Сатысы – тотыудан фосфорлану (ТФ )
Кафедра - биологиялы химия
ДРІСТІК КЕШЕНІ
КУРС: екінші
ПН: БИОЛОГИЯЛЫ ХИМИЯ
РАСТЫРАН: Д.Ш.Жетпісбай
Алматы, 2015 ж.
Кафедра мжілісінде талыланды
«___» ____08______ 2015__ж.
Хаттама №_1__
Кафедра мегерушісі,
профессор _______________________ К.О.Шарипов
№ 1 дріс
1.ТАЫРЫБЫ: Биохимияа кіріспе.Медицина мен стоматологиядаы биохимияны маызы. Крделі белоктар: фосфопротеиндер, нуклеопротеиндер. рылысы мен маызы туралы тсінік. Негізгі кілдері. ДН рылымдары. РН трлері, маызы.
2.МАСАТЫ:Студенттерге биохимия нені зерттейтіні жне іргелі ылымдар ішіндегі биохимияны алатын орны туралы тсінік беру. Крделі белоктарды рамы туралы, фосфопротеиндерді, нуклеопротеиндерді жне оларды простетикалы тобы – нуклеин ышылдарыны рылысы, кілдері жне маызы туралы білім алыптастыру.
Дріс жоспары:
1. Биохимияа кіріспе
2. Крделі белоктар: фосфопротеиндер. рылысы мен маызы туралы тсінік. Негізгі кілдері.
3. Нуклеопротеиндер. рылысы мен маызы туралы тсінік. Негізгі кілдері.
4. ДН рылымдары.
5. РН трлері, оларды маызы.
ДРІС ТЕЗИСТЕРІ
Биохимияа кіріспе
Биохимия – тірі организмні химиялы рамы мен ішкі метаболиттер атысуымен жретін химиялы рдістерді оытатын ылым. Энзимология, молекулалы генетика, биоэнергетика саласындаы ашылан жаалытар биохимияны фундаментальды пндерді атарына осты жне биология, медицина, жануарлар мен сімдіктер саласындаы кптеген мселелерді шешуде негізгі ажетті сала (пн) жасады.Биохимия дрігерге ауру жне сау азадаы тіп жатан химиялы рдістер туралы млімет береді, метаболитттер мен ферменттерді крсеткіштерін диагностика жне баылауда олдануа ммкіндік береді. Ол осы рдістерді басара отырып рациональды ем олдануа ммкіндік береді.
Крделі белоктар: фосфопротеиндер
Крделі белоктар жай белок (апобелок) пен простетикалы (белок емес немесе осылан) топтан трады.
Фосфопротеиндер (ФП) рамында те кп млшерде фосфор ышылыны алдытары бар, олар гидроксиамин ышылдарыны – серин, треонин, тирозинні ОН-топтарына осылан. кілдері- ихтуллин (балы уылдырыыны ФП-рі), фосвитин мен вителлин (жмырта сарысыны ФП-рі), казеин (стті ФП-рі). ФП- фосфор мен алмастырылмайтын амин ышылдарыны кзі.
Нуклеопротеиндер.
Нуклеопротеиндер жай белоктар мен нуклеин ышылдарынан трады. кілдері: ДНП жне РНП. ДНП-ны простетикалы тобы – ДН, РНП -ны простетикалы тобы – РН. НП генетикалы апаратты сатауа жне тасымалдауа атысады.
ДН-да трт реттік рылым бар: біріншілік, екіншілік, шіншілік, тртіншілік.
РН.РН трлері - матрицалы, тасымалдаушы, рибосомалы. м-РН белок синтезіне арналан рибосомада матрица тзілуіне атысады. м-РНны генетикалы коды ашылан. т-РН амин ышылдарын рибосомаа тасымалдайды. т-РНда кодона комплементарлы антикодон болады. р-РНК рибосоманы рамына кіреді. Рибосома 65% р-РН жне 35% жай белоктан трады.
4.ИЛЛЮСТРАЦИЯЛЫ МАТЕРИАЛДАР:
1. Презентация (слайдтар)
5.ДЕБИЕТТЕР:
Негізгі дебиеттер:
аза тілінде:
1.Северин Е.С.(аза тіліне аударан жне жауапты редакторы А.Ж.Сейтембетова) «Биохимия», Мскеу, 2014.
2. Сеитов З.С. Биологиялы химия, Алматы, 2012 ж.
3. Сейтембетов Т.С., Тлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялы химия.-араанды, 2007.
Орыс тілінде:
1.Николаев А.Я. «Биологическая химия», 2007 г.
