Жйелер тсінігі

Дріс №1

Экономикалы теория курсынан,экономикада алыптасан санды

задылытар ызметтер атаратындыын крдік. Сондытан да, оны формальды трде математикалы сипаттаулар орын алады. Мндай математикалы сипаттауларды математикалы экономика аталатын пн біріктіріп ,ол экономика мен оны рамдас бліктерін зерттеуге арналан.азіргі уаытта бл пн «Мліметтерді талдау жне экономикалы рдістерді лгілеу» деген атпен оытыла бастады.Аталан пнні тсініктеріне атысты кейбір терминдерге тоталайы.

Модель (лгі) – тп нсаны ауыстыратын жне оны зерттеуге атысты

маызды сипаттары мен асиеттерін бейнелейтін объект.

Математикалы атынастарды жиынтыын крсететін лгі (модель) –

математикалы деп аталады. Математикалы экономика – наты экономикалы объектілерді математикалы лгілерін зерттейді.

Математикалы экономикалы дісі – экономиканы крделі серпімді

жйе (динамическая система) ретінде жйелік талдау.

Жйе - зара байланыстаы, белгілі бір масатты жзеге асыратын

элементтер бірлестігі.

Экономикадан тыс жйе – жйе ызметі жргізілетін, оны оршаан

орта.

Ішкі жйе(подсистема) – жйені масатымен йлестірілген, ол масатты

іске асыратын, ішкі жиынны элементтері ( мысалы, ішкі жйе негізгі жйені ызметтеріні белгілі бір бліктерін іске асырады.

Экономиканы негізгі масаты – оамды ттыну заттарымен

амтамасыз ету. Оны ішінде оамны ауіпсіздігін амтамасыз ететіндері де бар.

Экономиканы элементтері – шаруашылы бірліктері олары форма,

банка, ксіпорын жатады.

Экономиканы жйелік ортасы – табиат жне оам, ал ішкі

жйелері - ндірістік жне аржы несиелік жйелер.

Экономиканы лгілеу объектісі ретінде атап тілетін екі асиеттер бар:

1. Техникада жиі олданылатын, сайты лгілерін экономикада олдану

ммкін емес. йткені, белгілі-бір масштабы сйкестендіріп,

экономиканы дл кшірмесін рып, сол бойынша экономикалы

саясатты ртрлі варианттарын байап круге болмайды.

2. Экономикада «таза» эксперимент жасау ммкін емес. йткені,

экономиканы барлы бліктері зара тыыз байланыста, сондытан да

жергілікті (локальных) экономикалы эксперимент жасау ммкіндіктері

шектеулі. Олай болса, ткендегі з тжірибелеріміз бен зге елдер тжірибелерін зерттеп, барлы ел экономикасына тура эксперимент жасап, оны математикалы лгісіне сйену ана алады. Математикалы лгілеу туралы жекелеген тсініктер брын келтірілген.

Мнда, ткен кезе тжірибелерін азіргі экономика жадайына тура

кшіруге болмайтынын ескерген жн. Ал, тікелей эксперимент жасауды

пайдалы да, пайдасыз да жатары бар. Сондытан да экономикалы дрыс шешімдер абылдау шін ткен іс-тжірибелерді азіргі жадайа сйкес математикалы лгілеулермен штастыра жргізген дрыс.

а) Енді экономиканы рылымын математикалы лгілеу объектісі ретінде арастырайы.

Экономикалы жйе зіні негізгі ызметін атаран кезде мынадай

рекеттер орындайды: ресурстарды орналастырады, нім шыарады, ттыну заттарын жайастырады немесе лестіреді жне жинатайды .

Адамзат оамыны ішкі жйесі бола тра экономиканы зі - ндірістік

тауар ндіретін) жне ндірістік емес бліктерден немесе шаруашылы

бірліктерінен трады. Олар бір – бірімен ндірісті-технологиялы жне

йымдастыру – шаруашылыты байланыстарда болады.

Экономикалы жйеге атысты, оамдаы рбір адам бір жаынан

ттынушы ретінде болса, екінші жаынан жмысшы ретінде болады. Жмыс

кшінен баса, материальды ресурстара табии ресурстар мен ндіріс

ралдары жатады.

ндіріс ралдары ебек саймандары мен ебек заттарынан трады.

Бларды біріншісі бірнеше ндірістік циклдерде пайдаланатын, бден

тозанша жмыс жасаса, екіншісі бір ана ндірістік циклде пайдаланылады.

ндіріс ралдары ішінен жерді алатын орны зор. Шаруашылыа

пайдаланылмаан жерлер табии ресурстара жатады. Жерді атаратын

негізгі ызметтеріні бірі ауылшаруашылы німдерін шыару. Сондытан да ол ндірістік циклдерде ебек ралы ретінде пайдаланылады.

Жинаталан ндіріс ралдары - ндірістік ор райды да, мынадай

екі бліктерден трады: негізгі ндірістік ор (жинаталан ебек ралдары) жне айналымдаы ндірістік ор (ебек заттары жиынтыы ).

Негізгі ндірістік орлар (ОПВ – основные производственные фонды)

за уаыттар бойы ндірістік процестерді амтамасыз етеді.

Экономиканы ызметі нтижесінде материалды ндірісті барлы

салалары жыл бойы (нерксіп, ауыл шаруашылыы, рылыс, клік атынасы т.б. ) ішкі нім жинатайды.

ІЖ - натурал затты кйінде ебек ралдары мен ттыну заттарынан

трады, ал тлемаылы формасында амортизациялы ор жне лтты

орлардан трады.

ІЖ ру процесінде экономиканы ішкі жйелік ндірісі айтадан

аралы нім пайдаланады жне ндіреді.

Аралы німге жанармай, энергия, шикізат, материалдар т.б. жатады.

Материалды емес ресурстара аржымен атар, оамны ксіби –

интелектуальды потенциалы жатады.

Экономикалы жйені негізін ндірістік яшытар райды. Олара

завод, фабрика, шахты рудник, электр станциялары, ауылшаруашылы жне ндірістік ксіпорындар, фирмалар жатады. Оларды райсысыны ебек ралдары бар. Олар бір немесе бірнеше ндірістік процестерді жргізуді амтамасыз етеді.

 

Баылау сратары:

1. Математикалы экономика дегеніміз не?

2. Жйе дегеніміз не?

3. Экономикадан тыс жйе дегеніміз не?

4. Экономиканы элементтері?

5. Экономиканы жйелік ортасы?

6. Жинаталан ндіріс ралдары андай бліктерден трады?