Tam mlumata (informasiyaya) malikdirlr

IV DRS

stehlakç Davranlarnn Thlili V Istehlakçnn Tarazl

stehlakç Davranlar Nzriyysi"nd, istehlakçnn mt ya da xidmtlrdn istifad etmk üçün qrar alma prosesind etdiydi davranlarn aradrmas aparlr Bu mnada, mtlrin v istehlakçnn malik olduu xüsusiyytlr burada hmiyyt ksb edir. Bellikl, biz bu bölmd vvlc mt v xidmtlrin xüsusiyytlrini, sonra is isehlakçlarn xüsusiyytlrini aradracq.

Mt, xdmt v onlarn xüsusiyytlri

stehlakç iqtisadi hyatda sadc bir mt v xidmti yox, müxtlif sayda mt v xidmtlri istehlak edir. Mhz buna gör, mt v xidmtlr bir çoxluq olaraq qbul edilib, onlarn xüsusiyytlri ümumildirrk tyin olunur v mt v xidmt toplusunun xüsusiyytlri aadak kild yazmaq mümkündür:

- mt toplusu, "n" kimi sonlu (sayla biln, mhdud) növd mt v xidmtdn meydana glir.

- Hr mt, n az "sfr", n çox "sonsuz" miqdarlarda istehlak edil bilr.

Stehlakç v onun xüsusiyytlri

stehlakç mt v xidmtlri istehlak edrk öz tlbatn qarlayan iqtisadi subyektlrdir.

qtisadi nzriyyd n çox müzakir ediln, lakin eyni zamanda n fundamental hesab ediln frziyy istehlakçn v ya insan "iqtisadi insan" olaraq düünmsi v ya frz etmsidir. Latnca mnli "Homo Economicus" sözündn gln "iqtisadi insan" v ya "iqtisadi üürlu insan" iqtisadçlar düündüklri v ya görmk istdiklri kimi, yni bazarla bal bütün mlumatlara sahib olan v ya üurlu qrarlar alan insan kimi düünürlr. Bu eyni zamanda mükmml istehlakç mnasn verir.

Halbuki, müxtlif sbblrl insanlar nzrd tutulan bu davran formasndan, yni iqtisadi üurlu insan kimi davranmaqdan çox vaxt yaynrlar. Buna gör d, istehlakç "mükmml - ideal istehlakç", “iqtisadi üurlu insan” kimi davranmaa çalan insan kimi qbul edilir.

qtisadçlara gör, iqtisadi üurlu insann (istehlakçnn) iqtisadi üuru bu xüsusiyytlrl sciyylnir (yni istehlakçlar aadak xüsusiyytlr malik olub, bu xüsusiyytlr istiqamtind hrkt edrlr):

- Tam mlumata (informasiyaya) malikdirlr ,

- Seçicidirlr

- Az vzin çoxu seçrlr,

- Seçimlri arasnda tutarllq var.

Tam mlumata (informasiyaya) malikdirlr

Burada iqtisadi insann, mt toplusunda yer alan hr mtnin qiymti, keyfiyyti, harada v hans qiymtdn satld kimi digr bütün bazar rtlri haqqnda tam v kifayt qdr mlumata malik olduu qbul edilir.

Seçicidirlr, az vzin çoxu seçrlr,

qtisadi insan, qarlad variantlar arasnda mütlq seçim edr v öz seçimini ortaya qoyar. Msln, bir istehlakçya A, B v C mtlar arasnda bir seçim etm imkan yaratsaq, istehlakç mütlq seçiml birini v ya ikisini seçck.

Yen, istehlakçya A, B v C kimi üç mtdn frqli miqdarlarda seçim etm imkan yaratsaq, istehlakç msln A mtsinn miqdar daha çox is A mtsini B v C" trcih edckdr. Burada istehlakç çoxu seçdiyi üçün bu frziyyy doyumsuzluq frziyysi d deyilir.

stehlakçnn seçimlri arasnda tutarllq vardr,

qtisadi insann etdiyi seçimlrin bir-biriyl ziddiyyt tkil etmmsi lazmdr. Bu sbbl bu frziyyy sasllq frziyysi d deyilir. Msln, A, B v C mt variantlar üçün bir istehlakç

A > B B > C

kimi bir seçim ifad etmis, A < C dey bilmz, A > C demk mcburiyytinddir.

Faydallq Anlay v Faydallq Funksiyas

stehlakçnn xüsusiyytlrini tyin etdikdn sonra, vvlc faydallq anlayn sonra is insanla (iqtisadi üurlu insan) istehlak etdiyi mt toplusu arasndak laqni ortaya qoyan faydallq funksiyasn aradacq.

