Рт қауіпсіздігі туралы».
Сонымен қатар «Еңбекті қорғаудың» құқықтық негіздерін, заңдық актілер сияқты əртүрлі юристік күші бар актілерден тұрады:- ҚР Президентінің бұйрығы; ҚР Басқармасының бұйрығы; сот шешімдері жəне абстрактілі сот шешімі, министрліктер мен ведомствалық бекітулер, өзінің компентенциясында шегіндегі орындаушы органдармен орындалған нормативті актілері.Еңбекті қорғау бойынша осы актілер, негізгі нормативті – құқықтық актілерге жататындары: МЕСТ-тер- «Еңбек қауіпсіздігінің стандарттар жүйесінің мемлекеттік стандарттары»(ЕҚСЖС);
- мемлекеттік санитарлы – эпидеммиологиялық ережелер мен нормалар (санитарлы ережелер, гигеналық нормативтер, санитарлы ержелер мен нормалар, СанЕмН, санитарлы нормалар);
- құрылыстық нормалар мен ережелер (ҚНмЕ), құрылыс жəне жобалау бойынша ережелер жиыны;
- еңбекті қорғау бойынша сала аралық ережелер, «Еңбекті қорғау»
бойынша сала аралық типтік нұсқаулама;
- «Еңбекті қорғау» бойынша салалық ережелер, «Еңбекті қорғау» бойынша типтік нұсқаулама;
- қауіпсіздік ережесі, қондырғыларды қауіпсіздігін шеттету ережесі,
қауіпсіздік бойынша нұсқаулама.
Сала аралық ережелер, СНмЕ-лер жəне СанЕмН əрбір 5 жылдажаңартылып отырады, ал сонымен бірге ведомствалық нұсқаулар мен ережелер-3 жылда жаңартылып отырады.Заңдық актілерМаңызды құқықтық құжаттар, ол 4.07.2001 жылы өзгерген, 3.03.2001 жылғы ҚР Басқарушылары бекіткен «еңбек əрекетімен байланысты, жұмысшылардың денсаулығының зақымдалуы мен сəтсіз жағдайларды ескеру мен зерттеу ережелері». Ережелер ұйымдардағы кез –келген жеке меншіктіктің формасы мен сəтсіз жағдайларды есептеу жəне зерттеу тəртібін бекітеді, сонымен бірге жеке меншік иелерінде.Онда сəтсіз жағдайлармен байланысты қабылданған, өндірістегі сəтсіз оқиғаларды зерттеу туралы алғашқы кезекті шаралар жазу түрі жəне актінің формасы аталып көрсетілген. Ережелерде өндірістік жарақат ретінде көрсетілген жағдайлар топталынған:1) жұмыс орны тəртібінде, өндіріс құралдары, жеке қорғаныс құралдарын дайындау мен жүргізу кезінде, жұмыс уақытының аяқталуы бойынша немесе басталар алдында.2) жұмыс ұйымдастырушы немесе жұмыс берушінің тапсырмасымен байланысты, өзінің міндетін немесе жұмысын орындаумен болған орнында немесе іс сапар уақытында жəне жұмыс орнында, жұмыс уақыты аралығында;3) өндірістік зиянды жəне қауіпті əсерлердің нəтижесінже;4) жұмыс уақытында, жұмысшы зерттеуінің жолы бойынша, жұмысорнында қызмет ету объектілері арасындағы жылжумен байланысты əрекеттерді, жұмыс берішінің тапсырмасын орындауы бойынша əрекеттерді, жұмыс берушінің тапсырмасын орындауы бойынша;5) жұмыс берушінің көлігінде;6) қызметтік жол жүруі үшін пайдалану құқығына жұмыс берушінің жазбатүріндегі келісімі бар болған кездег, жеке көлікте;7) жұмыс берушінің бұйрығы бойынша, өзінің жəне басқа ұйымның
территориясына келген кезеңінде, сонымен бірге жұмыс берушінің жеке меншігін қорғау кезінде;8) жұмыс орны бойынша немесе іс сапары кезінде жұмысшының қызметтік міндетін орындауы кезінде, оны қасақана өлтіру жəне оны жарақаттауы.Өндіріспен байланысты əрбір нақты жағдайды тексеріп комиссияанықтайды. Егер жұмысшыға, жұмыс берушінің қатесінен сəтсіз жағдайдың нəтижесінде денсаулығына зиян келсе, онда Қазақстан Республикасының нормативті құқықтық актілері қарастырылған жағдайлар мен тəртіпте, егер жұмысшыға сақтандыру салымы төленбейтін болса, жұмыс берушіні жазалайды.
