Коммерциялы банк ызметіні шетелдік тжірибесі

Банк ызметіні шетелдік тжірибесіне мысал ретінде АШ пен Францияны банк жйесі арастырылды.

АШ-ты федералды резервтік жйесі зіні мні жаынан баса елдерді орталы эмиссиялы банктеріне балама болып келеді, біра оны йымдастырылуында осы елді федералды саяси жйесіні негізі жатыр.

ФРЖ зіні рылымы мен басару аидалары бойынша баса елдерді орталы банктерінен зешеленеді.

ФРЖ-ні ру кезінде ескерілген негізгі критерийлерді бірі – жергілікті банктерді мдделерімен санасу жне басаруды шамадан тыс орталытандырылуын болдырмау. Осыдан ФРЖ-ні рылымы шыады: Орталы банк бір мекемеден ана ралмайды, ол Вашингтондаы Басарушылар кеесіні басшылыымен 12 регионалды резервтік банктерден трады. ФРЖ-ні ыты мртебесі де ерекше: АШ кіметімен жне бкіл мемлекеттік мекемелер жйесімен тыыз байланыста бола трып, федералды резервтік банктер формалды трде мемлекеттік болып саналмайды. йткені оларды капиталдары коммерциялы банктерді лес-жарна плдары есебінен ралан. Осыган арамастан ФРЖ зіні жетекші органдарыны рамы, ызметтері, принциптері жне жргізілетін саясатыны критерийлері бойынша АШ-ты басты кіметтік мекемелеріні атарына жатады.

ФРЖ ш дегейлі жмыс органдарынан трады – Басарушылар кеесі; 12 федералды резерв банктері; 6 мыа жуы ФРЖ-ні мше-банктері. Одан баса ФРЖ-ге екі комитет кіреді: ашы нарыты Федералды комитеті (АНФК) жне Федералды консультативтік кеес.
Барлы аша жне банк жйелеріні зегі – ФРЖ-ні Басарушылар кеесі. Ол елдегі аша жне банк жйелерін жалпы басаруа жне жмысын баыласуа жауапты. Кеесті жеті мшесін конгресті малдауымен президент таайындайды. кілеттік мерзімі – 14 жыл, р екі жылда Кеесті бір мшесі ауысады. Бл Кеес жйелі трде жмыс істеуі шін, жоары маман мшелері болуы, туелсіз болуы тиіс.

Басарушылар Кеесі аша-несие саясатыны негізгі мселелерін шешеді жне оларды жзеге асыруа ажетті кілеттігі бар. 12 федералды резервтік банктерді ш негізгі белгісі болады:

1) олар орталы банктер болып саналады;

2) квази-оамды банктер болып есептелінеді;

3) «банктерді банкісі»

АШ аумаы 12 федералды резервтік банктерге блінген. Осылар арылы Басару кеесіні негізгі саясаттары жзеге асырылады.
Бларды ішіндегі е маыздысы – Нью-Йорк аласыны Федералды Резервтік Банкісі.

Бл банктер квази оамды банктер болып табылады, яни олар жеке меншікті жне оамды баылауды нысанын бейнелейді. Олар коммерциялы банктерді меншігінде боланымен, мемлекетпен, яни Басарушылар кеесімен басарылады.

Федералды резервтік банктер – «банктерді банкі», йткені олар орталы банкті барлы ызметін орындайды.

ФРЖ-ні жмысында АНФК маызды роль атарады. Ол аша жне аржы нарыы арылы коньюнктураа сер етуді негізгі оперативті органы болып табылады. Ол ФРЖ есебінен мемлекеттік облигацияларды сатып алу-сатуды жргізу бойынша инструкциялар береді. Федералды консультациялы кеес коммерциялы банктерді 12 танымал басшыларынан трады. Ол Басарушылар кеесімен кездесулер жргізіп, банктік саясат туралы з ойларын айтып отырады.

Жеке коммерциялы банктермен кнделікті оперативтік байланысты 9 директордан тратын басарма жзеге асырады (6-ы мше-банктер округынан, 3-і Басарушылар кеесімен таайындалады). Басармада ірі банктер жне нерксіптік компаниялар бар. Федералды резервтік банктеріні негізгі ызметін: аша эмиссиясы, банктерді міндетті резервтерін сатау, коммерциялы банктерді несиелеу, АШ азыналыына аржылы ызмет крсету жне т.б. атарады.

Неміс федералды банкі (Дойче Бундесбанк) 1957 жылы 26 шілдеде шыан за негізінде рылан. Оны алдында Рейхсбанк (1875 ж.) пен Неміс жер банкі (1948 ж.) болан. Банк капиталы – 290 млн неміс маркасы толыымен мемлекетке тиесілі. Бас кесесі Франфурт-на-Майне аласында орналасан. Банк жйесіне жергілікті 11 орталы банкі жне 195 блімшелер мен агенттіктер кіреді. Басару органдары: кеес, директорат, басарма.
Кеес – аша-несие саясатыны алыптасуына жауапты негізгі орган болып табылады. Кеесті президент басарады, кееске вице-перзидент мшелері жне жергілікті орталы банктерді барлы президенттері кіреді.

Директорат - жоары атарушы орган. Ол кеесті шешімдерін жзеге асырады жне баса мемлекеттік ведомствалармен байланыс орнатады, ашы нарытаы операцияларды, валюталы операцияларды жзеге асырады.

