Дріс №2. Жабдытарды сенімділіктерін баалау
Сенімділікті баалауа деректер жинау.Жабдытарды сенімділіктерін баалау олар жмыс істеп транда алынан статистикалык деректерді жинау, жйелеу жне деу арылы іске асырылады.
Жабдытарды сенімділігін баалау 4 негізгі кезедерден трады:
1) жабдытарды істен шыулары жнінде деректер жинау;
2) алынан деректерді жйелеу, талдау жасау жне жалпылау;
3) жабдытарды сенімділігін баалайтын санды крсеткіштерді тадау жне негіздеу;
4) істен шыулар задылытарын табу шін алынан деректерді математикалы деу.
Бірінші кезе жмысты е иын блігі болып табылады. Осы кезеді йымдастыруа алынатын апаратты сапасы те жоары дрежеде баынышты, сондай-а бл кезеге жабдытарды тзімділігіне берілетін баа да туелді. Жиналатын апараттар талапа сай сапа беру шін бл кезеде алынатын деректер шын, толы жне зіліссіз болуы керек. Жабдытарды істен шыулары жніндегі шынды оларды жмыс істеу уаытын, істен шыан уаытын жне жндеуге кеткен уаыттын здіксіз анытап крсету арылы аныталады.
Деректерді толытыы жабдытарды пайдалану жадайы мен жмыс істеу режимдеріне байланысты. Деректер здіксіз болу шін істен шыулар кезінде де деректер жинауды тотакпай, здіксіз жргізу керек.
Статистикалы деректер жинауды екі жол бар:
1) іс жзінде пайдаланылык жатан жабдытарды жмысын баылау;
2) жабдыты жмыс істеуін тжірибеде крсететін арнай жабдытар кмегімен сынау.
Жабдытарды істен шыулары мен жмыс абілеттілігі жніндегі мліметтерді шын жадайда алу шін ол деректер жазылатын арнайы жорналдар жргізеді немесе сынау кезінде істен шыулар мен ааулар сол сынауа арналан жорнала тіркеледі.
Бл жорналдардан баса статистикалы апараттар туліктік рапорттардан, срау паратары арылы, техникалы формулярлардан жне т.б. алынады.
Алынан алашы деректер жйеленеді, жалпыланады, талдау жасалады жне алашы баалаудан теді. Бл жмыстар шін те кп уаыт керек. Оларды оайлату шін есептегіш машиналарды пайдаланан тиімді.
Технологиялы машиналарды сенімділігін тменде крсетілген санды крсеткіштер кешенімен анарлым дл анытауа болады. Олар:
- істен шыпай жмыс істеу ытималдылыы;
- істен шыуды жиілігі мен арыны;
- істен шыана дейінгі орташа уаыт;
- орташа ызмет уаыты;
- техникалы пайдалану коэффициенті;
- жмыс істеу абілетін алпына келтіруді орташа уаыты;
- жндеуді зіндік жмыс иындыы.
Осы крсеткіштерді пайдаланып математикалы жолмен кездейсо шамаларды таралуыны санды мндерін анытау керек.
Математикалы жолмен алынан шамаларды деу кездейсо шамаларды атарын рауа, оларды эмпирикалы функцияларын табуа, эмпериялы таралулар параметрлерін есептеуге, оларды алдын-ала алынан теориялы задармен салыстыруа келіп саяды.
Таралу атарыны берілуіні е арпайым трі деректерді кесте трінде беру.
Кесте кмегімен таралу гистограммалары (згісіз кездейсо шамалар шін) мен полигондарын сызады.
Жабдыты шыдам мерзімін жне оны физикалы маынасын баалау шін шыдам мерзіміні 3 категориясын арастырамыз:
- физикалы 
;
- моральды 
;
- техника-экономикалы 
.
Физикалы мір затыы 
затты орташа жадайда ортаы немесе крделі жндеуге дейінгі жмыс істеу уаытыны затыы.
жабдыты бліктері мен агрегаттарды жмыс істеуіні затыына жне оларды бір бірімен алай осыланына байланысты.
осылу саылаумен немесе ысылумен мінездемеленеді. Сонда мына формуламен аныталады:
, (1.1)
мнда, 
саылауды су жылдамдыын сипаттайтын шама.
Физикалы мір затыы сипаттау шін йкелісетін беттерді – білік-тлке жбыны – тозу кинетикасын арастырайы (1.3-сурет).
|
(I) – бл кезде осылан жптарды тозу жылдамдыы кезені басында е лкен (tg 
1.3 – сурет – жмысшы жптарды
блшектеріні тозуыны су исыы.
