Клиникасы.Астено-вегетативті синдром,Бауыр тсы траты сыздап ауыру синдромы, Диспепсиялы синдром,.“Кіші” бауыр жетіспеушілік синдром, Холестаз синдром.
Науас адамдарды бір блігінде (сіресе СГ- аутоиммунды трінде) баса органдарды заымдануымен байланысты шаымдар байалады: артралгия, миалгия, аменорея, гинекомастия, либидоны тмендеуі т.б.
Созылмалы гепатитпен ауыратын адамдарды терісі ра, пигменттелген, тсі срылт немесе сарыш болып келеді. Сарыштыты сипаты оны тудырып тран басым механизмге туелді болады.
осымша тексерулер. Лабораториялы зерттеу мліметтеріне арап цитолиз синдромын, бауыр – клеткалы жетіспеушілік синдромын, иммунды – абыну синдромын жне холестаз синдромын ажыратады.
Цитолиз синдромы бауырдаы абыну процесі активтілігіні негізгі крсеткіші болып табылады, оан тн белгілер: аланинаминотрансферазаны (АЛТ), аспартатаминотранс-феразаны (АСТ), гаммаглютамилтранспептидазаны (ГГТП), глютаматдегидрогеназа-ны (ГДГ), лактатдегидрогеназаны (ЛДГ) жне оны изоферменттері ЛДГ4 жне ЛДГ5 активтілігіні жоарлауы.
СГ активтілік дрежесін баалау шін андаы АЛТ дегейін олданады:
жеіл даму процесінде АЛТ активтілігі 3 нормадан тмен;
орташа даму процесінде – АЛТ активтігі 3 нормадан 10 нормаа дейін ктеріледі;
ауыр даму процесінде – АЛТ активтілігі 10 нормадан жоары болады.
Бауыр клеткалы жетіспеушілік синдромы бауырды синтетикалы жне залалсыздандыру функцияларыны бзылуымен сипатталады .
Иммунды – абыну синдромы гипергаммаглобулинемиямен, тнба сынамаларыны згеруімен, иммуноглобулиндер концентрациясыны кбеюімен, ДН, салалы блшы ет клеткаларына, митохондрийлерге арсы антиденелер пайда болуымен, клеткалы иммунитетті бзылуымен сипатталады.
Холестаз синдромы лабораториялы тексеру кезінде анда холестерин, билирубин, фосфолипидтер, т ышылдары жне холестаз – маркерлері ферменттерді концентрацияларыны кбеюі-мен сипатталады.
Радиоизотопты гепатография бауырды секреторлы – экскреторлы функциясыны бзыланын анытайды.
Ультрадыбысты жне радиоизотопты сканерлеу бауырды, сирек жадайда талаты жайылмалы лайанын крсетеді.
Бауырды биопсиясы перипортальды жне портальды жйеде абыну белгілерін табады, бл згерістерді сипаты СГ трімен байланысты болады (сйкес тарауларда сипатталады).
Биоптатты гистологиялы зерттеу абыну процесіні ауырлы дрежесін анытауа кмектеседі. Табылан морфологиялы згерістер баллдармен лшенеді:
кпір трізді некроз бар немесе жо кйдегі перипортальды некроздар – 0 – 10 балл;
блік ішілік фокальды некроз бен гепатоцит дистрофиясы – 0 – 4 балл;
портальды абыну – 0 – 4 балл.
Процесті ауырлыы балл жиынтыына (жалпы санына) арап аныталады:
1-3 балл ауырлы дегейіні те жеіл дрежесі, 4-8 балл – жеіл дрежесі, 9-12 балл – орташа дрежесі жне 13-18 балл – ауыр дрежесі деп бааланады.
Емі. Созылмалы гепатитті емдеу базистік емнен жне вируса арсы емнен трады.
Базистік емді режим, диета, асазан – ішек жолыны ызметін алпына келтіру, дисбактериозды алдын алу, гепатопротекторлармен, витаминдермен емдеу жне дезинтоксикациялы ем райды.
Емдік режимні рамына денеге кш тсіру мен стресс жадайларын болдырмау, алкогольді, гепатотоксикалы дрілерді абылдамау, ндірістік уларды серін тигізбеу, бауыр маына физиотерапиялы емдерді жне бальнеотерапияны олданбау, т жргізетін дрілерді олданбау жатады.