Faydallq Anlay v Faydalln Ölçülmsind Miqdar (Kardinalist) v Sralama (Ordinalist) Nzriyylri

Faydallnnn "istehlak ediln mtlrin tlbatlar qarlama xüsusiyyti" olduunu vvlki bölmlrd qeyd etmidik. Yni, istehlaka tabe olan bütün mtlrin onlar istehlak ednlr gör bir faydall vardr.

qtisadi nzriyyd faydallq anlay, qiymt v digr anlaylarndan sonra ortaya çxmdr. Daha vvl insanlar mtlarn qiymtlri arasndak müxtlifliyi onun tbitdki miqdar (nadirlik) il rh etmy çalm, bu rhin yetrsiz qald hallarda faydallq yanamasna müracit etmilr. Çünkü bzi mt v xidmtlrin qiymtinin yüksk olmasna baxmayaraq biz onlardan istehlak edirik. Demli istehlakç mt v xidmtlri satn alrkn sadc onun qiymtin baxmaz. Eyni zamanda mtnin ona vercyi faydall da nzr alr.

qtisadçlar üçün faydallq funksiyas müahid edil biln bzi iqtisadi paratemrtlri (msln qiymti) hesablaya bilmk, baqa funksiyalar ld etmk üçün hmiyytlidir. Buna gör d, bzi iqtisadçlar faydalln mtnin istehlak nticsind ölçül biln bir dyr olduu fikirini müdafi edirlr. Bu düünc is iqtisad dbiyyatnda miqdar (kardinalist) nzriyysi kimi bilinir. Bu iqtisadçlara gör, bir mtnin tmin etdiyi faydallq, digr mtnin tmin edcyi faydalla tsir etmz. Hr br frd, müyyn bir mtdn, brabr miqdarda istehlak edrs, eyni miqdarda ümumi faydallq ld edr. Bu sbbl d faydallq funksiyas, frdlrin müxtlif mtlarn istehlaklarndan ld etdiklri faydalllqlarn cmin brabrdir. Bu iqtisadçlara gör faydall hmçinin rqml v ya hr hans ölçü vahidi il d göstrmk mümkündür.

Buna baxmayaraq, faydalln ölçül bilcyi fikri iqtisadçlar trfindn ümumi mnada qbul görmmidir. Faydalln ölçül bilcyi fikirin qar 3 hmiyytli tnqid gtirilmidir:

· Faydalln müyyn bir dd ifad edil bilck kild ölçülmsi qeyri-mümkündür. Yni faydallq hr bir frd üçün frqli ola biln sübyektiv bir dyrdir. Htta eyni frd üçün bel, bir mtnin müxtlif vaxtlardak eyni miqdardak istehlak frqli faydallq tmin ed bilr.

· Bir mtnin istehlak nticsind ld ediln faydallq, o biri mtlrin istehlakndan tmin ediln faydallqdan müstqil ola bilmz. Bu sbbdn, faydallq funksiyas mtlarn frdi faydalar cmindn meydana glmsi qeyri mümkündür (Çörkl pendirin birlikd yeyilmsi kimi).

· Bütün bunlarn bir nticsi olaraq,frdlr arasnda faydalln müqayissini aparmaq mümkün deyil.

Faydalln ölçül bilmyicyini, lakin istehlak ediln mtlardn istehlak nticsind ld ediln faydalqlar arasnda sadc bir müqayisnin (sralamann) aparlmasnn mümkün olduunu iddia edn nzriyy is sralama (ordinalist) nzriyysidir.

Sralama nzriyysin gör, hr mtnin faydallnn bir-birindn müstqil olaraq ölçülmsi shvdir. Çünki, iki mt ayr-ayr istehlak edildiklrind v birlikd istehlak edildiklrind frqli frqli faydallqlar tmin ed bilr. Msln, çörkl pendirin ayr-ayr istehlak edilmsi nticsind çöryin v pendirin tmin etdiyi müstqil faydallqlarn cmi, böyük bir ehtimatlla, çörkl pendirin birlikd tmin etdiyi ümumi faydallqdan az olacaqdr. Faydalln sralama nzriyysin gör, faydalln bir rqm v ya hr hans ölçü vahidi il ifadsi edilmsi qeyri-mümkündür.

Faydallq Funksiyas

stehlakçnn istehlak etdiyi mtnin miqdar il bundan tmin etdiyi faydallq arasndak laqni bir funksiya il ifad etmk mümkündür v bu funksiyaya da faydallq funksiyas ad verilir. mt toplusunun xüsusiyytlrindn bhs edrkn, mt toplusunun "n" kimi sonlu növd mt v xidmtdn meydana gldiyini ifad etmidik. Buradan yola çxaraq faydallq funksiyasnn "n" növ mtnin, istehlak ediln miqdarlarnn funksiyas olduunu dey bilrik.