Дріс. Балалар, жеткіншектер жне жастар арасындаы леуметтік-педагогикалы ауытулар

Жоспары:

1. Балалар мен жеткіншектер арасындаы леуметтік-педагогикалы ауытуларды сипаттамасы жне себептері мен салдары

2. Ауыту трлері мен типтері жне оларды сипаттамасы.

3. Тзетуге келетін жне тзетуге келмейтін ауытулар.

4. Жастар арасындаы леуметтік- педагогикалы ауытуларды себептері мен салдары.

5. Жастар ымы жне оларды санаттары.

6. Ауытуды алдын алу технологиялары.

 

Ауыту негативті немесе позитивті сипата ие болуы ммкін. Мысалы, баланы ауытуы кейде оны аыл-ойы жаынан кемістігі болып саналса, кейде ол талантты болуымен айындалады. Мінез-лытыы алкоголизм, нашаорлы, ылмыс жасау жне т.б. алыптан ауытулар тланы леуметтік алыптасу процесіне жне жалпы оамны дамуына кері серін тигізеді. Мінез-лытаы позитивті ауытулар, яни леуметтік шыармашылыты барлы формаларына жататын экономикалы абілеттілік, ылыми жне кркем шыармашылы жне сол секілді аситтер керісінше леуметтік жйені дамуына, ескі алыпты жадайларды орнына жаа талаптарды алып келеді.

Балалар мен жеткіншектер арасындаы леуметтік ауытуларды жиі кездесетін тріне девиантты жне делинквентті мінез лытар жатады.

алып (норма) ымы медицина, психология, педагогика жне физиология ылымдарында кеінен олданылады. алып тсінігі шынды болмысты сипаттайтын обьективті реалдылыты андай да бір орта статистикалы крсеткішін крсететін шартты бейнелері болып табылады.

леуметтік педагогикадаы «алып» жне «ауыту» ымдары баланы леуметтік мінез-лы мен даму процесін сипаттау шін олданылады.

 

Девиантты мінез-лы деп мінез-лындаы нормадан ауытуы бар балаларды айтамыз. Яни, агрессия, з бетінше сабатан ашу, нашаорлыа ызыушылы таныту, шылым мен ішімдікке уестену жне т.б. девиантты мінез-лыа жатады.

Ауыту трлері мен типтері жне оларды сипаттамасы. Шартты трде алыптан ауыту былысын трт трге блуге болады. Олар: денедегі ауыту,психологиялы ауыту, педагогикалы ауыту жне леуметтік ауыту.

 

алыптан ауытуды трлері

Денедегі алыптан ауыту былысы адамдарды денсаулыындаы кемшіліктерге байланысты болып, медициналы крсеткіштермен айындалады. Медицинада рбір жас ерекшелігіне сай адамдарды денесіні саулыын сипаттайтын зіндік крсеткіштері (салмаы, бойы, ккірек клемі, жне т.б.) айындалан. йтсе де бгінгі кні оамдаы ртрлі леуметтік индытарды салдарынан барлы балалар дене жаынан сау болып дниеге келе бермейді, іштей денсаулыындаы ауытулармен мірге келетіндер кп.

Денсаулыы мен дамуы жаынан ауытуы бар адамдарды мынадай трлерін атап крсетуге болады:

- дерт – психикалы немесе физиологиялы функциясында аномальды былысты болуы, андай да бір іс-рекетті орындауда иынды туызатын аномальды рылым элементтерді кездесуі;

- ммкіндігі шектелген – адам имылында алыпты болан рекеттерді жасауда абілеттілікті болмауы немесе шектеуі;

- мгедектік – жас ерекшелік, жынысты жне леуметтік факторлардан туындайтын андай да бір нормативтік рлдерді орындауды шектейтін немесе кедергі келтіретін натылы адамдарды ммкіндігіні шектелуі немесе дефектісіні кез келген салдары.

 

2. Психикалы ауыту баланы аыл-ойы дамуымен, псиикалы жетіспеушілігімен байланысты айындалады. Оан адамны сзі, эмоциялы-еріктік кші, сондай-а сйлеудегі кемшіліктер, ттыу, оу мен білім мазмнын баяндаудаы кемшіліктер жатады. Баланы аыл-ойы жаынан дамымай алуы жйке жйесіні тума дефектісі немесе ауруды салдарынан болу ммкін.

