XIX асыр тіл білімі 6 страница

3) Н.Я.Марр - дыбыс тілі адам оамымен бірге туан былыс емес, дыбыс тілсіз де оам болан, дыбыс тілі оам мшелері трлі таптара блінген кезеде пайда болан жне ол алаш дниеге келгенде адамдарды бір-бірімен атынас жасау ралы ретінде емес, магиялы рал ретінде, тайпа ксемімен атынас жасау ралы ретінде шыан, оны тек басы-балгерлер, тайпа ксемдері ана олданан, адамдарды бір-бірімен атынас жасауыны алашы ралы - ол тілі болан дейді. Ал марксизм дыбыс тілі адам оамымен бірге туып, атар жасап келеді, оамсыз тіл болан емес. Дыбыс тілі тілсіз оам, адамдар атынасыны е маызды ралы дейді;

4) Н.Я.Марр тіл зерттеуде трт трлі элементке негізделген палеонтологиялы талдау дісін олдануды сынды. Бл діс бойынша дние жзіндегі тілдерді барлыыны шыу тркі, глоттогониялы рдісі бір. Олардыбарлыы да обастаы сал, бер йон, рош деген трт элементтен тарайды. Бл элементтерді алдыын азіргі заман тілдеріні ай-айсысынан болса да табуа болады деді. Біра бл бос болжам еді.

5) Марксизм оам зіні даму тарихында трт трлі оамды; формациядан (алашы ауымды, лды, феодалды, капиталистік, соцалистік оамдар) теді. Дамуды бл формациялары оамды бірлікті барлыына да те, барлыы
да осы сатылардан теді, бір ізді болады десе, Н.Я.Марр осы
аиданы тілге олданып, тілді дамуында да р трлі формацияа лайы р трлі сатылар болады, тіл сатылы жолмен
дамиды, бірі ткен сатыдан тілдерді басалары да туге
міндетті, тіл атаулыны барлыы да дамуды бір ана жолмен
жреді деді;

6) Марксизм оам дамуы тек эволюциялы жолмен ана
жрмейді, алдыы оамды формация кейінгі оамды формацияа орнын з еркімен, бейбіт жолмен бермейді, соысы
алдыыны кшпен, революциялы жолмен латуы, эволюциялы дамуды революцияа айналуы сияты секірмелі болады десе, Н.Я.Марр осы аида ізімен тілде дамуды бір сатысынан екінші сатысына ткенде революциялы секіру жолымен, брыны тіл кенет жойылып, оны орнына мейлінше жаа тіл пайда болады, тілдерді сатылы згерістерінде, яни жаа тілді пайда болуында тілдер тоысуыны шешуші мні бар, тоысан екі тілді екеуі де жойылып, оны орнына бастапыларды ешайсысына самайтын жаа, шінші тіл пайда болады деді;

7) тілдерді дамуды ай сатысында транын білдіретін
негізгі крсеткіш - тілдік элементтерді семантикасы, сондытан семантика тіл біліміні е негізгі объектісі болады дегенді
айтты.

"Тіл туралы жаа ілімні" негізгі бадарламалы концепция-лары болып есептелетін бл тжырымдарды ай-айсысы да оам жніндегі ілімні мніне жете тсінбей, оны тіл мселелеріне теріс олданудан туан жаса орытындылары еді. Біра осы ате тжырымдар 1950 жыла дейін отан тіл білімінде стем болып келді. Кеес тіл алымдары з зерттеулерінде оларды басшылыа алуа міндетті саналды.

Лингвистикалы бл мектепті алыптастырушы, брыннан да ылыми беделі, йымдастырушылы тжрибесі бар Н.Я.Марр 20-жылдар ішінде-а крнекті марксшіл тіл алымы ретінде танылды. 20-жылдарды ая кезінен бастап оны ілімін жатаушы тіл алымдарыны тобы рыла бастады. Бл топ здерін Н.Я.Маррды шкіртіміз деп санады. Елдегі тіл білімін басару органдары бірте-бірте "Тіл туралы жаа ілімді" жатаушыларды олына кшті. Олар кеестік тіл біліміндегі істі жайын аздап та болса сынауа, тіпті тіл біліміндегі "жаа ілім" дегенді сынау жніндегі болмашы рекетті зіне тыйым салып, Н.Я.Маррды мрасына сын кзімен араан, оны ілімін малдамаан зерттеушілерді уындап отырды. Бл кеес тіл біліміні дамуын кенжелетіп, тйыа тірей бастады.

Партияны орталы органы "Правда" зіні 1950 жыла 5- мамырдаы санында сын жне зара сын арылы кеес тіл біліміндегі тоыраушылыты жойып, бл саладаы ылыми жмыса дрыс баыт сілтеу шін еркін айтыс жариялайтынын хабарлады. Айтыс маалалары "Правда"-ны 4-шілдеге дейінгі 9 санында жарияланды. Айтыс бкіл кеес интеллигенциясыны, сіресе барлы кеес тіл алымдарыны назарын аударды.

Айтыса здерін Н.Я.Маррды шкірттеріміз дейтіндер де, олара арсылар да бірдей дрежеде атысты. Пікірлер таласы тіл біліміні е негізгі, зекті мселелеріні айналасында болды. Ол тіл біліміні е маызды мселелері жніндегі кзарастардаы жнсіздіктерді, оны шкерлеуге талаптанушыларды "жаа ілімді" жатаушылар тарапынан ысым кргендігіні бетін ашты.

Тіл біліміндегі айтыстан кейін кеес тіл білімі йымды, басарушылы жаынан айта рылды. Бл кезде тіл зерттеуші алымдарымызды ерекше назар аударан мселесі. Тіл туралы жаа ілімні" ателіктерін, оны тигізген зиянды зардаптарын жан-жаты ашып крсету болды. Бл іс маалалар жариялау арылы да, орталыта болсын, одатас республикаларда болсын тіл мселелеріне арналан кеестер ткізу арылы да жргізілді. Осы жмыспен атар ола алынан таы бір маызды мселе "Тіл туралы жаа ілім" стем болып тран кезде кпшілікке теріс тсіндірілген салыстырмалы-тарихи дісті шын сипатын, тіл зерттеуде тигізетін пайдасын, оны олдануды жолдарын саралап тсіндіру болды.

Айтыландара оса лттар мен тілдері туралы мселе де кн тртібінен тспеді. Бан Ресейді кп лтты мемлекет болуы себепші болды. Мндай атаа Ресей зіні шектен асан отаршылдыы, айналасындаы крші ірі-саты лттарды аяусыз жаныштап, отарлану нтижесінде ие боланы белгілі. Мндай озбырлы дмін ш асыра жуы уаыт бойы азатар да тартты.