Науас адамны оректенуі нарлы болуы керек, ауруды айталауы кезінде емдік таматану 5а столына сйкес, ал ремиссия кезінде 5 стола сйкес болуы керек.
Ас орыту мен сііру процестерін алпына келтіру, жіішке ішекте микроб флорасыны шектен тыс суін болдырмас шін (контаминация) жне то ішекте дисбактериоз болдырмау шін сібейтін жне гепатотоксикалы сер крсетпейтін антибактериальды дрілер (стрептомицин сульфаты, левомицетин стеараты, канамицин моносульфаты, фталазол, сульгин ішке деттегі дозада абылданады, ем курсі – 5-7 кн) таайындалады, кейін биологиялы препараттар (бификол, лактобактерин, бифидумбактерин) 3-4 апта бойы беріледі.
Асазан – ішек жолыны ызметін алпына келтіру шін рамында т ышылдары (гепатоциттерді заымдайды) жо протеолиз ферменттері (панкреатин, панкурмен, полизим, ораза) беріледі.
Гепатопротекторлара рибоксинді, цитохром С, гептралды, гепаргенді, сирепарды, флавоноидтарды (силибор, карсил, легалон, катерген), Лив – 52, гепалив, эссенциале жне т.б. жатады. Гепатопротекторларды тиімділігі жнінде бірыай пікір жо, кейбір авторлар оларды тиімділігіне кмн ояды.
Белгілі бір гепатопротекторлы сер витаминдерде болады: пиридоксин, тиамин, никотин ышылы жне пантотен ышылы кнге 50-100 мг, рибофлавин кнге 10-20 мг, аскорбин ышылы кнге 0,5-1,0 г, витамин Е (капсулада 0,05-0,1 токоферол ацетаты ішке абылданады немесе 5%, 10%, 30% ертінділер 1 мл етке егіледі).
Дезинтоксикациялы ем ретінде гемодез (400 мл 2-3 кн бойы), глюкоза (5% ертіндісіні 500 мл аскорбин ышылыны 2-4 мл осады), энтеросорбенттер (полифепан, микроцеллюлоза, энтеродез) олданылады.
Интерферонды созылмалы С гепатиті мен жедел С гепатитінде таайындау крсетпелері: клиникалы белгілерді болуы, ауруды дей тсуі, аминотрансфераза дегейіні 2 еседен жоары ктерілуі, ан сарысуында анти HCV жне РН – HCV болуы, науас жасыны 50-ден тмен болуы. Созылмалы С гепатитінде интерферонды 3 млн Б аптасына 3 реттен 3 ай бойы беріп, одан кейін ауру адамдарды 3 топа бледі: 1-топ – 2 ай ішінде сарысудаы аминотрансфераза дегейі алыпты кйге ораландар; интерферонды алашы дозада 6-12 ай бойы беріп кейін беруді тотатады; 2-топ – трансаминаза активтілігі тмендегендер, біра алыпты дегейге жетпегендер; препаратты дозасын 6 млн Б дейін ктеріп, препаратты аптасына 3 рет беріп отырып, емді 6-12-18 ай бойы жаластырады, 3-топ – емге жауап реакция болмаандар; препаратты за беру орынды емес.
ан сарысуында ДН – HВV немесе РН – HCV жоары дегейі фонындаы ауруды тменгі активтілігі жадайында (иммунды жауап депрессиясы), жргізілген (-интерферон ем курсіні тиімсіздігінде, бйректен тыс аутоиммунды текті жйелі ауруларда преднизолон таайындалады. Преднизолонды таайындау схемасы: 1-2 аптада – 40 мг/тул., 3 аптада – 30 мл/тул., 4 аптада – 15 мг/тул., 5-6 апталарда емге зіліс жасайды, 7-ші аптадан бастап (-интерферонмен емдеуге кшеді.
Аутоиммунды гепатитте базисті еммен атар преднизолон беріледі. Преднизолонды беруді 2 схемасы бар. Преднизолон олданылатын монотерапия азатиопринге арсы крсетпе (цитопения, сарышты) боланда таайындалады. Преднизолонды 30-40 мг/тул. дозасында ай бойы береді, кейін дозаны ай сайын 5 мг азайтып отырып, сйемел дозаа дейін (10-15 мг/тул.) тмендетеді, осы дозада преднизолонмен за уаыт емдейді.
