Герцбергті ынталандырушылы гигиенасыны теориясы

А. Маслоу бойынша ажеттіліктер пирамидасы.

Ынталандыруды мазмнды теориялары бірінші кезекте, сіресе жмысты клемі мен мазмнын анытауда адамдарды сранысын анытайды. Ынталандыруды азіргі концепцияларыны негіздерін салуда Абрахам Маслоу, Фредерик Герцберг ебектері лкен маыза ие болды.

Басарушылары адамны ажеттіліктеріні кнделікті жне оларды ынталандыруа сері туралы ебегінен білген бихевиористерді бірі А.Маслоу болып табылды.

Онымен растырылан ке танымал ажеттіліктерді иерархиясы келесі негізгі ойлар мен алы шарттарды кіргізеді:

• адамдар немі андай да ажеттіліктерді сезеді;
• адамдар блшек топтара біріккен кшті белгіленген ажеттіліктер жинаын бастан кешіреді;
• ажеттіліктер тобы бір-біріне атысты иерархиялы трде орналасан;
• ажеттіліктер анааттандырылмаса, адамды іс-рекеттерге трткілейді. анааттандырылан ажеттіліктер адамдарды айта ынталандырмайды;
• егер ажеттілік анааттандырылса, оны орнын баса анааттанбаан ажеттілік басады;
• кп жадайда адам бір-бірімен жинатылы атынаста болатын бір уаытта бірнеше р трлі ажеттіліктерді сезеді;
• «Пирамиданы» негізіне жаын тран ажеттіліктер е бірінші ретте анааттандыруды талап етеді;
• жоары дегейдегі ажеттіліктер тменгі дегейдегі ажеттіліктер анааттанан со адама белсенді трде сер етуді бастайды;
• тменгі дегейдегі ажеттіліктерге араанда жоары дегейдегі ажеттіліктерді кп санымен анааттанулары ажет.

ажеттіліктер пирамидасы — адамны ажеттіліктерін сипаттайтын иерархиялы модельді жалпы атауы. Ол америкалы психолог Абрахам Харольд Маслоу1943 ж. "Psychological Review" журналында басылып шыан "Адамны мотивациясыны теориясы" ("A Theory of Human Motivation") мааласында алашы рет ажеттілік иерархиясын бейнелеген.Маслоуды теориясына сйкес ажеттіліктерді бес тобы бар:

1.Физиологиялы ажеттіліктер. Олар адам организміні тамаа, суа, жылуа, йыа деген ажеттіліктері.

2.зіне физиологиялы жне психологиялы факторларды кіргізетін ауіпсіздіктегі ажеттілік. Адам денсаулыы мен жмыса абілеттілігін сатап алу шін жарааттанудан ашы болуа тырысады. Адам ауіпсіздікте жне жинаыны саталуында психологиялы ажеттілікті сезеді. ажеттілікті осы трі адамдарды рттен сатану келісімдерін жасауа немесе зіні ашасын банкте сатауа итермелейді.

3. леуметтік топа жату ажеттілігі. Адам басаларды жаынан досты атынасты ажетсінеді жне белгілі леуметтік топа жатуа тырысады.

4.Сыйласты ажеттілігі зіне зіндік ндылы сезімінде, сыйласу жне топты баса мшелеріні жаынан адірін арту ажеттілігін енгізеді. Кптеген басарушыларды іс-рекеттеріні себебі болып дл осы ажеттілікті анааттандыруа тырысу табылады.

5.зін таныту ажеттілігі-зіні ммкіндіктерін толы крсету, ол адамны оан деген басаларды кзарастарына арамай зімен-зі болуа мтылу.

 

А. Маслоу пирамидасы

 

ажеттіліктерді ру теориясы рбір ажеттіліктерді табиаты андай деген сраа жауап бермейді. Бл теорияны негізгі міндеті адамды ынталандыруа ажеттілікті сер етуіні белгілі динамикасын біле отырып адама сер ету оан белгілі дрежеде зіні ажеттіліктерін анааттандыруа ммкіндік беруін крсетуге мтылу болып табылады. Бл теория азіргі басару теориясы мен тжірибесіні дамуына лкен серін тигізді. Біра мір осал жерлері бар екенін де крсетті.

Біріншіден, ажеттіліктер кптеген жадайлы факторлара байланысты трліше крінуі ммкін (жмысты мазмны, йымдаы жадай, жас, жыныс жне т.б.). Екіншіден, бір топ ажеттілікті баса ажеттілікті артынан Маслоу «пирамидасы» крсеткендей, жруі міндетті емес. шіншіден, жоары дегейдегі ажеттіліктерді анааттануы оларды ынталандыруа сер етуді лсіздендіруге келуі міндетті емес. Осы ережеден баса оны анааттану дрежесіне арай ынталандыруа зіні серін лсіздете жне тіпті кшейте алатын зін крсету ажеттілігі болып табылады. зін таныту жне зін крсету ажеттілігі осы ажеттілікті анааттандыру процесіндегі ынталандыруа кшті серін тигізе алатынын тжірибе крсетті.

Герцбергті ынталандырушылы гигиенасыны теориясы.

Маслоуды теориясын дамыта отырып, ебек экономикасы облысындаы американды психолог жне маман Фредерик Герцберг 50-ші жылдарды екінші жартысында ажеттіліктерге негізделген таы да бір ынталандыру моделін дамытып шыарды. Герцбергті нтижелеріне сйкес, егерде оларды рекеттері жеткіліксіз болан жадайда адамды ебек етуге уантудан айыратын факторлар бар, біра та, оларды рекеттері адама баытталан болса, олар сол уанышты шаыруа абілетті. Мысала, ебек орны араы, лас жне тартымсыз болса, онда ебекке мтылу ысара бастайды. Егерде ол таза жне эргономикалы жаынан таза болса, тек осы есебінен-а ебекке деген ынта пайда бола бастайды. Герцберг бл факторларды «гигиеналы» топа жатызады. Блардан баса наыз ебек ызметін белсенді ететін факторлар да бар. Сонымен атар жетістікке жету жне онымен байланысты таным сезімі де ерекше роль ойнайды. Бл жерде Маслоуды зін жетілдіру есебімен сйкестік параллелі байалады. Ебек процесіні зі де маызды болып табылады: тартымдылы, ынтаны туызу абілеттілігі жне крсетуге берілетін ммкіндігі.

Герцбергті ойынша, жмысшыны ебекпен анааттануа кмектесетін факторлара келесілер жатызылуы ммкін:

1) ебек жетістіктері;

2) ебегіні танылуы;

3) ебек процесіні зі;

4) жауапкершілік дегейі;

5) ызметтегі су;

6) профессионалды су.

Герцбергті теориясына сйкес, бл 6 факторларыны біреуіні бар болуы немесе оларды барлыы адамны ебек пен анааттану дрежесі жоарылаан со ебек мінез-лыны жаымды себептерін кшейтеді.

Ебекпен анааттануа кедергі жасайтын факторлара Герцберг келесілерді жатызады:

1.жмысты сатап алу кепілдіктері;

2.леуметтік статус;

3.компанияны ебек саясаты;

4.ебек жадайы;

5.тікелей бастыты атынасы;

6.жеке зіндік бейімділіктер;

7.зара арым-атынастар;

8.ебекаы.