ҚР 17.03.93жылы өзгеріп, қосымша 28.06.2002 жылы толықтырылған Министрлер кабинетінің бұйрығымен бекітілген «Еңбек қызметін орындаумен байланысты жұмысшылар мен қызметкерлердің денсаулығының зақымдалуы мен жеке меншігінің барлық шығынын есептеудің ұйымдық ережесіне» сəйкес зиян келтіру мөлшері 12айда, орташа еңбек ақысы негізінде есептелінеді.Егер жарақат алған жұмысшы, тұрғындарды əлеуметтік қорғауаймағындағы орталық орындаушы органдардың территориялы бөлімшесінде көмек түрлерін (емдеу, қосымша тамақтану, дəрі –дəрмек алу, медициналық тексеруден өту, санитарлы-курорттық емдеу, зиян шегушінің емделу орнына барып – қайтуына төлем ақысын қоса алғанда), алмаса, ұйым жарақат алған жұмысшыға еңбек ақысына қосымша жəрдем ақы береді жəне қосымша шығынды төлейді.Арнайы медициналық жəне тұрмыстық күтім қажет, зиян шегушіге,шығынды əрбір күтім түріне байланысты бірден кем емес есептік айлық көрсеткішінен бөліп отырады. Ұйым зиян шеккен жұмысшыға жəне оның отбасы мүшелеріне жəне зардап шеккен жұмысшыныңы қаза болуына байланысты шығынын төлеуге, тұрғын ауданның төлемі бойынша жеңілдіктер жасауға, балалар мекемелеріндегі балалардың шығынын төлеуге, жалпы көлік түрлеріндегі жол ақысын төлеуге жəне басқа да көмек түрлерін көрсетуге міндетті.15.01.98 жылы ҚР Министрлігініңеңбек пен əлеуметтік қорғанысты енгізу бұйрығымен «Еңбек жағдайы бойынша ұйымның өндірістік объектілерін аттестациядан өткізу туралы жағдаймен» сəйкес, объектіні __________аттестацидан өткізу мерзімі (3 жылда 1 реттен көп емес) жəне кезектен тыс қайтадан аттестациядан өткізу, сонымен бірге комиссия мен оның құрамын аттестациядан өткізу жəне ұжымдарды регламенттеу. Еңбек шарты мен объектінің жарақат қауіптілігіне бағаны комиссия береді.Қауіптілік пен еңбекті қорғау мен бақылаудағы Мемлекеттік басқару мен негізгі жағдайларБерілген жағдай ҚР «Қауіпсіздік пен еңбекті қорғау туралы» заңымен регламенттеледі. Еңбекті қорғау мен қауіпсіздік облысындағы, бақылау, болжау, мемлекеттік басқару, ҚР Басқару орындарымен, басқарушы органдармен жəне оның территориясындағы бөлімшелерімен, сонымен бірге бұрынғы басқару органдарымен жүзеге асырылады. Осы заңда «Еңбекті қорғау» аймағындағы құқықтары ұсынылған.50 адамнан көп жұмысшысы бар, барлық ұйымдарда, жұмыс беруші еңбек пен қауіпсіздік қызметін құруға міндетті жəне ол өзінің статусы бойынша, негізгі өндірістік қызметтермен теңестіріледі.50 адамға дейінгі жұмысшы бар ұйымдарда, «Еңбекті қорғау» бойынша міндеттері, жұмыс берушінің бұйрығы бойынша мамандыққа біріктіріліп басқарылады.Еңбекті қорғау мен қауіпсіздік бойынша заң шығарушылықты сақтауды бақылау мен қадағалау түрлері келесідей бөлінеді:
- мемлекеттік;
- ведомствалық;
Йымдық.
