Мал шаруашылыы алдытарыны ауаа тигізетін сері

Оршаан ортаны негізгі ластану кздері

Аграрлы секторды, сондай-а баса да ндіріс салаларыны крт дамуына байланысты сырты ортаа тсетін техногендік жне химиялы алдытарды млшері де кн сайын жоарылап келеді.

Дниежзілік денсаулы сатау йымыны анытамасы бойынша адам тіршілігі салдарынан сырты ортаны рамы мен жадайы сімдік жне жануарлар леміне олайсыз болып есептеледі.

оршаан ортаны ластану кздері табии жне жасанды болып екіге блінеді (1-сызба).

 

 

Табии ластанулар табиат процестері нтижесінде, ал жасанды (антропогенді) – адам тіршілігі барысында пайда болады.

Жасанды ластауыштара минералды жне органикалы тыайытыштар, лас сулар, трмысты атты алдытар, ндірістік алдытар, транспортты алдытар, мал жне с шаруашылытарыны зиянды газдары, биологиялы алдытар, радиоактивті алдытар жне т.б. жатады.

 

Биологиялы алдытарды трлері

Биологиялы алдытара мал жне с лекселері, тсік жне лі туылан тлдер, ветеринариялы конфискаттар (белгілі бір зерттеулер нтижесіне сай келмеген німдер), мал шикізаттарын деу орындарыны алдытары, малдан блінетін экскременттер жне т.с.с жатады. Сонымен атар лас суларды да айта кеткен жн.

Биологиялы алдытарды наты бір жйелі жіктелуі жо, оларды жалпы эпидемиологиялы, токсикологиялы жне радиациялы ауіптілігіне арай 5 класса блуге болады.

А классы. Инфекциялы аурудан таза трмысты атты алдытар.

Б классы. Инфекциялы ауіпті немесе кмнді алдытар (операциялы жне патоморфологиялы органикалы алдытар, инфекциялы блінділермен жне анмен ластанан материалдар, потенциалды инфекциялы алдытар жне т.б.)

В классы. Аса ауіпті инфекция кздерімен жанасан алдытар.

Г классы. рамы ндірістік алдытара жаын алдытар (мерзімі ткен дрілік жне дезинфкциялы заттар, дрілік жне диагностикалы препарат алдытары, сынапты заттар, рылылар жне т.б.)

Д классы. Радиоактивті алдытар.

Мал шаруашылыында негізінен Б, В жне Г класындаы алдытар кездеседі.

Биологиялы алдытарды трмысты алдытар контейнерлеріне салуа жне стандартты сызба бойынша телдеуге болмайды. Биологиялы алдытарды жою барысы ата баылануы тиіс, себебі оларды ашы алада ртеуге, жерге кмуге болмайды.

 

Мал шаруашылыы алдытарыны ауаа тигізетін сері

Ауаны р уаытта ластануына байланысты оны немі орау жне санитариялы жадайын баылау аса ажет. азіргі уаытта атмосфераа тедесі жо клемде лас заттар тсуде. Техногендік факторлардан туатын атмосфера ауасын ластаушыларды е бастылары – кміртегі тотыы, ккіртті ос тотыы, кмірсутектер, азот тотытары, ша жне т.б. болып табылады. Блардан баса химиялы агрессивті газдар мен ртрлі дисперстік оспалар да кездеседі: ккіртті газдар, ышыл тмандар, фтор, ккірт ышылы, хлор жне басалары.

Атмосфераа тсетін зиянды заттар агрегатты жадайына арай газ трізді (ккіртті ос тотыы, азот тотыы, кміртегі тотыы, кмірсутектер жне т.б.) жне атты (концерогендік заттар, орасын жне оны осылыстары, ша, кйе жне б.) болып топталынады.

азастан бойынша алдаы жылдары ауаа траты кздерден тсетін ластануды 41,1 пайыза тмендету кзделіп отыр.

азіргі дние жзінде кездесетін жылулы эффекті пайда болуына себеп болатын заттара негізінде су, кмірышыл газ, метан, азот пен ккірт тотытары, фреон жатады. Осыларды ішінде бл эффектке е мол лес осатын CO₂.

ышылды жауындарды пайда болуыны негізгі себептері атмосфераа нерксіптен тсетін ккіртті ос тотыы жне азот тотытары ауадаы ылалмен осылып ккірт жне азот ышылдарына айналуында. орытындысында жабыр мен ар ышылданады (рН - 5,6).

Мал шаруашылыы мекемелері атмосфералы ауаа ртрлі ша мен микроорганизмдерді тсуіні негізгі кзі болып табылады. Мысалы, бір саат ішінде желдеткіштер арылы 83,4 млрд. микроб денешіктері, 14,4 кг аммиак, 0,6 кг/м³ ша тседі екен. Ал атмосфералы ауаа лкен ірі ара шаруашылыынан тсетін (тек ауа алмасу жйелерінен) барлы ластарды ішінде тек органикалы заттар 2148 кг/тулік райды. Осы ауаа тскен микроорганизмдер адамдар мен малдар шін ртрлі аэрогенді инфекцияларды туындау аупін тудырады.

