Bazar Tlb yrisi

II DRS

Tlb v Tklif

Tlb v Tlb Funksiyas

Tlb – brabr rtlr daxilind (digr bütün rtlr sabitkn), müyyn bir vaxt ksiyind bazarda istehlakçlarn müxtlif qiymt sviyylrindn satn almaa raz olduqlar mt v xidmt miqdardr.

Müyyn amillrin tsir etdiyi hr hans bir mt (x mtsi) üçün tlb funksiyasn aadak qaydada göstrmk mümkündür:

Xd=f(Px, Pc, Ps, I, E, N, Z)

Burada,

Px – mtnin öz qiymti,

Pc – tamamlayc mtlrin qiymtlri,

Ps – vzlyici mtlrin qiymtlri,

I – istehlakçnn gliri,

E – istehlakçnn gözlntilri,

N – istehlakçlarn say,

Z – istehlakçnn zövqü v seçimi

X mtsinin qiymtindn baqa digr amillrin sabit olduunu qbul etsk, tlb funksiyasn sad formada aadak qaydada yazmaq mümkündür:

Xd=f(Px)

Burada biz digr bütün rtlr sabtkn hr hans bir X mtsin olan tlbin miqdarnn onun qiymtindn asl olduunu görürük. Bu asllq is trs mütnasiblk klinddir. Yni bir mtdn satn alnmaq istnn miqdar il onun qiymti arasnda trs mütnasiblik mövcuddur. Bel ki, mtnin qiymti yüksk olarsa, ona olan tlb miqdar az, ksin mtnin qiymti aa qiymt olarsa ona olan tlb miqdar çox olacaqdr. Bu hala iqtisadi dbiyyatda tlb qanunu deyilir.

Frdi Tlb yrisi

Tlb yrisinin klini müyynldirmk üçün aadak cdvldki göstricilrdn istifad etmk mümkündür. Frz edk ki, digr bütün rtlr sabitkn istehlakç A hr hans X mtsindn müxtlif qiymt sviyysind aadak cdvld göstriln qaydada tlb edir:

	X mtsinin qiymti (AZN)	X mtsindn tlb ediln miqdar
1-ci hal (a)
2-ci hal (b)
3-cü hal (c)
4-cü hal (d)
5-ci hal (e)

X mtsinin müxtlif qiymtlrini koordinat sistemind Y xttinind, X mtsindn tlb ediln miqdarlar is X xttind göstrsk istehlakçnn, X mtsi üçün frdi tlb yrisini aadak qaydada göstrmk mümkündür:

Bellikl frdi tlb yrisi – digr bütün rtlr sabitkn, müxtlif qiymt sviyylrind tlb olunan mt v xidmt bölgülrini (kombinasiyalarn) birldirn yridir.

Bazar Tlb yrisi

Bazar tlb yrisi bazardak bütün istehlakçlarn frdi tlb yrilrinin üfüqi vziyytd toplanmasyla ld edilir. Yni, bazardak çox sayda istehlakçnn müxtlif qiymtlrdn satn almaa raz olduqlar mt v xidmt miqdarlarnn cmi biz bazar tlb yrisini verir.

Bazar tlb yrisini is yuxarda izah etdiyimiz frdi tlb yrisin oxar qaydada aadak cdvldki göstriclrin kömyi il ld etmk mümkündür. Frz edk ki, yen digr bütün rtlr sabitkn bazarda iki istehlakç (A, B) mövcuddur v onlara aid mlumatlar aadak cdvld göstrilmidir:

X mtsinin qiymti (1)	stehlakç A-nn X mtsindn tlb etdiyi miqdar (2)	stehlakç B-nn X mtsindn tlb etdiyi miqdar (3)	X mtsinin mcmu tlb miqdar (4) = (2) + (3)

Bu göstriclri yen yuxardakna oxar qaydada aadak qrafikd göstrsk, istehlakç A-nn v istehlakç B-nin frdi tlb yrilrinin üfüqi cmi mcmu tlb yrisini ld etmmiz imkan yaradr.