Мемлекеттік бақылау, арнайы мемлекеттік органдардың басқаруымен жүзеге асырылады (ҚР ТЖ Министрлігі, ҚР əлеуметтік қорғанысы мен еңбекМинистрлігі; Мемлекеттік энергияны бақылау;, Мем жол бақылау).Министрліктер мен ведомствалар, мекемедегі алынған еңбек туралы заң шығарушылықты ведомствалық бақылаумен жүзеге асырылады.
Еңбекті қорғау мен қауіпсіздіктің жағдайын ұйымдық бақылауды («Еңбек қорғау» бойынша мекеменің басинженері) жұмысшылармен ұйымдарының басқарушылары жəне оларға сəйкес органдар түріндегі профсоюздар жүзеге асырады.Қауіпсіз еңбек шартын құруға бағытталған, шараларды орындамаған жəнетехника қауіпсіздігі ережелерін бұзған кезде, ол сəтсəз оқиғаларға ұшырауы мүмкін, сол себептен қауіпсіздік дəрежесіне байланысты заңды бұзуына байланысты заңмен қудаланады. Еңбекті қорғау бойынша заңды бұзуына байланысты, жауапкершіліктің келесі түрлері қарастырылады:
1) Дициплинарлы/тәртіптік/
2) Административті/әкімшілік/
Материалды
Ылмыстық.
Дисциплинарлы жауапкершілікте, ұсыныс айту туралы шешімді жұмыс беруші қабылдайды. Еңбекті қоғау бойынша заңды бұзғанда дисциплинарлы ұсыныстары, ол ескерту сөгіс, қатаң сөгіс жəне жұмыстан шығару. Жауапты объектілер, бағыныштылар мен жалдамалы жұмыскерлер. Дисциплинарлы жауапкершіліктен административтінің артықшылығы, ҚР административтік заң шығарушылық кодексімен сəйкес, мұнда басшылар жауапты адамдар жəне басқада жауапты жұмысшылар түгелдей қатысты.Ұсыныс айту туралы шешімдер, ол əртүрлі мөлшердегі айып төлеуді, Мембақылау органдарының басшылары мен инспекторлары тағайындайды. Материалды жауапкершілік еңбекті қорғау ережелерін бұзу салдарынан мемлекетке жəне зардап шегушіге материалдық шығын келтірген жағдайда пайда болады.
Негізгі əдебиет: 1 [15-19], 14 [61-66; 232-236]
Қосымша əдебиет: 1 [15-12]
Бақылау сұрақтары:
1. Еңбекті қорғау пəні. Еңбекті қорғау құрамы.
2. Еңбекті қорғаудың “Еңбекті қорғау заңдылығы” мен “Еңбек туралы заңындағы” сұрақтары.
3. Өндіріс салаларындағы еңбек қорғауды басқару жүйелері. ЕҚБ-ның
негізгі жағдайлары.
4. Қауіпсіздік техникасы.
5. Қандай аспектілер “Еңбекті қорғау ” жүйесінің маңызды элементі болып
табылады?
6. Еңбекті қорғаудың маңызды бөлігі не болып табылады?
7. Өнеркəсіптегі еңбек қорғауды басқарудың функциялары мен мақсаты?
8. Еңбекті қорғауды ұйымдастыру мен оны өнеркəсіпте басқарудың
тəсілдері?