Жер орталы банктері – Неміс федералды банкіні жергілікті басармасы. Ол зіні барлы ызметтерін осы банктер арылы жзеге асырды. Бл дние жзіндегі е туелсіз банк болып табылады, ол тек задара баынады. Біра банкі капиталыны 100%-ы аржы министрлігіне араанмен, аржы министрлігі банкті ызметіне араласуына ыы жо.

Аылшын банкі – дние жзіндегі кне жне беделді орталы банктеріні бірі. Негізінен 1694 жылы рылан. 1946 жылы жеке иемденушілерден акцияларды міндетті трде сатып алу арылы лейбористермен лтшылдандырылан. 1971 жыла дейін бл банк елдегі несиелеу процесін, коммерциялы банктерді арыздары бойынша есептік млшерлемесін згерту арылы баылаан.

Одан блек, банктер кассалы активтер коэффицентін касса жне Аылшын банкі шоттардаы алдытарды актив сомасыны 8% млшерінен тмен емес дегейде жне тімділік коэффициентін стану арылы орындау керек болатын. тімділік коэффициенті, яни тімді активтер портфелі активтерді жалпы сомасыны 28%-нан тмен болмау керек.
1971 жьілдан кейін коэффициенттер алынып тасталынды. арыздар бойынша банкілік млшерлемелер енді Аылшын банкісіні есептік млшерлемесіне байланысты ойылмай, р банк жеке жария ететін базалы млшерлемесі негізінде аныталынды.

Коммерциялы банктер шін резервтік активтер коэффициенті ыса мерзімді депозиттерді 12,5% млшерінде белгіленді. Бдан баса, банктер Аылшын банкіндегі пайызсыз шотта зіні ыса мерзімді депозиттеріні 0,5% млшеріндегі сомасын сатауы керек.

Аылшын банкі екі департаментке блінген – эмиссиялы жне банктік. Эмиссиялы департамент банкті портфеліндегі мемлекеттік баалы ааздарды оя отырып, банкноталарды шыарумен айналысады.
Жапон банкі 1882 жылы рылан. азіргі Жапон банкі туралы За 1942 жылы апанда абылданан. Ол кімет мекемесі болып есептеледі, біра жары капиталыны 55%-ы мемлекетке тиесілі.

Банкті басарма басарады. Ол орталы банкті барлы ызметтерін атарады.

Ал Фарнцияны банк жйесіні ерекшеліктеріне келетін болса. Францияны негізгі банк жйесін райтындар: 1) Франция Банкісі. 2) Депозиттік банктер. 3) Инвестициялы немесе іскерлік банктер. 4) за жне орта мерзімді банктерді несиесі.

Франция Банкісі (Bank de France) орталы эмиссиялы банкті ролін атарды. Ол 1800 жылы рылан, ашы акционерлік компания ретінде, 30 млн франк капиталымен. 1803 жылы банкнотты эмиссиясы Парижде шыару шін монопольді ы алды, ал 1848 жылы бкіл Францияда зіні филилдарын 9 эмиссиялы банктерге рды. Баста Франция Банкісін «Регенттер кеесі» басарды, рамына 15 регент (директор) олар те бай акционерлер рамынан сайланып отырды. 1936 за бойынша Регенттер кеесі, «Бас кеес» деп ауыстырылды, оны рамына 20 директорлар кірді, бл жерде кбінесе директорларды кімет таайындап отырды.

Й дние жзілік соыс аяталаннан кейін 1945 жылы 2 желтосанда за бойынша Франция Банкісі мемлекеттендірілді жне оны брыны иелері те лкен компенсация алды: акцияларды те лкен баамен, оларды 3% мемлекеттік облигациялара айырбастады. Банкті акционерлік капиталы 250 млн франк толыымен мемлекетті олында. Банкті басарушы жне оны 2 орынбасары министрлер кеесімен таайындалды, ал бас кеес басарушылары тіп 12 мшесіні 7-н аржы министрлігі таайындап отырды. 4 директорыны ызметі мемлекеттік аржы институттарыны президенттері таайындалып отырды.

Мемлекеттік жалыз эмиссиялы банк ретінде Франция Банкісі айналыса банкноттарды шыарды, 1939 жылы банкты эмиссиясы шексіз Франция Банкі алтын валюта резервтерін сатайтын жер болып табылады. Бл банк мемлекет ретіндегі функцияларды атарады. Банкті мемлекетті тікелей несиелеуі банкті басарушыларыны жне экономика жне аржы министрлігімен арасындаы келіспеушілікпен байланысты. Франция Банкісі жне де мемлекеттік баалы ааздарын сатып алып оны ссуда ретінде айындайды. азыналы бос аша аражаттары оны банктегі аымдаы счетына трады. Банкті негізгі ызметі болып валютаны баылау, несиелерді реттеу, пайызды ставкаларды ктеру арылы.

 

 

Сурет 1. Францияны негізгі банк жйесі

 

Франция Банкісіні 258 конторы бар, «Банктерді банкі» ретінде ызмет етеді. Мнда кптеген банктерді резервтері саталып трады жне баса банктерге несие беріп отырады. 1967 жылы 9 атардаы декрет бойынша банк резервісіні міндетті жйесі пайда болды, онда: банктер згеріліп счетында Франция Банкісіні 4 ½ % жалпы соммасыны 2% жедел депозиттерін.