Психикалы ауытуа сйлеу мшесінде ртрлі иынды дегейдегі кемістігі бар балалар жатады. Эмоционалды-еріктік сферасында ауытуы бар балаларды да осы топа жатызамыз. Бл ауытуды е ауыр трі, оамды, суицидтік рекетке бару ауіпін тудыратын психикалы кй – аутизм ретінде крінеді.

Психологиялы ауытуды ерекше тобы болып табылатын таы бір ыры – балаларды дарындылыы. Бл андай да бір тапсырманы орындауда табысты нтижеге жетуді амтамассыз ететін абілеттілеттіліктерді тамаша йлесімділігі. абілеттіліктер – іс-рекеттерді біратар жиынтыын мегеру шараларында крінетін тланы сипаты.

 

3. Педагогикалы ауыту – бл ым леуметтік педагогика мен педагогика ылымдарында аз олданылады. Бл е алдымен педагогикалы масатты жзеге асыруда білім алушыны рекетінде алыптасан нормалар мен крсеткіштерді саыстыру арылы реттеп отыратын ынталандыруды тла дамуына серімен іске асырылады.

 

 

леуметтік ауыту – ол «леуметтік алып» ымымен байланысты. леуметтік алып- оам дамуыны зіндік кезеінде алыптасан жне арнайы абылданан леуметтік топты немесе адамдарды мінез-лы рекеттеріні лгі ережесі. леуметтік ауыту адамны мінез -лы мен жріс-трысындаы рекеттерді оамды талаптара сйкес келмеуінен немесе кзарастарындаы айшылытарынан байалады. леуметтік ауытуды М.А.Галагузова зерттеп, оны лкен екі топа блген. Олар: оамдаы рбір адама таралатын универсалды леуметтік алып, сонымен атар, адамдарды мір рекетіні ерекшеліктері мен маманды ызметтеріні ерекшеліктеріне байланысты айындалатын дербес алып (мысалы, дрігерлер, педагогтар, т.б.) леуметтік алып оамды мірді тратылыын амтамассыз ететін жне нормативті реттеу жйесіні элесенті болып табылады ( мораль, дстр, ы). леуметтік алыпты баса да белгілеріне арай ыты, моральды, саяси, діни жне т.б. деп топтастыруа болады

 

 

 

Тзетуге келетін жне тзетуге келмейтін ауытулар. леуметтік алып пен адам мінез-лыны одан ауытуы кез кеген оамны дамуындаы бліп алысыз фактор ретінде крінеді. Балалар шін леуметтік алыпты ерекшеліктеріне оларды леуметтік трбиелер мен леуметтік рлдерді мегеру барысындаы леуметтік ндылытара мойынсыну жне алыпты дстрлерді мегеруі мен трбиесі негіз болады. Кез келген ауытуды таза кйінде абылдауа болмайды. Олар аралас кйде кездеседі. Мысалы, леуметтену процесіні рбаны болан балалар денсаулыын бзып алады. Бл – леуметтік ауыту мен дене жаынан ауытуы бірге жзеге асып жатыр деген сз.

 

 

Тзетуге келетін ауытулара девиантты мінез- лыты, делинквентті мінез-лыты, криминалды мінез-лыты, психикалы ауытуды, педагогикалы ауытуды, леуметтік ауытуды жне денедегі алыптан ауытуды кейбір трлерін жатызуа болады.Тзетуге келмейтін ауытулара кбіне туаннан пайда болан ауытулар жатады. Денедегі алыптан ауыту былысында аыл-есіні кемістігімен туылан балалар, крделі кемістік тобына жататын адамдар жне т.с.с. жатады. Кей жадайларда туаннан пайда болан ауытуларды медицинаны кмегімен, крделі емдеу, аперация жне т.б. арылы ауытуды тзетіп жатан жадайлар кп.

 

Жастар арасындаы леуметтік- педагогикалы ауытуларды себептері мен салдары. Шартты трде алыптан ауыту былысын балаларда кездесетін зін-зі сыйлауыны тмендігі девиантты мінез-лыты барлы трінде крініс береді, сондай-а ылмысты топа ену арылы ы бзушылы рекетіні болуы, наша олдану, ішкіштік, агрессия, суицидті мінез-лы жне р трлі психикалы бзылулар орын алады.

 

 

 

Жеткіншектерді мінез-лындаы ауытулар туа пайда болмайды, олар физиологиялы ауытулардан емес, отбасындаы жне мектептегі дрыс трбие бермеуді салдарынан пайда болады. Осы аталан ауыту девиантты мінез-лыты шыуына алып келеді.