Frdi tlb v bazar tlb yrilrinin sas ortaq xüsusiyyti ikisinin d neqativ meyllilikd olmasdr. Bel ki, qiymtlr azalarsa frdi v bazar tlblri miqdar artar v ya ksin.

mtnin qiymtinin dyimsindn baqa istehlakçlarn glirlrinin, laqli mtlrinin qiymtlrinin, istehlakçlarn gözlntilrinin, istehlakçlarn saynn, istehlakçlarn zövq v seçimlrinin dyimsi tlb yisinin saa v sola sürümsin, yni tlb miqdarnn dyimsin sbb olur.

stehlakçlarn Glirindki Dyim

stehlakçnn gliri artarsa mtnin qiymti sabit qalsa da, bu mty olan tlb miqdar dyickdir. stehlakçnnn gliri artarsa normal mtlr olan tlb miqdar artar, glir azalarsa normal mtlr olan tlb miqdar azalar. Aa keyfiyytli mtlr üçün is istehlakçnn gliri artarsa bu mtlr olan tlb miqdar azalar.

Normal mt - glir artarkn tlb miqdar artan, glir azalarkn tlb miqdar azalan mtlrdir.

Aa keyfiyytli mt - glirdki art qarsnda tlbi azalan mtlrdir.

laqli mtlrin qiymtlrindki dyim

Tamamlayc mtlr: laqli mtlrdn hr hans birinin qiymtind azalma olarkn, digr mty olan tlb miqdar artarsa, bu mtlr tamamlayc mtlrdir.

vzlyici mtlr (rqib mtlr): laqli mtlrdn hr hans birinin qiymtind artm olarkn, digr mty olan tlb miqdar artarsa, bu mtlr vzlyici mtlrdir.

Bellikl, laqli mtlrdn hr hans birinin qiymtindki dyim bu mtnin xüsusiyytin gör tdqiqatda l alnan mtnin tlb yrisinin klini, baqa bir ifadyl ona olan tlb miqdarn frqli killrd dyidirckdir.

Bunlara lav olaraq, yuxarda da qeyd etdiyimiz kimi istehlakçlarn gözlntilrinin, istehlakçlarn saynn, istehlakçlarn zövq v seçimlrinin dyimsi d tlb yisinin sa v sürümsin, yni tlb miqdarnn dyimsin sbb olur.

Tklif v Tklif Funksiyas

Tklif – digr bütün rtlr sabitkn, müyyn bir vaxt dilimind bazarda istehsalçlarn müxtlif qiymtlrdn satmaa raz olduqlar mt v xidmt miqdardr.

Hr hans X mtsinin tklif funksiyasn aadak qaydada yazmaq olar:

Xs=f(Px, Pg, Py, T, E, TG, SG, Nf)

Burada,

Px – mtnin öz qiymti,

Pg – istehsal xrclri v ya istesalda istifad olunan resurlarn qiymti,

Py – baqa mtlrin qiymti,

T – texnologiya,

E – gözlntilr,

TG – vergilr,

SG - subvansiyalar,

Nf – bazardak firma saydr.

Bu amillrin hams bazarda yaranan tklif miqdarna tsir edir. Tlb funksiyasnda olduu kimi burada da o mtnin qiymtindn baqa bütün amillri dyimz hesab etsk, onda tklif funksiyasn bel yazmaq olar:

Xs=f(Px).

Tklif qanunu – bir mtdn satmaq istnn miqdar il onun qiymti arasnda düz mütnasibliyin olduunu izah edir.