алыпты тозу кезеі (II) – бл кезде tg 
const. Бл кезде блшектерді тозуы траты жылдамдыкпен седі. Бл жылдамды саылауды шамасы Smax кейін, шыл седі. Smax ткеннен кейін тозу механизмні жмыс абілетін крт тмендетеді. Демек тозу алыптыдан атерлікке (III) теді. рі арай беттескен жптарды пайдалана берсе, бл осылу істен шыады. Техникалы ктімні міндеті шектік тозу стін алытау, атерді алдын алу. Физикалы шыдам мерзімін есептегенде I жне III учаскелер ескерілмейді. Sбаст жне Smax наты тйінде есептеулер жргізгенде аналитикалы жолмен аыталады.
Моральды мір затыы 
машинаны, пайдалану техникалы жне экономикалы жаынан жаа машинамен салыстыранда тиімсіз болып алатын жмыс істеу уаыты. ны крсеткіші оны моральды коэффициенті болып табылады:
, (2.2)
мнда, 
ескі машинаны німі бірлігіні зіндік ны;
жаа машинаны німі бірлігіні зіндік ны;
жаа машинаны пайдаланудан тскен немдеу (тиімділік).
Техника-экономикалы мір затыы жмысыны зіндік ныны е аз болуына сай келетін экономикалы жаынан тиімді машинаны ызмет ету уаыты.
Бны былай сан жаынан тсінуге болады – уаыт ткен сайын машинаны ескіруіне байланысты машинаны німділігі тмендейді, пайдалануа кететін шыын седі.
рбір крделі жндеуден ткен сайын оан керекті блшектер саны да седі. Блар шыан німні зіндік нын арттырады.
Машинаны пайдалануа кеткен шыын:
, (2.3)
мнда, машина сатып алуа кеткен шыын;
сатауа, отына, жмыс кшіне кеткен шыын;
пайдаланымды материалдара, осалы блшектерге, жндеуге жне баптауа кеткен шыын. уаыта пропорциональ:
. (2.4)
уаыт ткен сайын кбейе береді.
, (2.5)
мнда, 
машинаны пайдалануды уаыт бірлігі ішіндегі 
тобыны шыыны;
пайдалануа бастапы кеткен шыынны шамасы;
машинаны ескіруіне арай шыынны су дрежесі.
(2.6)
зіндік шыын уаыт арылы:
(2.7)
Бдан туынды тауып, нольге теестіреміз:
(2.8)
Бл тедікті салыстыру арылы:
- технико-экономикалы мір затыы.
Бл формула машинаны пайдалануды е тиімді затыын анытауа кмектеседі.
В.Н.Казарцевті формуласы бойынша 
болуы керек. Бл жадайда крделі жндеу керек емес. йткені за уаыт пайдалану арылы бір цикл ішінде машина амортизацияланады (ескіреді), оны ны істелінген жмыспен телінеді. Бл уаыта дейін жаа машина шыуы ммкін. Моральды жаынан ескірген машинаны тізімнен шыаруа болады.
Машина блшектеріні мір затыын арттыру.Машина блшектеріні мір затыын арттыру дістерін шке блуге болады:
- конструктивтік;
- технологиялы;
- пайдаланулы.
Конструктивтік діске машинаны отайлы трін жасаумен байланысты іс-шаралар кешені кіреді. Оларды ішіндегі маыздылары блшектерді жмыс абілеттілігіне, агрегатты тиімділігі мен немділігіне сер ететін рылымын дрыс тадауы, сондай-а конструкторды материалды дрыс тадауы мен блшектер мен тйіндерді те беріктігін камтамасыз ететін шаралар. Бдан баса машина за уаыт пайдаланылуы шін конструктор оны техникалы кту мен жндеуді арапайымдандыру іс-шараларын да арастыру керек.
Технологиялы дістерге мерзімін арттыратын іс-шаралар жатады. Бл мір затыын жне химия-жылулы болып блінеді. Бларды блшектерді жасау мен жндеу кезінде машинаны шыдам серінен блшектерді беріктігі мен тозуа тзімділігі артады.
Механикалы діске жататындар:
-блшекті бетін атамалап беріктендіру;
-блшектерді беттерін электршынды сірумен бір мезгілде беріктендіру;
- беттерді электр-механикалы деу;
-жоары жиілікті токпен ыздырып беттерді шынытыру.
Химиялы-жылулы дістерге цементтеу, азаттау, цианийлеу, борлау, хромдау, сульфаттау жатады.
дебиеттер: 3 нег. 
, 8 ос. 
Баылау сратары:
1. Жабдыты сенімділігін баалау андай кезедерден трады?
2. Жабдыты физикалы, моральды жне техника-экономикалы мір затытарына анытама берііздер.
3. Жабдыты мір затыын арттыру дістерін атаыздар.