Преднизолон мен азатиоприннен тратын рама емді екі тсіл олданып, іске асырады. Бірінші тсілінде емді преднизолоннан бастайды, оны дозасын 15-20 мг/тул. тсіреді, преднизолонны сйемел дозасы 5-10 мг райды, оан азатиопринні сйемел дозасын осады (25 мг/тул.).
Екінші тсіл бойынша екі препаратты бір мезгілде береді. 1-ші апта бойында преднизолонды кнге 30 мг, 2-ші апта – 20 мг, 3-4 апта – 15 мг береді, ал 5-ші аптадан бастап сйемел дозаа – 10 мг кшеді. Азатиоприн дозасы барлы ем бойында тулігіне 50 мг райды. Сйемел ем траты клиникалы – морфологиялы ремиссия алана дейін созылады, детте 1-2 жыла созылады.
Ебекке жарамсыздыты орташа мерзімдері: тменгі дрежелі активтілігі бар гепатит айталаанда - 2-3 апта райды, орташа дрежелі активтілікте – 4-6 аптаны, жоары дрежелі активтілікте 2-2,5 айа дейін.
Диспансерлеу. Созылмалы гепатитпен ауыратындар диспансерлік есепке алынады. Учаскелік дрігер мен гастроэнтеролог баылайды. Тмен активті созылмалы гепатитте тексеру жиілігі – жылына 1-2 рет, орташа активтілікте – жылына 3-4 рет. Тексеру клемі: ан, несеп анализі, билирубин, холестеринді анытау. Тнба сынамалары, органды спецификалы бауыр ферменттерін анытау. Ем шаралары: базисті ем (гепатопротекторлар т.б.). Аутоиммунды гепатитпен ауыратындар базисті емнен баса глюкокортикоидтар алады. Диспансерлеуді тиімділік критерийлері: айталауды сиреуі, бауырдаы процесті тратауы, негізгі ауру себепті уаытша ебекке жарамсызды мерзіміні ысаруы.
Болжамы. Созылмалы гепатитті болжамы бауыр циррозы мен бауыр жетіспеушілігі-ні алыптасуына байланысты болады. Ауруды диагнозын ерте ою жне науас адамды траты трде баылап отыру ауруды болжамын едуір жасартады.
Бейарнамалы жаралы колит. Анытамасы. Классификациясы. Клиникалы кріністері. Диагностикасы жне емі. Диспансеризациясы. Дрігерлік ебек сараптамасы. Болжамы. Алдын алу.
Бейспецификалы жаралы колит (БЖК)– себебі белгісіз, то ішекті кілегей абыыны некрозды абынып, жара, геморрагия жне ірі тзуімен сипатталатын ауру.
БЖК тарау жиілігі – 100 000 трына 40-80 ауру адам келеді, 20-40 жастаы адамдар басым ауырады, йелдер еркектермен салыстыранда 1,5 есе жиі ауырады.
Классификациясы
Даму барысы:
Длей даму
Жедел
Созылмалы айталамалы
Созылмалы здіксіз
Ауырлы дрежесі:
Жеіл
Орташа
Ауыр
Заымдануды тарау аймаы:
Толы колит (ретроградты илеит бар немесе жо)
Сол жа колит
Дистальді колит (проктосигмоидит, проктит)
абыну активтілігі (эндоскопия мліметтері бойынша)
те аз
Орташа
Ауыр
Асынулар:
Жергілікті
Жйелі
Клиникасы. БЖК-ке тмендегідей симптомдар мен синдромдар тн:
1. Диарея, то ішек абынанда су мен натрийді реабсорбциясы бзылатындытан туындайды. Дретке отыру жиілігі БЖК ауырлы дрежесіне туелді болады, тулік ішінде дретке отыру саны 2-ден 40-а жетеді. Диарея кбіне тнде жне таерте болады. Диареяа детте оса ан, кілегей жне ірі болады.
2. ан кету, тік ішекті кілегей абыыны жаралануымен жне ішінде тамыр торы кп борпыл днекер тініні тзілуімен байланысты туындайды. осымша болатын кілегей мен ірі – абыну процесіні белгілері.