Tklif yrisi

Tklif yrisinin klini müyynldirmk daha önc tlb yrisini müyynldirirrkn istifad etdiyimiz cdvldki göstricilr oxar göstriclrdn istifad edcyik. Frz edk ki, digr bütün rtlr sabitkn istehsalç A, hr hans X mtsindn müxtlif qiymt sviyysind aadak cdvld göstriln qaydada mt istehsal tklif edir:

	X mtsinin qiymti (AZN)	X mtsindn tklif ediln miqdar
1-ci hal (a)
2-ci hal (b)
3-cü hal (c)
4-cü hal (d)
5-ci hal (e)

X mtsinin müxtlif qiymtlrini koordinat sistemind Y xttind, X mtsindn tklif ediln miqdarlar is X xttind göstrsk, istehlakçnn X mtsi üçün frdi istehlak yrisini aadak qaydada göstrmk mümkündür:

Bazar tklif yrisini bazar tlb yrisini izah edrkn bhs etdiyimiz qaydada; frdi tklif yrilrinin üfüqi toplanmasyla, ld etmk mümkündür.

Frdi tklif v bazar tklif yrilrinin sas ortaq xüsusiyyti is ikisinin d pozitiv meyllilikd olmasdr. Bel ki, qiymtlr artarsa frdi v bazar tkliflrinin miqdar da artar v ya ksin.

mtnin qiymtinin dyimsindn baqa, istehsal xrclri v ya istesalda istifad olunan resurslarn qiymtinin, baqa mtlrin qiymtlrinin, texnologiyann, gözlntilrin, vergilrin, subvansiyalarn v bazardak firma saynn da dyimsi tklif yisinin saa v sola sürümsin, yni tlb miqdarnn dyimsin sbb olur.

Bazar Tarazll

Bazar tarazll - bazar tlbi il bazar tklifi miqdarlarnn bir birin brabr oluu v ya baqa cür ifad etsk, bazar tlb yrisi il bazar tklifi yrilrinin ksidiyi nöqtd yaranr. Bazar tarazllnn koordinat müstvisind klini vvlki bölmlrd istifad etdiyimiz bazar tlbi v bazar tklifi cadvllrindki göstricilrdn istifad etmkl tapmaq mümkündür. vvlc bu cdvl müracit edk:

Qiymt	Bazarda tklif ediln mt v xidmt miqdar	Bazarda tlb olunan mt v xidmt miqdar	Frqlr	rt
			-205	Tlb artql (Qtlq)
			-110	Tlb artql (Qtlq)
				Bazar tarazll
				Tklif artql
				Tklif artql

ndi is cdvldki göstricilrdn istifad edrk qrafiki çk bilrik:

Tarazllq qiymti – tllb v tklifi brabrldirn qiymt sviyysidir.

Tarazllq miqdar – tarazllq qiymtind hyata keçiriln mliyyatn hcmidir.

Artqlq – cari qiymt sviyysind tklif ediln mt miqdarnn tlb miqdarndan artq olmasdr.

Qtlq – bazardak tarazllq qiymtindn aa bir qiymtd tlb ediln mt miqdarnn tklif ediln mt miqdarndan çox olmas.

Tlb yrisindki sürüm nticsind yaranan yeni bazar tarazll

Tlb tsir edn amillrdn hr hans birind dyim tlb kild göstrildiyi kimi sa trf sürüdürrs (msln, istehlakçnn glirindki artm, vzlyici mtlrin qiymtinin artmas, tamamlayc mtlrin qiymtinin azalmas, istehlakçnn qiymtlrd artm olaca gözlntisind olmas...) tarazllq nöqtsi dyickdir. Tklif yrisinin artan meyllilikd olduu nzr alsaq, yeni tarazllq nöqtsind hm tarazllq qiymti, hm d tarazllq tlb-tklif miqdar da artacaqdr.

Tklif yrisindki sürüm nticsind yaranan yeni bazar tarazll

Tklif yrisinin saa sürümsin sbb olan amillr mövcud olarsa (msln, xrclrin azalmas, texnologiyadak irlilyilr, istehsalçlarn qiymtlrin artmas gözlntisind olmalar, istehsala yönldiln subsidiyalarn artrlmas....) tarazllq qiymti azalacaq v tarazllq tlb-tklif miqdar artacaqdr.