Атуа арсы затты сапасын анытау
Зертханалы жмыс
5.1. Жмысты масаты
1. Тменгі мза айналан сйытытарды трлеріні сапасы бойынша білімімізді жетілдіру .
2. Тменгі мза айналан (оларды сапа крсеткiшi жне дiстерi ГОСТ анытауы) сйытарды сапасы бойынша нормативтiк-техникалы жаттамамен танысу.
3. Тменгі мза айналан сйытарды сапасын баылау жне анытауыны дiстерiмен танысу.
4. Тменгі мза айналан сйытарды сапасын баылау жне баасы бойынша деттену.
Жмысты ткiзу уаыты - 2 саат.
5.2. Тапсырма
1. Сырты белгiлеріне арап сыналып отыран лгiні баалау.
2. рам жне атуа арсы затты ату температурасын анытау.
3. атуа арсы затты сапаны дрыстауы бойынша есептеудi жасау.
4. Жмыс туралы есеп берудi рау.
5. Баылау сратарына жауап беру.
5.3. Теориялы блiк
озаушылар шiн мздатыш сйы ретiнде су жне арнайы тменгі температурада ататын атуа арсы сйы заттар олданылады. атуа арсы заттар ретiнде су тз ерiтiндiлерi, спирт жне таы баса осындыларды олдана алады. Сумен екі атомды спирт этиленгликоленні араласуыны сйкес концентрациясы болып табылады.
Этиленгликоль –200С тыыздыы 11 г/см3 болатын тссiз немесе сарылау сйыты, 197,50С айнау температурасы жне минус 12 0С ату температурасы.
5.1-шi сурет. ату температурасын анытауы шiн гидрометр жне атуа арсы заттардаы этиленгликолінi мазмны: « клемдi пайыздардаы гликоль»; б – «ату температурасы»
этиленгликолдi су ерiтiндiлерiнi ату температурасы (5.2-шi сурет) графикадан кріп отырандай концентрацияа туелді згередi.
-75оС е тмен ату температурасына 66,7 % этиленгликоль жне 33,3%
судан тратын сйыты ие.
Этиленгликлоьдік антифриздер екі маркада шыарылады: «65» ату температурасы -65оС жоары емес, «40» -40оС-дан жоары емес.
азiргi автоклiктердi салындату жйелерiнде кез-келген маусымда Тосол А-40 Тосол А-65 антифриздері олданылады.. Олар этиленгликольден жне р трлi оспалар кешенінен даярланатын А тосолды су ерiтiндiлерi болады. Этилгликолень негізінде ралан дл осындай ату температурасындаы баса да маркалар кездеседі.
Этилогликолень мен оны сулы ерітінділері те улы болып келеді. Біра ооны сері тек адамны ішкі азасына тскенде ана байалады, сондытан тері мен тыныс алу жолдарын арнайы орау ажет етілмейді.
Этиленгликол мздатыш сйыыны олдану кезiндегi асиеттерiнi баалары шiн негiзгi крсеткiш ату температурасы болып табылады. Этиленгликол мздатыш сйыыны ату температурасы гидрометра жне рефрактометр кмегімен аныталады.
5.2-шi сурет. Сулыгликольді сйытыты р тыыздыыны жне t3 ату температурасыны оны рамындаы Св суа туелділігі
5.3.1. Антифризді сырты белгiлерне арай баалау
Антифризді сырты белгілеріне арай баалау кезіде оны тсіне жне механикалы оспаларды бар жотыына назар аударылады.
Тс антифризге осылан арнайы бояыша байланысты, жне ол сарыш, сары, ызыл жне ккшіл болуы ммкін. алай боланда да тсті антифриз анытамасына белгіленген МЕСТ немесе техникалы шарттармен салыстыру ажет. Антифризда механикалы оспаларды болуына жол берілмейді.
5.3.2. Антифризисті рамы мен ату температурасын анытау
Антифризисті рамы мен ату температурасын гидрометр мен рефрактометрден баса 5,1 таблицаны пайдаланып тыыздыын лшеп, сонымен атар диаграмма (5.2 сурет)арылы анытауа болады.
Рефректометр арылы антифризисті ату температурасыны е дл лшемін алуа болады, біра мны арапайым трін гидрометр жне ареометрді пайдаланып іске асыруа болады. Гидрометрді сырты беті ареометрге сас, біра ол екі шкаладан трады. Біреуі этилонгликоленні концентрациясын % клемінде анытаса, екіншісі сйкес ату температурасын анытау шін олданылады. Гидрометрді тмендегі ішкі блігінде лшеу жріп жатандаы температураны анытауа арналан термометр бар.
Этиленгликольді рамын дл анытау шін оан температуралы тзетулер енгізіп, мына формула бойынша есеп жргізу ажет
Сист– этиленгликольді шын мніндегі концентрациясы, С – этиленгликолень концентрациясы.
5.3.3. Антифризді сапасын тзету шін есептеулер жргізу.