3. Ішті ауыруы – БЖК- траты белгісі. Іш бріп ауырады, ауыранды сигма трізді, клдене – жиек, тік ішек, сирек – соыр ішек аймаында болады. Ауыранды лкен дрет алдында кшейе тседі, дретке отыраннан кейін ояды немесе азаяды. Кейде таматан кейін кшейеді.
Диарея, ан кету жне ішті ауыруы БЖК-ке тн клиникалы триада деп есептелінеді.
4. Интоксикациялы синдром. БЖК ауыр дамуына тн, оны жедел жне длей трінде байалады. Кшті жалпы лсіздік, адинамия, дене ызуыны ктерілуі (жиі жоары дрежеге дейін), ждеу, тбетті тмендеуі немесе жойылуы, депрессия кйі, кейігіштік, жылауыты, эмоциональды трасызды болады.
5. Дистрофиялы синдром. Ждеу, теріні уыл тартуы мен ратыы, гиповитаминоздар, шашты тсуі, тырнатарды згеруі байалады.
6. Жйелік белгілер синдромы:
а) полиартрит (буын деформациясы жо): сира – асы буыны, тізе буыны, бунатараралы буындар заымданады; сирек – спондилоартрит жне сакроилеит байалады;
б) тері мен кілегей абытар: тйінді эритема, гангренозды пиодермия, аяты жаралары, афталы стоматит, тіл шетіні жаралануы, тйінді дерматит трінде заымданады;
в) кзді заымдануы конъюнктивиттер, ириттер, увеиттер, эписклериттер белгісін береді;
г) бауырды заымдануы: майлы дистрофия, созылмалы гепатит, бауыр циррозы белгілері болады;
д) нефроз синдромы кездеседі;
е) аутоиммунды тиреоидит аныталады;
ж) аутоиммунды гемолитикалы анемия байалады.
Пальпация кезінде сигма трізді, клдене – жиек жне соыр ішектерді бойында ауыранды аныталады. Ауруды асынусыз дамуында ішпердені тітіркену жне іш абырасы блшы еттеріні тартылу белгілері болмайды.
БЖК клиникасы ауруды даму ауырлыы дрежесіне туелді болып келеді, ал даму ауырлыыны дрежесі з кезегінде абыну процесіні таралу клеміне туелді болады.
Ауруды жеіл дрежесі проктит пен проктосигмоидит трінде байалады. Дретке отыру жиілігі тулігіне 4 реттен кп болмайды, ан кету нжістегі ан жолаы трінде кездеседі. Іш мезгіл-мезгіл ауырады, пальпацияда сигма трізді ішекті болмашы ауыратыны аныталады. Дене массасыны азаюы 10% тмен. Ауруды жйелі белгілері мен жергілікті асынулары болмайды. Ебекке абілеттілік саталан. Жалпы белок > 65 г/л., ЭТЖ < 26 мм/са., Нв > 111 г/л, гематокрит > 0,35.
Ауруды орташа ауыртпалыты дрежесінде то ішекті сол жаыны толыа жаын дерлік блігі заымданады. Нжісте ан, ірі жне кілегей аралас болады, дретке отыру жиілігі тулігіне 5-6 ретке дейін, іш бріп ауырады, ішті ауыруы дефекация алдында кшейе тседі. Ішектен ан кету айын болып келеді. Дене массасыны азаюы 10-20% райды. Дене ызуы субфебрильді дегейде, пульс жиілігі 1 минутта 10-а дейін. Ауруды жйелік белгілері мен интоксикация белгілері болады. Ебекке абілеттілік тмендейді, немесе толы жойылады. ан сарысуыны жалпы белогі 65-60 г/л, ЭТЖ 26-30 мм/са., Нв – 105-111 г/л, гематокрит 0,25-0,34. Емге жасы кнеді.
