Иды тріне байланысты залалсыздандыру тсілдері

 

иды трлері	Залалсыздандыру тсілдері
физикалы	химиялы	биологиялы
Ылалдылыы 65-70 % тсенішті и			биотермиялы
Ылалдылыы 70-85 % тсенішті и			за уаыт сатау
Сйы иды ылалдылыы 80 % болатын атты фракциясы			биотермиялы
Тере ауыстырылмайтын тсенішті и			за уаыт сатау, биотермиялы
Ылалдылыы 86-92 % ою и		Аммиак, формальдегид	Компостау, за уаыт сатау
Ылалдылыы 93-97 % сйы и	Термиялы деу, сулелендіру	Аммиак, формальдегид	Анаэробты термофильді деу, за уаыт сатау, аэробты тотытыру
Ылалдылыы 97 % жоары и сарындылары	Термиялы деу, сулелендіру		за уаыт сатау
с саырыы	Кептіру		Компостау, за уаыт сатау

 

Биологиялы діс ою иды да, сйы иды да зарарсыздандыру шін олданады. ою кді зарарсыздандыранда е жиі олданылатыны – биотермиялы діс. Биотермиялы діспен ою кді зарарсыздандыру микробтарды жылу блу процессі есебінен жреді.

Егер кні ылалдылыы 70 %-дан арты болса, онда ылал сііретін сабан, ааш гіндісі, ескі ра к сияты заттармен араластырып, йіндіде стайды. Мндай дісті компастау деп атайды. компастау кезінде и ішіндегі температура 65 ^оС дейін ктеріліп, зарарсыздандырылады рі тыайтышты асиеті жоарылайды. Компастау мерзімі 6 ай, оны 2-3 айы жылды жылы мерзімі болуы керек.

Кді за сатау дісікез-келген шаруашылы жасай алатын арапайым діс. Бл дісті олдану шін 3 секциядан тратын к оймасын жасайды. Секцияларды кезегімен толтырады.

 

Иды пайдалану

иды зарарсыздандыраннан кейін органикалы тыайтыш ретінде олдануа болады. Органикалы тыайтыштар сімдіктер шін оректік зат ана емес, сонымен атар топыраты физико-химиялы асиеттерін де жасартады. 1 га 20-30 т и шашу арылы топыраа 1 т клдік заттар, минералдар тсіруге болады, оны 0,5 т топыраты ышылдылыын тмендетуге кмектесетін кальций жне магний тздары. и ыдыраан уаытта сімдіктерге ажетті кмірышыл газы блінеді.

иды тыайтышты асиеті ылалды топырата арта тседі, осы орайда сйы иды органикалы тыайтыш ретінде олдануды маызы зор. Біра, иды шыару барысында суды кп осып, иды сйылту о нтиже бермейді. Сол себептен иды атты кйінде блек жинап, егістікке шашанда жерді ылалдандыран жн. Сйы к олданан жерді, жер асты суларын ластауы ммкін, сондай-а ол жауын суларымен тез шайылып, ашы су оймаларына да ауіп тудырады. Сондытан биотермиялы жолмен зарарсыздандырылан атты иды егістікке пайдаланан жн. атты иды бірнеше жыл здіксіз пайдалану, топыраты азотты крсеткішін жоарылатып, минералды заттарды сімдіктерге сіуін арттырады.

Органикалы тыайтыштар нерлым кп олданылса, сорлым алынатын нім де кбее тседі. Олар сімдіктерді німділігіне ана емес, сонымен атар оны химиялы рамына сер етеді, яни мндай сімдіктерді мал организмінде орытылуы жоарылап, сіімділігі артады.

 

Органикалы тыайтыш олданылан алаптаы сімдіктерді химиялы рамы, %

Азотты топыратаы млшері, кг/га	Шикі протеин	Шикі клетчатка
Тыайтышсыз	14,8	26,2
	17,2	25,9
	18,8	25,6
	20,2	25,4
	24,6	25,1
	26,5	24,2

и егістік алаптарына шашуды екі жолы бар: тікелей шашу жне сатап шашу. Тікелей шашу жаын жерде орналасан рі ірі шаруашылытан егістікке апаруа ыайлы жне ферма жанындаы и оймадан бірден алынып тасымалданады. Сатап шашу и аз тсетін шаруашылытарда олданылады, иды бурттарда жинап шетінен егістікке шашады.

сынылатын дебиеттер:

1.Т.М.Телеуали, А.Т.Манкибаев. Мал шаруашылыы німдеріні экологиясы. Оу ралы. Алматы. 2015.

2 Мырзабеков Ж.Б., Ибрагимов П.Ш. Ветеринариялы гигиена, Алматы, 2005.

3 Сайдулдин Т.С. Індеттану, Алматы, 1999.

 

Дріс № 8-10

 

Таырыбы лекселерді телдеу жне жою барысында жргізілетін ветеринариялы-санитариялы шаралар

Дрісті сратары:

1) лекселерді залалсыздандыруды маызы

2) Мал лекселерін ртеу жне ртеуге арналан ондырылар

3) Биотермиялы шырды салу жне пайдалану

4) лекселерді телдеуге ойылатын санитариялы талаптар

5) Ветеринариялы-санитариялы телдеу заводыны рылымы мен ызметі

6) Ветсантелзаводтарыны німдерін пайдалану

7) телдеу орындарында жргізілетін дезодорациялы шаралар