таы мына жадайларда крінеді , белгілі бір географиялы обьект р трлі мемлекеттерге жатады. Мысалы , Германиядаы Дунай зені жне Австрияны Донау , Венгрияда - Дуна, Румынияда - Дунэря, Болгарияда жне Югославияда- Дунав деп аталады. Даулы ауматарды бірі , аылшынша Фолкленд аралдары , Аргентинада Мальвин аралдары атын алып жретін аралдар картада саяси проблемамен трады . Жапон теізі крістер карталарда Шыыс жне тіпті Шыыс - Кріс деп аталады.

Орыстары карталарында кейде бір уаытта бірдей атау келтіреді, мысалы, аралы шекараларда Германиямен жне Польшада ,- Одер жне Нейсе ( неміс ), Одра жне Ныса ( поляк ). Батыс Двина зені Латвияда Даугавай деп аталады, испанды зен Дуэро жне Тахо Португалияда Дору жне Тыжу атын алады- мндай жадайда картада параллельдік гидронимдермен беріледі.

Кп иындытар жне тсініксіздіктер шет атауларын беруде болады. Орыстарды карталарында американды алаларды атауы Нью – Йорк деп жазу алыптасан, біра сонымен атар жаа Орлеан , канадалы ауылды- мекендер орналастырылан дстрмен жне р трлі жазылулармен беріледі: Нью - Брансуик жне Ньюфаундленд, біра - Жаа шотландия .

Арнайы лтты жне халыаралы топонимикалы атауларды нормалауда кп кш- жігер кетеді,шет тілдік атауларды берілуінде ереже рылады,сіресе тілдік жаынан, карталарда жаа географиялы атауларды жазуды ережесін кірістіреді. Мндай жмыс сіресе кптеген згертулерде ккейкесті, Азия жне Африка елдеріндегі бодандытан тылу жолындаы туелсіздік.Соы жылдары атауларды згертулері Кеестік Одаын жаулап алды.

Халыаралы нормалау топонимодер шін сіресе зекті , алашы рет Антарктидаа георгафиялы объектілерді берілуі , дниежзілік мхитта , сонымен атар баса планеталарда. ызыты тжірибе Халыаралы астрономиялы бірлестікті жер бедеріні планеталы деталіне атысты.Мысалы, Шолпан шін- йел атымен аталан жалыз планета,тек йел атауына берілу ескеріледі.Кратер- йгілі йелдерді тегі, стірттерге- дайларды аттары, атыздара жне каньондара- мифологиялы кейіпкерлерді атаулары.

Шет тілдік атауларды берілу трлері

Баса тілде карталарынды аттарын тапсыруды бірнеше трі болады .

Жергілікті ресми тр - жазуы елді мемлекеттік тілінде , яни осы объекті орналасан жерде. лгі бойынша Sverige ( Швеция ) немесе България ( Болгария ) айтуа болады. Бл тр наыз ресми жазуды сатайды , біра топонимні дыбыстамасын ашпайды . Мысалы француздар немесе аылшындар , латын ліпбиін пайдаланушылар , Швеция аты « Сверье » деген дыбыс шыарады, ал болгарлы орыс оырмандары « ъ » айтуда иналуын білмеуіде ммкін№

Фонетикалы тр- баса тіл ліпбиіні ріптерімен тапсырылан дыбыстау ( айту ) атын шыарады. Мысалы , Atlantic Highlands аылшын Атлантик - Хайлендс сияты орыс транскрипциясында крінеді , ал Miskolc венгр , Мишкольц . Бл форманы жиірек шартты - фонетикалы трде атайды , себебі шетел тіл дыбыстары баса ліпби ріптерімен рашан дл тапсыруа келе бермейді. Мысалы, орыстарды карталарында ытай , жапон , араб топонимдерін айтуда ерекше иындытар крінеді. Тіпті мысалы, европалы тілдерде –кейбір ріптерді йлестірулері топонимдерді ортасында немесе алдында болсада трліше дыбыс шыарады.Мысала, немісше st сзді басында шт сияты сзшыарады , ал аландарында ст. Кейбір жадайларда фонетикалы трге орыс терминін осады , дегенмен ол зі топонимге кіреді, мысалы Копетдаг жотасы, фьорд Согне - фьорд , Солт - Лейк клі жне Солт - Лейк - Ситиаласы.

Транслитерация - ріпті бір алфавиттен екінші алфавитке атын айтпай- а кшуі. Бл трге кп жгіне бермейді, мысалы кей жадайларда, топонимні наыз дыбысталуы белгісіз болса. Мндай жадайлар болып трады , мысалы , Гренландиядаы эскимосты аттарды даниялытарды картасына берілуінде немесе Австралиядаы байыры аттарды аылшын карталарына берілуінде.

Дстрлі тр - жазылуында тпнсадан айырмашылыы бар, біра осы елді ауызекі сйлеуінде лдеашан тамыр жайан. Орыс топонимикасы мынадай лгілерді білдіреді , карталарда Финляндия дстрлі жазылады , Суоми емес , Греция , Эллас емес , Грузия , Сакартвело емес , Шпицберген , Свальбар емес. Францияны бас астанасы Пари орыс тілінде Париж болды, итальян аласы Наполи - Неаполь , ал Темс аылшын зені – Темза деген ата ие болды .

Шартты лгілерде топонимикалы белгілерді георгафиялы атауларымен салыстырулары тура келеді.

Аудармалы тр – атауды бір тілден баса тілге маынасымен берілуі . Негізінен халыаралы дстр орнатан елдерге атысты ,мысалы Піл сйегі жаасы, Добрая Надежда мйісі, Скалистые таулары,Жасыл мйіс аралдары, Отты жер, ара теіз. Жиірек атауды тек жартысы аударылады : жаа , крі , солтстік , отстік , лкен , аз , орыс , татарлы – олар мн жаынан сын есім болып келеді . лгілер кп : жаа отстік Уэльс, Солтстік Каролина,лкен Хинган, Кіші Антиль аралдары, Орыс Ашнягы, Татар Ашнягы жне сол сияты.