2.Северин Е.С. «Биохимия», 5-е изд., М.: ГЭОТАР-МЕДИА, 2009
осымша дебиеттер:
аза тілінде:
1. Тапбергенов С.О. Медициналы биохимия.-Павлодар.-2008.
2. Плешкова С.М. жне басалары Биохимияны студенттерді здігінен оып-білуіне арналан оу ралы
1Блім. Белоктар, ферменттер, энергия алмасуы, витаминдер.
2Блім. Заттар алмасуы жне оны реттелуі.
3Блім. Адам азасындаы сйытытар мен тіндер биохимиясы.– Алматы, 2009 ж.
3.Биохимия пнінен студенттерді здігінен дайындалауына арналан тест сратары – Алматы, 2007
4.Сейтембетов Т.С. Биохимия сратары мен жауаптары - Алматы, 2011
Орыс тілінде:
1.Сеитов З.С. «Биохимия», Алматы, 2012 г.
2.Плешкова С.М. и др. Учебное пособие для самостоятельного изучения биохимии
Часть 1. Белки, ферменты, энергетический обмен, витамины.
Часть 2. Обмен веществ и его регуляция.
Часть 3. Биохимия жидкостей и тканей организма. – Алматы, 2009 г.
3.Клиническая биохимия учеб.пособие под ред Ткачук В.А. – М.: ГЭОТАР-МЕДИА, 2008
4.Кольман А., Рем К.-Г.»Наглядная биохимия»,М., БИНОМ, 2011
6.БАЫЛАУ СРАТАРЫ:
1. Биохимия нені зерттейді?
2. Крделі белоктарды рылысы туралы тсінік.
3. ФП рамы жне рылысы туралы тсінік, кілдері.
4. НП рамы жне рылысы туралы тсінік.
5. ДН рылымдары.
6. РН трлері, оларды ролі.
Дріс
1.ТАЫРЫБЫ: Ферментер. Жіктелуі. Трансферазалар, лиазалар. Жіктелуі, рылыс туралы тсінік жне катализдік сері. Кейбір ферменттерді диагностикалы маызы.
2.МАСАТЫ:Табиаты белокты биологиялы катализаторлар – ферменттер туралы тсінік беру. Ферменттерді жіктелуімен таныстыру.Трансферазалар жне лиазаларды жіктелуі, рылысы катализдік сері жне оларды жеке кілдеріні диагностикалы маызы туралы білім алыптастыру.
ДРІС ЖОСПАРЫ:
1. Ферменттер, тсінік
2. Ферменттерді номенклатурасы жне жіктелуі.
3. Трансферазалар. Жіктелуі, рылысы катализдік сері . Жеке кілдеріні диагностикалы маызы.
4. Лиазалар. Жіктелуі, рылысы катализдік сері .
3.ДРІС ТЕЗИСТЕРІ:
Ферменттер – арнайлыы бар белоктар, жасушаларда тзіліп химиялы рдістерді тездетуге абілетті биологиялы катализаторлар. «Фермент» термині «fermentum» - ашыты латын сзінен шыан. Аылшын тіліндегі дебиеттерде «энзим» сзі пайдаланылады, грек тілінінен «en zyme» – ашытыда дегеніміз маына береді.
Ферменттер мен бейорганикалы катализаторларды састыы:
- тек энергиялы ммкіндігі бар реакцияларды катализдейді ;
- кері реакцияларды тепе-тедігін згертпейді;
- реакция баытын згертпейді;
-реакция нтижесінде пайдаланылмайды.
Ферменттерді номенклатурасы жне жіктелуі
Ферменттерді кбісін катализдейтін реакция атына немесе сер ететін субстратты атына -аза деген жалау осып атайды. Мысалы, гидролаза, мальтаза, аргиназа, ЛДГ, АЛТ.
Барлы белгілі ферменттер катализдейтін реакция тріне байланысты 6 класа блінеді.
1. Оксидоредуктазалар - тотыу-тотысыздану реакцияларын катализдейді.
2. Трансферазалар - атом немесе атом топтарыны бір заттан екінші зата тасымалдануын катализдейді.
3. Гидролазалар - суды атысуымен крделі заттарды жай заттара ыдырауын катализдейді.
4. Лиазалар-заттарды сусыз ыдырауын немесе синтезін катализдейді.
5. Изомеразалар-изомерлену рекцияларын катализдейді.
6. Лигазалар немесе синтетазалар –АТФ энергиясын пайдаланып синтезделу рдісін катализдейді.