Ауруды ауыр трі то ішек тгел жне тгелге дерлік заымдананда байалады. Тотамсыз диареяны тулік ішіндегі жиілігі 6 рет жоары болады, ан кп кетеді. Науас адамды азапа салатын тенезмдер, ішті жайылмалы ауыруы бой крсетеді. Жоары дрежелі, кейде сепсистік ызба болады. Жйелі заымдану белгілері мен жергілікті асынулар белгілері байалады. Интоксикация, дегидратация, анемия белгілері аныталады. Дене массасыны азаюы > 20%. ан сарысуыны жалпы белогі < 60 г/л, ЭТЖ > 30 мм/са., Нв < 105 г/л, гематокрит < 0,25. Консервативтік ем барлы жадайда тиімді бола бермейді.
Диагностика.Жалпы ан анализі: ан кп кеткенде жедел постгеморрагиялы анемия белгілері аныталады, БЖК- созылмалы дамуында созылмалы теміржетіспеушілік анемия белгілері, лейкоцитоз, ЭТЖ суі болады.
Несепті жалпы анализі: БЖК ауыр даму барысында протеинурия, микрогематурия аныталады.
анны биохимиялы анализі: жалпы белокты, альбуминні азаюы аныталады, глобулинні кбеюі ммкін.
Копрограмма. Макроскопияда бота трізді, сйы нжіс аныталады, нжісте ан, ірі, кілегей болады. Микроскопиялы тексергенде: эпителий кп болады. Нжісте еріген белокты анытау реакциясы (Трибуле реакциясы) о мнді болады. Бактериологиялы тексергенде дисбактериоз аныталады.
Эндоскопия (ректороманоскопия, колоноскопия) жне биоптатты гистологиялы зерт-теу: эндоскопиялы згерістерді 3 дрежелі ауырлыы аныталады.
Жеіл дрежесіні белгілері: кілегей абыты жайылмалы гиперемиясы, тамыр суретіні болмауы, эрозиялар, бірен – саран беткей жаралар, гистологиялы процесс басым тік ішекте орналасан.
Орташа ауыртпалыты дрежесіні белгілері: «тйіршікті» кілегей абы, кілегей абыты жанасанда жеіл анайтындыы, кптеген, бір-бірімен осылмайтын, кілегеймен, фибринмен, ірімен жабылан беткей жараларды болуы, патологиялы процесті басым то ішекті сол жа блігінде орналасуы аныталады.
Ауыр дреже белгілері: то ішекті кілегей абыыны ауыр некрозды абынуы, ауыр іріді экссудация, спонтанды ан йылу, микроабсцесстер, псевдополиптер, патологиялы процесті то ішекті барлы блігін амтуы.
Колоноскопия абыну блігіні зындыын, то ішекті тарылуын анытауа кмектеседі.
Биоптатты гистологиялы зерттегенде абыну инфильтраттары кілегей абыы мен кілегей асты абатта аныталады.
Рентгенологиялы тексеру (ирригоскопия) белгілері: ісіну, кілегей абыты тйіршікті болып крінуі (БЖК- ерте белгісі), псевдополипоз, гаустрацияны болмауы, ригидтілік, ішекті тарылуы, ішекті ысаруы мен алыдауы, жара ойытарыны болуы.
Асынулар.БЖК-те болатын асынулар:
1. То ішек перфорациясы.
2. То ішекті токсикалы дилатациясы.
3. Ішектен ан кету.
4. То ішек стриктурасы.
5. абыну полиптеріні пайда болуы.
6. То ішек рагі.
Емі. Ауруды даму фазасын, клиникалы даму ауырлыын жне асынуларды бар – жоы еске алынып, комплексті трде іске асырылады.
Диета ас орыту жолын химиялы жне механикалы орайтын болуы керек. Ауруды созылмалы тріні айталауында №4 диета белгіленеді. Ауруды ауыр дрежесінде парентеральді оректендіру олданылады, оректік зат ретінде белок препараттары, амин ышылдарыны оспалары (альвезин, полиамин), глюкоза, липидтік препараттар (интралипид, липофундин), электролиттер ертінділері, витаминдер пайдаланылады.
БЖК-те олданылатын базисті препараттар 3 топа блінеді:
1) 5-аминосалицил ышылыны препараттары – сульфасалазин, мезалазин (сало-фальк, спазминол, мезакол, тирокол жне басалары);
2) глюкокортикоидты гормондар;
3) иммунды супрессорлар.