Этиленгликольінi айнау жне суды температурасы сйкесiнше 197, 5 оС жне 100 оС те, сондытан е алдымен атуа арсы заттан автоклiктердi пайдалануды жанында су буа айналады, мздатыш сйы сапасыны дрыстауы суды жетiспеушiлiгі санны салындату жйесiнi осымшасына апарады. Егер жйеден атуа арсы заты аып кетуі орын алса, онда оны кемуін судан баса этиленгликольді тиiстi сйыты маркасы толытырады.
ю керек болан жадайда оны сапа крсеткiштерi орнатылады жне этиленгликоль немесе суды ю алпына келтiруi туралы шешiм абылдайды.
Толытырылатын этиленгликольді саны тмендегі формула бойынша аныталады. 
мндаы X - толытырылатын этиленгликольді млшері, мл; V - талданатын лгiнi клемi, мл; а - талданатын лгiдегi суды клемдiк пайызы; b - дрысталан лгiдегi суды клемдiк пайызы; к – толытырылатын этиленгликолдаы суды клемдiк пайызы.
Толытырылатын суды млшері мына формула бойынша аныталады
мндаы U - толытырылатын суды млшері, мл; V - талданатын лгiнi клемi, мл; с - талданатын лгiдегi этиленгликольді клемдiк пайызы; d - дрысталан лгiдегi этиленгликольді клемдiк пайызы.
5.4. Эксперименталдi блiк
5.4.1. Сырты белгiлерге арналан атуа арсы зата баа беру
Жабды:
—диаметрi 40—55 мм болатын шыны цилиндр;
— сыйымдылыы 250 мл химия стаканы;
— сыналып отыран атуа арсы затты лгiсі.
Жмысты орындалу ретi
1. Сыналып отыран атуа арсы затты шыны цилиндр лгiмен толтыру.
2. Оан жай кзбен арап алып кетуіне жол берме, лгi толтырылып, механикалы оспаларды бар болуын немесе жотыын аныталып арап шыу.
3. Бааны нтижелерiн есептеу нтижесiне жазып алу.
5.4.2. рам ын жне атуа арсы затты ату температурасын анытау
Жабды:
—диаметрi 40—55 мм болатын шыны цилиндр;
— сыйымдылыы 250 мл химия стаканы;
— гидрометр;
— тыыздылшеуiштердi жиынтыы;
— сыналып отыран атуа арсы затты лгiс.
Жмысты орындау ретi
I вариант
1. Химия стаканы кмегiмен сыналып отыран атуа арсы затты шыны цилиндрды лгiсімен толтыру.
2. Оны тербелiстерiнi тотатылуы кезінде цилиндрге гидрометрді абайлап тсiрсiн, жне менисктi кенересi бойынша есептеудi жасау. Мениск кз есептейтін дегейде болуы керек.
3. айта есептесу жасау керек болса (5.1 ) формула бойынша температураны тзетудi есепке алумен этиленгликольінi мазмны.
4. (5.2 ) жне (5.3 ) формулалары бойынша атуа арсы затты сапаны дрыстауы бойынша есептеу жасалсын.
5. Сынау нтижесiн есептеу нтижесiне жазып алу.
II вариант
1. Химия стаканы кмегiмен сыналып отыран атуа арсы затты шыны цилиндрді лгiсімен толтыру.
2. Практикумны 1.3-шi тарма айтылан дiстемеге сйкес атуа арсы затты тыыздыты лшемiн тыыздылшеуiш лшеу шегi бойынша олайлы олдана жасау.
3. Этиленгликольнi шоырландыруды жне атуа арсы затты атуды температураны 5.1 кестенi пайдалана анытау.
4. (5.2 ) формулалар бойынша атуа арсы затты сапаны дрыстауы бойынша есептеудi жасалсын (5.3 ) жне.
5. Жалпы орытындысын шыарып, анытауын нтиже есебіне енгізу.
III вариант
1. атуа арсы затты сыналып отыран лгiнi тыыздыын 1 жне 2 вариантты серi II айта айтып анытау.
2. 5.2-шi сурет тебетейiлген атуа арсы затты рам жне оны ату температураны анытауа диаграмманы пайдалану.
3. (5.2 ) формулалар бойынша атуа арсы затты жне сапаны дрыстауы бойынша есептеудi жасалсын (5.3 ).
4. Аныталан нтижені есептеу нтижесiне жазып алу
5.4.3. Есептеу нтижесiнi растыруы
1. Талдауларды нтижелерi бойынша жне форма бойынша кестенi толтыру:
Баылау сратары
1. атуа арсы зат деген не?
2. Автомобилдiк озаушыларды сууы шiн олданылатын атуа арсы затты рамы алай аныталады?
3. Гликол атуа арсы заттарды этилен ерекшелiктері мен оларды пайдалануыны жанында нені есепке алуы керек?
4. Гликол атуа арсы заттарды, этиленнi маркасын санап шыыыз!?