р ферментті аталуы субстратты атына немесе катализдейтін реакция атына “аза” деген жалау осылып оылады. Кейбір ферменттерді тривиальды аттары саталан.
Трансферазалар
4 тобын арастырамыз: метилтрансферазалар (кофермент ТГФ), ацилтрансферазалар (кофермент HSКоА), аминотрансферазалар (кофермент пиридоксальфосфат), фосфотрансферазалар (біркомпонентті, аллостерикалы, бірнеше полипептидтік тізбектен трады, арнайылыы жо активаторы магний иондары). Трансферазалар тасымалдайтын тобы бойынша аталады. Аминотрансферазаларды – аланинаминотрансфераза (АЛТ), аспартатаминотрансфераза (АСТ) жне фосфотрансферазаларды – креатинкиназа немесе креатинфосфокиназаны диагностикалы маызы бар.
Лиазалар
Лиазаларды ш тобын арастырамыз: кетоышылдарыны декарбоксилазалары (кофермент тиаминдифосфат), амин ышылдарыны декарбоксилазалары (кофермент пиридоксальфосфат), карбоангидраза(кофермент мырыш иондары). Сторекті жануарларды организміндегі кетоышылдарыны декарбоксилазалары мультиферменттік ( пируватдегидрогеназды жне -кетоглутаратдегидрогеназды) комплексті рамына кіреді, пируватты жне -кетоглутаратты тотыудан декарбоксилдену реакциясын катализдейді.
Амин ышылдарыны декарбоксилазалары А-ны декарбоксилдену реакцияларын катализдейді, реакция німдері – биогенді аминдер (серотонин, гистамин, ГАМ).
Карбангидраза эритроциттерде, бйрек ттікшелеріні жасушаларында кездеседі, кмір ышылыны тзілуі мен ыдырауы реакцияларын (айтымды) катализдейді.
4.ИЛЛЮСТРАЦИЯЛЫ МАТЕРИАЛДАР:
1. Презентация (слайдтар)
5.ДЕБИЕТТЕР:
Негізгі дебиеттер:
аза тілінде:
1.Северин Е.С.(аза тіліне аударан жне жауапты редакторы А.Ж.Сейтембетова) «Биохимия», Мскеу, 2014.
2. Сеитов З.С. Биологиялы химия, Алматы, 2012 ж.
3. Сейтембетов Т.С., Тлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялы химия.-араанды, 2007.
Орыс тілінде:
1.Николаев А.Я. «Биологическая химия», 2007 г.
2.Северин Е.С. «Биохимия», 5-е изд., М.: ГЭОТАР-МЕДИА, 2009
осымша дебиеттер:
аза тілінде:
1. Тапбергенов С.О. Медициналы биохимия.-Павлодар.-2008.
2. Плешкова С.М. жне басалары Биохимияны студенттерді здігінен оып-білуіне арналан оу ралы
1Блім. Белоктар, ферменттер, энергия алмасуы, витаминдер.
2Блім. Заттар алмасуы жне оны реттелуі.
3Блім. Адам азасындаы сйытытар мен тіндер биохимиясы.– Алматы, 2009 ж.
3.Биохимия пнінен студенттерді здігінен дайындалауына арналан тест сратары – Алматы, 2007
4.Сейтембетов Т.С. Биохимия сратары мен жауаптары - Алматы, 2011
Орыс тілінде:
1.Сеитов З.С. «Биохимия», Алматы, 2012 г.
2.Плешкова С.М. и др. Учебное пособие для самостоятельного изучения биохимии
Часть 1. Белки, ферменты, энергетический обмен, витамины.
Часть 2. Обмен веществ и его регуляция.
Часть 3. Биохимия жидкостей и тканей организма. – Алматы, 2009 г.
3.Клиническая биохимия учеб.пособие под ред Ткачук В.А. – М.: ГЭОТАР-МЕДИА, 2008
4.Кольман А., Рем К.-Г.»Наглядная биохимия»,М., БИНОМ, 2011
6.БАЫЛАУ СРАТАРЫ:
1. Фермент дегеніміз не?
2. Ферменттерді жіктелуі.
3. Ферменттерді номенклатурасы неге негізделген?
4. Трансферазаларды негізгі топтарын атап шыыыз.
5. АЛТ, АСТ, креатинкиназа-МВ изоферменті диагностикалы маызы
6. Лиазалар класы ферменттеріні негізгі топтарын айтыыз.
Дріс
1.ТАЫРЫБЫ:Энергия алмасуы. Энергия алмасуыны сатыларына ысаша сипаттама.