Ауруды жеіл трінде детте емді кнге сульфасалазинні 2 г беруден бастайды (0,5 г кнге 4 рет, тама алдында 1 саат брын сілтілі сйытыпен – минералды су, ст, сода осып ішу керек). Дріні жасы ктерсе, дозаны 6-8 г дейін кбейтуге болады. Науас адам кйіні жасаруы емні 5-8 кні байалады. Емні міндетті жадайы – ауруды айталауыны алдын алу шін за уаыт (2 жыла дейін) дріні сйемел дозасын (1,5-2,0) абылдау. за абылдау шін тадамалы дрі болып табылатын препарат мезалазин, ол сульфасалазинге араанда жаымсыз серлерді (диспепсиялы сер, агранулоцитоз, гемолиз, метгемоглобинемия, ызыл жегілік синдром, аллергиялы пневмонит, еркектерді тымсыздыы) сирек береді.
Сол жа колитте сульфасалазинді микроклизма трінде (препаратты 1-3 г физиологиялы ертіндіні 50-100 мл ертеді) немесе балауыз трінде (препаратты 0,5-1,0 какао майымен осып, тнге арай салады, 3-4 апта бойы) олданады.
Салазопиридинні 5% суспензиясыны 30 мл тік ішекке тулігіне 1-2 реттен 1-2 ай бойы жібереді. Тік ішекке жіберумен атар препаратты ішке абылдайды.
2 апта емделгеннен кейін нтиже болмаса, емге глюкокортикоидтарды осады.
Глюкокортикоидтарды олдану крсетпелері:
1) жедел басталу;
2) ауруды ауыр, мірге ауіпті трлері;
3) салазопиридинмен 2 апта емдегеннен кейін нтиже болмаан ауруды орташа дрежелі трлері;
4) баса емдеу дістері тиімсіз болып келетін ауруды созылмалы трлері;
5) ауруды жйелі заымдану (ішектен тыс) белгілері;
6) салазопрепараттарды ктере алмау.
Ауруды орташа ауыртпалыты трінде преднизолонны 40 мг нтиже болана дейін беріп, кейін препарат дозасын біртіндеп азайтып барып беруді тотатады. БЖК-ті дистальды трінде преднизолонды алашында тік ішекке тамшылатып жібереді: физиологиялы ертіндіні 30-50 мл-інде ерітілген препаратты 20-30 мг немесе 15 мг балауыз трінде ертегілік жне кеште дреттен кейін тік ішекке салады.
Сульфасалазин немесе салазодин кнге 2 г ішке абылданады (мезалазин 1 г кнге).
осымша болатын дисбактериозды емдеу керек.
Ауруды ауыр трінде науас адам шыл стационара жатызу керек.
а) гидрокортизонны 125 мг кнге 4 реттен 5 кн бойы венаа жіберіп, кейін ішке абылдауа кшу. 3-4 аптадан кейін клиникалы нтижеге ол жеткікізгеннен кейін преднизолонны дозасын азайта бастап (3-5 кнде 5 мг-а азайтады), препаратты беруді тотатана дейін жеткізеді. Преднизолонны дозасын 30 мг/кнге жеткізгеннен кейін аминосалицилаттар осылады.
б) гидрокортизонды (125 мг) немесе преднизолонды (20 мг) кнге 2 рет тік ішекке жібереді.
в) ждеген адама жне операцияа зірлеу сатысындаы науаса парентеральды оректендіру олданылады.
г) дегидратацияны азайту шін венаа сйыты жібереді.
д) егер гемоглобин 100 г/л тмен тмендесе, ан яды.
е) жаралы колитті резистентті трінде иммуносупрессорлар олданылады: метотрексат (25 мг б/етке аптасына 2 рет) немесе циклоспорин А (сандиммун) 3,5-5 мг ішке абылдайды.
ЖБК емінде крсетілген емдеу дістерінен баса жалпы шаралар олданылады: гипербариялы оксигенация, дисбактериозды емдеу, ферменттік препараттар, седативтер, транквилизаторлар жне т.б., жылытылан балы майын немесе сімдік майын (шабдалы, зйтн, брген, итмрын майы) микроклизма трінде олдану.
Шыл кмек крсетпелері (геми – немесе толы колонэктомия):
1) Токсикалы дилатация.
2) Перфорация.
3) Ауымды ан кету.
