Мектепке дейінгі жастаы балалар психодиагностикасы

 

Білім беру жйесінде психодиагностиканы атарар істеріні ауымы мол. Баланы абілеттілік, дарындылы дегейін, зеректілігін, зейінні асиетін, танымды процестерін анытау нтижесінде трбиеші бала ммкіндігі туралы нды деректер алады; білім беруді бала танымына лайы жолдарын срыптап, балаларды белсенділігін арттыруа жадай жасайды.

Психодиагностиканы мектеп жасына дейінгілерге атысты олданатын болса, оан балалар з отбасында жне балаларды білім беру мекемелеріні білім беру, дамыту ортасында (жадайында) сті деген маынада бкіл мектепке дейінгі шаын психологиялы зерттеу бойынша ызмет деп анытама берсек болады. Яни, мектепке дейінгі мекемелер жадайында психологиялы диагностиканы зерттейтін ауымына балаларды жас шамасына байланысты жеке ерекшеліктері, оларды психикалы дамуындаы ауытулар мен бзылымдарды себептерін анытау жатады. Ала ойылан психологиялы тйткілді шешу шін балалар психологы психодиагностикалы ызметті маынасын белгілеп алуы керек болады. Е алдымен, бл мселеде психологиялы сер еткіміз келіп отыран баыттар бойынша жігін ажыратып алу ажет: балалар, ата-аналар, трбиешілер жне педагогтар. Сонан со психологиялы сер етіп отыран негізгі нрсені сипаттайтын крсеткіштерді анытап алан дрыс[1;20 бет].

Мектеп жасына дейінгі балаларды нормативті жас млшеріне сай жне жеке дара дамуыны крсеткіштері:

1- кезе Психологиялы крсеткіштері:

1.Аиатпен бірігіп рекет ету тсілдері (танымды, коммуникативтік жне рефлексивтік абілеттері);

2. ажеттік - мдделік аумаы;

3. ндылытар жйесі (адамгершілік станымы);

4. зін жасына орай стауы (іс-рекетті балалара сйкес трі:продуктивті жне процессуальды)

5. Психомоторлы аума:

6. Жеке бас - кіл-кй ерекшеліктері

2 кезе Психомоторлы ерекшеліктерді психофизиологиялы крсеткіштерді (таырыптары, бейімделгіштігі, озалыштыы, жеке жйке жйесіні отайланыштыы)

3 кезе. Психологоиялы-педагогикалы крсеткіштер:

1.Оуа бейімділігі жне оу ызметіне дайындыы;

2.Арнайы абілеттері (музыкалы, кркем суретке деген, математикаа жне т.б.)

3. Жетістіктері .Білім,уйрену,дадылар.

Мектеп жасына дейінгі балаларды психологиялы трыдан да, кнделікті зін-зі басаруында да біратар олара ана тн ерекшеліктер бар. Балаларды психодиагностикалы зерттеуден ткізгенде аны, наты мліметтерге ол жеткізу шін осы ерекшеліктерді білген жасы. Осындай ерекшеліктерді атарына, сіресе жас блдіршіндерді санасы мен сана - сезіміні лі толы дамымай, тменгі сатыда транын жатызуа болады.

Сана туралы психодиагностика трысынан айтатын болса, еріктен тыс рекеттер, ішкі ерік-жігер баылауы жне баланы негізгі танымды дамуы барысында иналмай сйлей алуын, оны сырты орта серін тйсікпен абылдауын, есте сатау абілетін, иялдау дегейін, ойлау машыын есепке аламыз. Осы абілеттерін саналы трде реттеу барысы кптеген блдіршіндерде те тмен сатыда болады, себебі бл жас кезеінде когнитивті дамуы лі аяталудан кп ерте ашытыта трады. Танымды рекеттерді иналмай орындау балаларда шамамен 3-4 жаста басталып жне жасспірімдік кезені соына арай аяталады. Сондытан, мектеп жасына дейінгі, сіресе, ертерек ббек кезіндегі балалара психодиагностика ткізген кезде есте сатайтын нрсе – тест сратарында балалардан здеріні танымды ізденістерінде те жоары дамыан, еркін дрежедегі мегеруді талап етуге ерте. Егер осындай шарттар есепке алынбаса, тест нтижесінде баланы танымды дамуыны аиаттан ауылы алыс мліметтерді ана алу аупі пайда болады. Дамуды бала ол жеткізген дегейі туралы дрыс апар алымыз келсе, тестік психодиагностикалы тапсырманы когнитивтік ауматы ерікті жне еріксіз реттеу дегейлеріні екеуін де бірдей амтитын етіп ру керек. Мндай адам бір жаынан таным рдісіні еркіндік дегейін, ал екінші жаынан, олар лі емін-еркіндікке жетпеген жадайда, аншалыты дрежедегі даму дегейіне жеткенін дл айындау шін те ажет.

Ал, сл ересек, яни 3-4 жастан 5-6 жас аралыындаы мектеп жасына дейінгілерге келсек, здеріні танымды рекеттерін басаруда дербестік элементтері кзге шалынып алады. Сонымен атар, осы жастаы кптеген жастаы балаларды танымды дамуында лі де туелді танымды рдістер басым, жне оршаан леммен жаадан танысу кезінде блдіршін дл осындай амалдара ара сйегісі келіп трады. Осы жастардаы балаларды психодиагностикасы, сондытан да ос баытты болуы керек: табии немесе туелді танымды процестер дамуын тырнатап зерттеу жне дербес когнитивтік рекеттер мен жауап имылдарды дер кезінде жне дл баяндап беру[2; 15 бет].