Жастар арасындаы леуметтік - педагогикалы ауытуларды пайда болу себептеріне отбасыны трбиесі де жатады. Отбасылы жадайлар р трлі, жне олар да бала психикасына те лкен сер береді. Е.А.Иванова мен С.А.Фролов Мскеуді психиатриялы ауруханасында нашаор аурулармен леуметтік жмыс жргізді. Мскеуді психиатриялы ауруханасында нашаор аурулармен леуметтк жмыс жргізді. Олар жоары ауіп –атер мен наркотуелді бала алыптасатын отбасыны 3 трін бліп крсетті. Олар 1) соыр баыныштылыа, стемшілікке негізделген ата-аналар улеті; 2) толы емес отбасы 3) иыншылы крген отбасы.

Бірінші жадайда ата-аналарды біреуіні шексіз билік иесі (жиі кесіні) болан жадай бірінші орын алады. Мндай отбасында скен бала ешкімге арсы тра алмайды, оай нашаор болады. Екінші жадайда бала кесіні жотыына иналады, толы отбасы еместігіне; содан кейбіреулері есірткі мен ішімдіктен сабырлы табады немесе ызаланып, барлыын керісінше істейді. шінші жадайда да бала иналады. Отбасында иыншылытар кп болады, біреулер ауырады, айыршылы, жетіспеушілік; отбасында біреу маскнем немесе нашаор; біреу трмеде болу ммкін. Денсаулыы мен дамуы жаынан ауытуы адамда туа пайда болады немесе жре пайда болады.

Ауытуды алдын алу технологиялары. леуметтік дамуында ауытуы бар балалара ата- аналарыны аморлыынсыз алан оамды балаларды жатызуа болады. Бл балалар жетімдік немесе леуметтік жетімдік кргендіктен, мндай былыстар оларды бойында оамды ортаа сенімсіздікпен арау, орыныш, жалызды сезімні пайда болуына жне т.б. сезімдерді алыптасуына негіз болады жне леуметтік ауытуды алышартын жасайды.

Аутуды алдын алуды ш жолын арастырса, олар: Балаларды зін-зі баалауын дамыту, балалармен леуметтік-педагогикалы психологиялы жмыс жргізу жне ата-аналармен леуметтік педагогикалы жмыс жргізу.

 

Ауытуды алдын алу трлері:

Балаларды зін-зі баалауы бала дамуы шін те маызды. Баланы зін-зі баалауын дамыту арылы баланы ауытуыны алдын алуа болады. зіне сенімді, зін-зі баалауы жоары балалар ауытуа шалдыпайтыны психологиялы практикада длелденген. Балалармен леуметтік педагогикалы-психологиялы жмыс жргізуге профилактикалы жмыстар ткізу, лекция оу, ситуациялы шараларын, алдын алу шараларын жне т.б. ткізу жатады. Ата-аналармен леуметтік-педагогикалы жмыс жргізу – бл ата-аналармен профилактикалы жмыстар жргізу болып табылады. Яни, бала трбиені алымен зі сіп келе жатан отбасынан алады. Сондытан, ата-ананы балаа ыпалы бірінші орында трады. Ата-ананы балаа андай трбие бергені оны болашаына тікелей сер етеді. Баланы алыптан ауытуыны алдын алуыны бірден-бір жолы – ата -аналарыны трбиесі.

Тжырым:

1. оамда орын алып отыран кптеген келесіз жадайлар мен кздесетін иыншылытар адамны алыпты мір сруі мен мінез- лыны згеруіне алып келеді. леуметтік педагог ызметіні ажеттілігі тланы алыпты мір сру дстріне айта келу мен оам талаптарына бейімдеуден туындайды.

2. Педагогикалы процесс екіжаты сипата ие боландытан, тланы леуметтендіру процесі тланы зі тарапынан белсенділікті болуын ажет етеді.

3. леуметтік педагогикалы процестегі алып ымны зі оамды категория ретінде згеріп отырады.

4. алыпты ауытуды бір тріні орын алуы баса трлеріні де пайда болуына алып келеді. Баылау сратары мен тапсырмалары:

1. леуметтік педагогикадаы «алып» жне «алыптан ауыту» ымдарына сипаттама берііз.

2. Ауытуы бар балаларды белгілерін жне оны себептеріне сипаттама берііз.

3. Бойында ауытуы бар балаларды белгілерін атаыз жне леуметтік ауытулар арасындаы байланыстылыты длелдеіз.

4. Бгінгі оамда леуметтік ауытуы бар балалармен жмысты жргізілуіне кзарасыыз андай? Кзарасыызды натылы аргументтермен длелдеіз.