4) БЖК ауыр трінде стероидтарды 5 кн бойы венаа еккеннен нтиже болмаса.
5) Рентгенологиялы тексергенде кілегей аралшытарыны аныталуы, тспейтін 38°С жоары дене ызуы, 24 саат бойы арынды ем олдананда арамастан дретке отыру жиілігіні 8 реттен жоары болуы.
6) Баса симптомдармен оса кездесетін газбен керілген кптеген ішек тзатарыны болуы.
7) 5 кн бойы жасалан парентеральды емнен туір болып, кейін дріні ішке абылдау-а кшкенде науасты жалпы жадайы тмендеп кететін БЖК ауыр трлері.
Прогнозы. БЖК болжамы ауруды тріне, ауырлы дрежесіне жне процесті тарау дегейіне туелді болады. Ауруды ауыр трінде ауыр асынулара байланысты болжам жаымсыз болады.
Профилактикасы.Спецификалы алдын алу шаралары жо. Науас адамдарды есепке алады. Ремиссия жадайында жылына 1 рет ректороманоскопия жне толы тексеру жргізіледі. Ауру заа созылан жадайда 1 рет колоноскопия жасалады. Ауруды орташа ауыртпалыты жне ауыр трінде науас адамды дрігер жылына 2-4 рет арап, тексереді.
Стационардан шыаннан кейін науас адам сульфалазинні немесе 5-АСК 1,5-2,0 тулігіне (салазопиридазинні тулігіне 0,5-1,0) абылдауды здіксіз 2 жыл жаластырады. Бл емдермен атар жалпы лдендіру емі, ттыр дрілер, антидиареялы дрілер (крсетпелерге арай) олданылады. ажеттігіне арай глюкокортикоидтар олданылады.
Теміржетіспеушілік анемиясы.Этипатогенезі.Клиникалы кріністері.Клиникалы хаттамаа сйкес теміржетіспеушілік анемияны диагностикасы жне емі.Диспаесеризациясы.Дрігерлік ебек сараптамасы.Болжамы.Алдын –алу.
Теміржетіспеушілік анемия (ТЖА)– организмде темір жетіспеушілігіне байланысты гемоглобин синтезі бзылып, тіндерде практикалы згерістер пайда болатын ауру.
ТЖА ересек трындарды 10-30% кездеседі. Анемияларды ішінде ТЖА лесіне 80-95% тиеді. ТЖА йелдерде еркектермен салыстыранда анарлым жиі кездеседі. р трлі мліметтер бойынша йелдерді 20% теміржетіспеушілік анемиямен ауырады.
Этиологиясы.ТЖА себептері:
1) Созылмалы ан кетулер:
а) жатырдан (жатыр фибромасы, анабез дисфункциясы, жатыр мойнынын рагі, эндометриоз жне басалары);
б) асазан-ішек жолдарынан (рак, геморрой, жара ауруы, полипоз, диафрагма жарыы, бейспецификалы жаралы колит);
в) кпеден (бронхоэктазия ауруы, рак, кпе гемосидерозы);
г) за уаыт донор болу, ауыр дене жмысы, ыссы цехтарда жмыс жасау.
2) стеме темір шыыны:
а) екіабаттылы, лактация;
б) пубертантты кезе;
в) созылмалы инфекция, ісіктер.
3) Темірді сіуіні бзылуы:
а) асазан резекциясы, ахлоргидрия;
б) энтерит, спру;
в) бзылан сііру синдромы.
4) Темір тасымалдауыны бзылуы.
5) Туа болатын темір жетіспеушілігі.
Патогенезі.Темір орыны таусылуы сйек миында гемоглобин синтезін азайтады, оны зі анны белгілі бір клемінде уелі гемоглобинні концентрациясын, кейін эритроциттер концентрациясын азайтады. Тіндерді оттегімен амтамасыз болуыны адаптациялы (бейімделу) механизмдеріне айдалма ан клеміні кбеюі жне тіндерде оттегі блінуіні кшеюі (эритроциттердегі 2-3-дифосфоглицер ышылы концентрациясыны кбеюіні нтижесінде) жатады.
Компенсаторлы механизмдер сарып боланнан кейін тіндерді гипоксиясы туындап, циркуляторлы гипоксиялы синдром алыптасады жне рамында темір бар ферменттер синтезі бзылып, тіндер метаболизмі бзылады.