Біз мектеп жасына дейінгілерді сана сезіміні салыстырмалы трде айтанда тмен дегейде дамуы туралы сз озаанда, мынадай маынаа сйенеміз: Мектеп жасына дейінгі балалар - сіресе, 4 жаса дейінгілер - здеріні жеке бас ерекшеліктері мен ммкіншіліктерін лі де нашар сезеді жне з имылдарына дрыс баа беруге шамалары жетпейді. Оларды зін-зі баалауы жне рметтеуі - зі туралы, зіні туір асиеттері жне кемшіліктері туралы аны тсіне алатындай дрежеде алыптаса оймаан. Сл ересек балалар, яни 4-6 жас аралыындаылар, зін-зі жеке тла ретінде сезіне алатын ммкіншілікке ие, дегенмен шектеулі шеберде, негізінен ересек адамдарды матап, немесе жекіп, бала бойындаы зейін аударылан асиеттер мен ерекшеліктер тірегінде ана сезінеді.

Соныменен, 4-жаса дейінгі балаларды жеке тлалы жне зін стау психодиагностикасыны тсілдері балаа сана-сезіміне бадарланан жне зіні жеке тлалы асиеттеріне сын кзімен, саралап арауа мжбр ететін сратар мен тапсырмалардан трмауы тиіс. Осы ережені бзу баланы ойылан сраа жауап бермеуіне немесе кпе-крнеу, тсінбей трып-а, ойланбай жауап беруіне келіп соады.

4-6 жаса дейінгі балалара жеке басына жне іс-рекетіне байланысты оны зі дл баалай алуына негізделген сратар тізімін сынуа болады. Біра, сонда да осы жастаы балаларды зін-зі баалай білу ммкіндіктеріні шегі шектеулі екенін мытпау керек.

Баланы интеллектуалды дамуы туралы негізделген орытынды жасау шін, рбір тапсырманы тбегейлі орындау барысын талдау ажет. Бір тапсырманы нтижесі жасы немесе жаман болуына байланысты баланы интеллектуальды даму дрежесін бірден шешіп айтуа болмайды. Баланы бірнеше р трлі тапсырмалардаы рекеттеріні ерекшеліктерін есепке алып, сол тапсырмалар нтижесінде, баланы психологиялы (жас млшеріне тласына), бар болса патологиялы мліметтерін алуыыз ажет. Сондай-а зерттеу барысындаы баланы кіл-кйін, тртібін, ебектену ерекшеліктерін ескеруііз ажет. Есте сатау кіл блу, процесстерін, есту, кру, сйлеу, мліметтерін тыылыты талдау ажет.

Осы сипаттамалар негізінде ана баланы интеллектуальды даму дрежесін алуа болады.

Зерттеу барысында аыл-есі дрыс балалар зіне сенімді, талапша тртіпке ие. Олар тапсырманы орындалуына жмысты нтижесіне жне оны баалануына ызыады. Барлы, тапсырманы орындай алады.

Балаларды диагностикалы зерттеуден ткізу шін пайдаланылатын дістемелік амалдар ммкіндігінше баланы жеке басыны айсы бір аумаын жедел зерттеуге ыайлы, ыса, тез олдануа дайын - экспресс - дістемелерден боланы дрыс.

Баламен е тыш рет байланыс орнату масатында іске асыран диагностикалы зерттеуді бастар алдында кез келген таырыпа байланысты, диагностикалы схбат жргізіледі.

Негізінен мндай схбат тмендегідей рылымнан трады:

а) кіріспе: баланы ріптестікке тарту;

б) баланы емін-еркін, басаны ыпалынсыз з ойын айтаалуы;

в) Мысалы, мынадай, жалпылама сратар. «Сен маан зітуралы бір нрсе айта аласы ба?», «Біз енді танысып алан со,сені баса балалармен алай ойнайтындыы мені ызытыруыммкін ой?!»- деген сияты т.б. сратар;

г) Толы зерттеу;

д) ширыуды жеілдетуге мтылу жне балаа рметшілік сезімге толы сздермен орытынды пікір білдіру;

е) балаа тек атын атап ана сйлескен жн.

а) Балаайа берілетін сратар тек 3 трлі болады: зерттеліп отыран таырыпа тікелей атысы бар, мысалы: «Сен рікті жасы кресі бе?»

б) Жанама - мезі ететін нсауларды иындыын тмендететін, мысалы: «Стол стінде рік толы ваза трса, не істер еді?»

в) Жетектеуші сратар - баланы баса бір адамны немесе топты кзарасымен бірлестіруге арналан, мысалы: «Балалар рікті жасы кре ме?»[3; 16 бет]

Диагностикалы схбат за та, іс пыстыратын болмауы тиіс. Диагностиканы міндеттері мен балаларды жасына сйкес р трлі нсасын олдана білу ажет. Осы масатта ойыншытар, ааз, алам, фломастер сияты балаларды з ойын айтып беруге иналатын кезде, сурет салу арылы оай тсіндіруіне септігін тигізетін нрселерді алдыраны тиімді екенін есте стау дрыс екенін есте стаан абзал.