2.МАСАТЫ:Энергия алмасуы жне оны сатыларыны зара байланысы, тыныс алу коэффициенті, тыныс алуды баылау, биологиялы тотыу мен тотыудан фосфорлануды ажыратыштары туралы тсінік беру.
ДРІС ЖОСПАРЫ:
1. Энергия алмасуыны сатылары. Энергия алмасуы сатыларыны зара байланысыны сызбансасы.
2. шкарбон ышылдары цикліні (Ц) маызы жне мні. Ц-дегі маызды тотыу- тотысыздану реакциялары мен субстраттан фосфорлану реакциясы.
ДРІС ТЕЗИСТЕРІ
Энергия алмасуыны сатылары
1 сатысы – органикалы заттарды (кмірсу, липид жне амин ышылдарыны) арнайы жолдармен ыдырап,заттар алмасуыны орта німі ацетил-КоА (АС) тзуі.
2 сатысы – шкарбон ышылыны циклі (Ц).
3 сатысы – биологиялы тотыу (БТ).
сатысы – тотыудан фосфорлану (ТФ ).
Аталан трт саты бір-бірімен тыыз байланысты. Кмірсулар, липидтер жне амин ышылдарынан АС тзіледі, ол Ц-де тотыады. Ц-де 3НАДН2 жне ФПН2 тзіледі, осы тотысызданан дегидрогеназалар міндетті трде биологиялы тотыу тізбегінде (БТТ) тотыуы тиіс. Биологиялы тотыуды негізгі функциясы энергия блу мен эндогенді су тзу. БТ ерекшелігі: ол біртіндеп жреді, кптеген аралы сатылар арылы жне протондар мен электрондарды бір ферменттік жйеден басасына бірнеше рет берілуі арылы іске асады.Бл кезде р сатыда аз млшерде энергия блініп отырады. БТ-ны ш сатысында: НАДН2, ферроЦхb, ферроЦха мен ферроЦха3 тотыан кезде АТФ тзуге жеткілікті (шамамен 33 кДж) энергия блінеді. БТ–ды бл сатыларын БТ мен ТФ абысу пункттері деп атайды. БТ кезінде барлы ферменттер басында тотысызданады, одан кейін тотыуы керек, яни тіндік тыныс алуа атысатын оксидоредуктазалар ауыспалы кйде бірде тотыан бірде тотысызданан кйде болуы ммкін жне оларды тотыу–тотысыздану потенциалы (ТТП) бар. Оксидоредуктазаларды БТ тізбегінде орналасуы ТТП суіне байланысты орналасады. БТТ ферменттері трт тыныс алу комплексін тзеді, олар митохондрияны ішкі мембранасымен тыыз байланысан. I, III, IV комплекстерде БТ–ды тотыудан фосфорланумен абысуы жреді. НАДН2 тотыанда 3 АТФ, ал ФПН2 тотыанда 2АТФ тзіледі. Тотыудан фосфорлану коэффицинеті немесе Р/О коэффициентіалыпты жадайда 3 немесе 2-ге те. Егер субстрат ПФ пен тотыса оттекті бір молекуласына бейорганикалы фосфатты 3молекуласы тура келеді. Бл кезде Р/О=3 те болады; ал егер субстрат ФАД туелді ФП–пен тотыса, оттекті бір молекуласына бейорганикалы фосфатты 2 молекуласы тура келеді. Бл кезде Р/О=2 болады. БТ жылдамдыын ТФ баылайды, мны тыныс алуды баылау деп атайды. Егер АДФ аз, ал АТФ кп болса, БТ жылдамдыы тмендейді. АДФ млшері кп, АТФ млшері аз болса БТ жылдамдыы артады.БТ мен ТФ ажыртаыштары – липофильді заттар (2,4-динитрофенол и тироксин (арты млшерде, мысалы, тиреотоксикозда) митохондрияны ішкі мембранасы арылы матрикске протондарды тасымалдайды. Ішкі мембранада протонды градиент тзілмейді, сондытан АТФ синтезделмейді. Сонымен, ажыратыштар серінен АТФ тзілмейді, БТ энергиясы жылу трінде таралады.
4.ИЛЛЮСТРАЦИЯЛЫ МАТЕРИАЛДАР:
1. Презентация (слайдтар)
5.ДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
аза тілінде:
1.Северин Е.С.(аза тіліне аударан жне жауапты редакторы А.Ж.Сейтембетова) «Биохимия», Мскеу, 2014.
2. Сеитов З.С. Биологиялы химия, Алматы, 2012 ж.