Атмосфера ластануы ірі ара мал шаруашылыынан (2,5-5 км) алыс ашытыта байалады. Бл зонада жаымсыз иістер, алыпты млшермен салыстыранда аммиакты шоырлануы, микробты кптігі байалады. Ірі ара мал шаруашылыы нысандарына тн жаымсыз ерекше иістер олардан 700-1200 м ашытыта траты кшті, ал 1800 м ашытыта траты лсіз, ал 2300-3000 м ашытыта трасыз рі лсіз деп аныталады.

Жыл мезгіліне байланысты, сіресе шоша жне с нысандарына тн жаымсыз ерекше иістер едуір ашытыта тарайды: ыста 0,5, ал жазда 3,5-5 км дейін.

с фабрикаларыны территорияларын тыыз орналастыранда ондаы сырта шыарылатын ластанан ауа (микробтармен, шамен жне т.б.) міндетті трде бір орадан екінші ораа ауысып шаруашылы тірегімен атмосфералы ауаны едуір ашытыа ластайды (200 м дейін). Ал 500 м ашытыта микробтар мен ша алыпты млшерден кп аспайды (кдімгі ауадаыдай).

Ауаны ртрлі зиянды газдармен ластануы микроклимата теріс серімен бірге жануарлара да зиян келтіреді.

Ластанан ауада кзді тітіркенуі, кпе аурулары, мрыннан ан кету байалады.

Кптеген заттар здеріні химиялы беріктілігіні арасында оршаан ортада жиналып, кп жадайда малды, сты, балыты, адамды уландырады. Осы трыдан оршаан ортаа те зиян деп хлорланан кміртектер екені аныталып отыр (ДДТ жне б.).

Ірі араа араанда ой мен шоша атмосфераны ластануына шыдамды келеді. Мндай жадайда жануарлар азытан бас тартып (ауада кп боланда), арытап, кейде лімге шырауы ммкін.

Лас ауада кп кездесетін рі жануарлар шін те улы келетін ккірт ангриді болып табылады.

Ауада орасынны, бенз(а)пиренні, фосфорды, кадьмийді жне т.б. болуы ан тзілетін жйені шаршатып, жпалы аурулара арсы тзімділікті тмендетеді.

ара ттін (смог) деп ттін мен химия ксіпорындарыны газ алдытарынан тратын улы оспаларды айтамыз. Олар барлы тірі жануарлара ауіпті.

Парниктік газдара жататындар: кмірышыл газы, метан жне хлор-фтор-кміртектер. Бл газдарды маыздылыы – жер шарыны климатын згеруіне сер етуінде.

Мал ора жай ауасындаы белгілі аммиак ккіртті су тегі кмірышыл газы жне метан газдары мен атар 30-а жуы газ тріздес химиялы осылыстар аныталан. Негізгі иістер ккіртті сутегі, аммиак, индол, меркаптаннны болуы нтижесінде туындайды. Сонымен атар кп газдар жаымсыз иістер кзі болып табылады. Иістерді пайда болуы кбінесе анаэробты жадайда тетін микробиологиялы процестермен тсіндіріледі. Осындай жаымсыз иістер мал мен оса адамдара да зиянды сер етеді.

Атмосфералы ауаны ластануымен крес шаралары мал шаруашылыы мекемелерін жобалау кезеінде есептелінуі тиіс. Мал шаруашылыы мекемелері ауданындаы ауа бассейінні жадайы кбінесе объектіні рациональды орналасуына, малды стауды оптимальды дістерін тадау, иды утильдеу, ора жайын желдетуіне байланысты. Ауаны ластанудан орау шараларына жататындар: шаруашылыта жоары санитариялы мдениетті сатау, микроклиматты амтамасыз ететін жйелерді толассыз жмысы, санитариялы зонаны ата йымдастыру, мал ораларын немі тазалау жне дезинфекциялау жне т.б.

Мал шаруашылыы мекемелеріні оршаан ортаа зиянды серіні алдын алу шін жасыл ааш отырызуды маызы зор. Ааш сімдіктерді ішінде жоары фитонцидтік асиеті бар тымдастара ылан жапыратылар жатады. Оларды фитонцидтілік асиеті кктем, жаз айларында айындала тседі, яни оларды глденуі мен суі кшейгенде байалады. Кгалдандыруды санитариялы-гигиеналы ызметі – оларды кмірышыл газыны млшерін азайтуда жне оттегімен байыту асиетіне байланысты. Мал шаруашылыы мекемелеріні ауласын кгалдандыранда лас ауаны бір имараттан екіншісіне ауысу ммкіндігі, жаымсыз иісті шыуы, ша тоза млшері, микроорганизмдер саны азаяды.