Темір жетіспеушілігінде a-глицерофосфат дегидрогеназа оры таусылатындытан бл-шы еттерді ызмет абілеті бзылады. Неврологиялы згерістер крініс береді, біра оларды пайда болу механизмі зірге белгісіз. ТЖА-да алдымен те тез жаарып тратын эпителий тіні заымдалады – асазан-ішек жолыны кілегей абыы, тері жне оны дериваттары семеді (атрофия).
Клиникасы.ТЖА клиникалы белгілері екі синдромны – жалпы анемиялы немесе циркуляторлы-гипоксиялы жне сидеропениялы синдромдарды белгілерінен ралады.
Анемиялы синдрома тн белгілер: лсіздік, бас айналуы, талып алу, жрек соуы, ентігу. Бл белгілер гипоксиямен жне блшы ет лсіздігімен байланысты.
Сидеропениялы синдром рамында темір болатын ферменттер жетіспеушілігінен туындайтын трофикалы згерістерді симптомдарынан трады. Сидеропениялы синдром белгілеріне жататындар:
- тері жне оны дериваттарыны згерістері: теріні ратыы, ол мен аята тілмелерді болуы, ангулярлы стоматит (тілме, «езулік»); жадаайланан, аздап имектелген тырнатар (койлонихиялар), тырнатарды жарып, тез сыныш болуы; шашты жіішкеруі жне тсуі, шашты сыныштыы;
- асазан-ішек жолыны заымдануы: дмні бзылу, таам ретінде борды, тіс пастасын, сазды, шикі нды жне т.б. таамды емес заттарды олдануа марлы; глоссит белгілері – бртіктері семген, ызыл тсті, ауыратын тіл; атрофиялы гастрит белгілері, Пламер – Винсон синдромыны белгілері: шашалу, ра жне атты таамды жта алмау, оан оса ешті жоары штен біріні спазмы (тйілгені) байалады;
- нерв жйесіні заымдануы: парестезиялар, иісті абылдауды згеруі – керосин, бензин, ацетон, гуталин, резина иісіне марлы; ыз балаларда еріксіз несепке отыру сезіміні болуы, несепті тнде стай алмау, несепті клген жне жтелген кезде стай алмау.
Объективті тексергенде келтірілген белгілерден баса науас адамны терісі мен кілегей абытарыны уыл тартан тсі крінеді. Жрек-тамыр жйесі жаынан кшейген І тон, анемиялы систолалы шу, тахикардия аныталады, А алыпты кйде немесе аздап тмендеген болады.
ТЖА ауыр трінде жрек лсіздігі бой крсетеді, детте оны ауырлы дрежесі ІІ сатыдан аспайды.
Лабораторлы зерттеулер
Темір тапшылыыны манифестті декомпенсацияланан формасыны негізгі кріністері:
1. Нв синтезіні бзылыстарынан туындаан гипохромды анемия.
2. рамында темір бар ферменттерді белсенділігін тмендету, ол азалар мен тіндердегі дистрофиялы згерістерді ауырлатып, клеткалы метаболизм згерістеріне алып келеді, миоглобин синтезіні бзылуы миастенияа алып келеді, коллаген синтезіні бзылуы есебінен еш пен асазан сілемейінде атрофиялы процесстерді алыптасуы мен деуі байалуы ммкін.
Базалы диагностикалы зерттеулер – гемоглобин концентрациясы, ОЭ, эритроциттегі гемоглобинні орташа рамы, гематокрит дегейі, ОЭ, лейкоциттер мен ретикулоциттер сангы.
Альтернативті жол – оны концентрациясын жне ан сарысуындаы ферритинді анытау кмегімен темір тапшылыыны бар екендігін растау. Темір тапшылыына трансферинні темірмен 15% аныуы мен ферритин рамыны 12 мкг/л4 екендігі крсетеді. “трансферрин/ферритинні ерігіштік рецепторы” (TfR) индексін анытау кезінде TfR мні > 2/3 мг/л болса, темір тапшылыыны дл крсеткіші болып табылады.
Емханалы кезеде емдеу шін крсетімдер: жеіл жне орта ауырлытаы анемия (НВ 70г/л дейін).