3. Сейтембетов Т.С., Тлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялы химия.-араанды, 2007.
4.Сеитов З.С. Биологиялы химия, Алматы, 2007 ж.
5. Сейтембетов Т.С., Тлеуов Б.И., Сейтембетова А.Ж.. Биологиялы химия.-араанды, 2007.
Орыс тілінде:
1.Николаев А.Я. «Биологическая химия», 2007 г.
2.Северин Е.С. «Биохимия», 5-е изд., М.: ГЭОТАР-МЕДИА, 2009
3.Березов Т.Т., Коровкин Б.Ф.«Биологическая химия», М., Медицина, 2004 г.
4.Вавилова Т.П. «Биохимия тканей и жидкостей полости рта», М., «ГЭОТАР-Медиа», 2012 г.
5.Боровский Е.В., Леонтьев В.К. «Биология полости рта», М., «Медицинская книга», 2001 г.
осымша дебиеттер:
аза тілінде:
1. Тапбергенов С.О. Медициналы биохимия.-Павлодар.-2008.
2. Плешкова С.М. жне басалары Биохимияны студенттерді здігінен оып-білуіне арналан оу ралы
1Блім. Белоктар, ферменттер, энергия алмасуы, витаминдер.
2Блім. Заттар алмасуы жне оны реттелуі.
3Блім. Адам азасындаы сйытытар мен тіндер биохимиясы.– Алматы, 2009 ж.
3.Биохимия пнінен студенттерді здігінен дайындалауына арналан тест сратары – Алматы, 2007
4.Сейтембетов Т.С. Биохимия сратары мен жауаптары - Алматы, 2011
Орыс тілінде:
1.Сеитов З.С. «Биохимия», Алматы, 2012 г.
2.Плешкова С.М. и др. Учебное пособие для самостоятельного изучения биохимии
Часть 1. Белки, ферменты, энергетический обмен, витамины.
Часть 2. Обмен веществ и его регуляция.
Часть 3. Биохимия жидкостей и тканей организма. – Алматы, 2009 г.
3.Клиническая биохимия учеб.пособие под ред Ткачук В.А. – М.: ГЭОТАР-МЕДИА, 2008
4.Кольман А., Рем К.-Г.»Наглядная биохимия»,М., БИНОМ, 2011
6.ОРЫТЫНДЫ СРАТАР:
1.Энергия алмасуыны сатыларын атап шыыыз.
2.Энергия алмасуыны р сатысында не тзіледі?
3. ш карбон ышылдарыны цикліні жиынты тедеуі.
4. БТ мен ТФ-ды абысу нктелері.
5. Тыныс алу коэффициенттері нешеге те?
6.Ажыратыштарды сері неге кеп соады?
Дріс.
1.ТАЫРЫБЫ: Заттар алмасуына кіріспе. Белоктар алмасуы.Гемоглобинні ыдырауы. т,нжіс, зр пигменттеріні тзілуі. Пигменттік алмасуды бзылуы (сарыштану).
2.МАСАТЫ:Заттар алмасуыны сатылары, катаболизм мен анаболизм туралы тсінік алыптастыру. Студенттерде гемоглобинні ыдырауы, т,нжіс, зр пигменттеріні тзілуі, пигменттік алмасуды бзылуы (сарыштану) туралы білім алыптастыру.
ДРІС ЖОСПАРЫ:
1. Заттар алмасуыны сатылары.
2.Катаболизм, анаболизм.
3. ММЖ жасушаларында гемоглобинні ыдырауы.
4.Гепатоциттерде бос билирубинні заласыздануы.
5. т,нжіс, зр пигменттеріні тзілуі.
6.андаы билирубинні алыпты мшері.
7. Сарыштану. Трлері. Сарыштануды р трінде байалатын андаы, зрдегі жне нжістегі згерістер.
3.ДРІС ТЕЗИСТЕРІ:
Заттар алмасуыны сатылары:
1-сатысы – орытылуы.
2-сатысы – сіірілуі.
3-сатысы – аралы алмасу.
4-сатысы – зат алмасуды соы німдеріні блінуі.
Заттар алмасуы – бл бір-бірімен тыыз байланысты, арама-арсы 2 дерісті – ассимиляция (анаболизм) мен диссимиляцияны (катаболизм) жиынтыы. Анаболизм – энергия сіірілу арылы жретін заттарды синтезі. Катаболизм – энергия бле жретін ыдырау дерісі, бл энергия анаболикалы дерістерге жмсалады.
Біз белоктар алмасуынан гемоглобинні ыдырауын арастырамыз.