Жаратылыстану ылымдары саласында олданылатын зерттеу дістері туралы жазыыз.
Жаратылыстану ылымдары, биология ылымдарыны классификациясына анытама берііз.
Жаратылыстану ылымдары —табиатты зерттеумен айналысатын ылымдарды жиынты атауы; табиат былыстары мен оларды дамуыны жалпы задарын танумен шылданатын ылымдар жйесі. Еуропада айта рлеу кезеінде (15 -ды 2-жартысы) табиатты жете зерттеуге байланысты алыптасты. Жаратылыстану ауымы трлі табиат нысандарын, дниені жалпы асиеті мен рылымын, тірі табиатты, бізді планетамыздан тыс жатан нысандарды, сондай-а, Жерді амтиды
Жаратылыстануа енетін ылымдар былайша топтастырылады:
1) физика, химия;
2) биология, ботаника, зоология;
3) анатомия, физиология, генетика;
4) геология, минералогия, палеонтология, метеорология, география (физикалы);
5) астрономия (астрофизика жне астрохимия). Кейбір табиат зерттеуші алымдар математиканы Жаратылыстану ылымдарына жатызбайды, біра, осы ылымдарды таным ралы ретінде арастырады.. Табиат туралы наты ылым зерттеулермен шектелсе, олданбалы ылым (медицина, ауыл шарушылыы, орман шаруашылыы жне техника ылымдарын жалпы аланда) ылыми зерттеулерді жне табиатты згертуге пайдаланылады.
Биология
Бл дисциплиналар тобына кіретін ылым салалары тірі азалармен байланысты пайда болатын былыстарды зерттейді. Биологияны зерттеу аясына биофизиканы суб-компоненттерінен бастап экологияны крделі жйелеріне дейінгі бірліктер кіреді. Биология азаларды сипаттамаларын, классификациялануын жне оларды іс-рекеттерін, трлерді пайда болуын жне оларды бір-бірімен байланысын арастырады.
Биология тарихындаы кейбір маызды оиалара: генетиканы ашылуы; Дарвинні трлерді табии срыпталуы туралы теориясы; ауруларды микробты теориясы жне химия мен физиканы дістерін жасушалар мен органикалы осылыстар молекулаларын зерттеуде олдану.
Заманауи биология азаларды тріне жне зерттелу дегейіне байланысты бірнеше осымша дисциплинаа блінеді. Молекулалы биология азаларды химиялы рамын зерттейді, ал цитология жасушаны зерттеумен айналысады. Жоары дегейде орналасан физиология азаны іш рылысын зерттейді, ал экология трлі азаларды арым-атынасын арастырады.
Химия
Химия табиаттаы заттарды атомды жне молекулалы дегейде зерттейтін ылым болып табылады. Оны зерттеу аясына газдар, молекулалар, кристаллдар жне металдар сияты атомдар жиынтытары кіреді. Ол затты химиялы рамын, статикалы асиеттерін, баса затан айналуын жне байланысты реакцияларды арастырады.
Физика Астрономия
Жаратылыстану задары
Жаратылыстануды теориялы мселелерін айындау шін табиат задары олданылады. Энергияны саталу жне айналу заыны, Эйнштейнні салыстырмалы теориясыны, Дарвинні эволюциялы іліміні жасалуы, сондай-а, ылымны жаа салалары: квантты механика, генетика, кибернетика, астрофизика, т.б. жедел дамуыны нтижесінде философия ылымы теориялы жаынан байытыла тсті. Жаратылыстану ылымдары азіргі ылыми-техникалы прогресті жеделдетуді негізі болып табылады
.
Жаратылыстану –табиатты жанжаты, рі бірттас зерттейтін жаратылыстану ылымдарыны жиынтыы. Оны рамына физика, химия, биология жне психология енеді. Техникалы ылымдар сияты лемді згертуге кіріспейді, оны ттас тануды масат етеді, математика ылымы трізді белгілер жйесін зерделемейді, табиат жйесін тануды масат етеді. Жаратылыстану ылымны танып білу рылымы тмендегідей: тжрибелік дерек –ылыми дерек баылау –наты тжрибе –модельдік тжрибе –наты тжрибе нтижелеріні тіркеу –тжрибе нтижелерін жинатап орыту алыптасан теориялы білімдерді тиімді пайдалану –бейне –ылыми болжам алыптастыру –оны трибеде тексеру –ажет болан кезде осымша болжамдар енгізу
Жаратылыстану ылымдары саласында олданылатын зерттеу дістері туралы жазыыз.
1. ылым пайда боланнан бергі 2,5 мы жыл бойы ол дайы дамуда, йткені ол адамны здіксіз дниетану процесіні, бгін білмегенді ерте білуге баытталан практикалы іс-рекетіні нтижесі, орытындысы. ылым мазмны жаынан тередей тсіп, клемі жаынан лая тседі. Біра ылымны даму процесі рдайым біркелкі жре бермейді. ылымны пайда болуы бізді эрамыза дейінгі VI-V.деп есептеледі. йткені оны тууына ажетті тарихи-леуметтік жадайлар осы кезде алыптасты. ылымны даму логикасын ашу дегеніміз ылыми прогресті задылытарын, оны дамытушы кштері, себептері мен тарихи байланыстарын анытау деген сз.
. Оны ылыми жолы- салыстыру, абстракциялау, жалпылау, талдау, синтездеу сияты жалпы діс-тсілдерді олдану арылы іске асатын диалектикалы таным жолы.
дістеме дегеніміз – алаан нтижеге жетуге кмектесетін рекеттер жиынтыы.
дістемені маызын Жаа уаытта е алаш рет француз математигі рі философы Р.Декарт зіні «дістеме туралы талдау» атты ебегінде атап крсетті.
дістеме адамдарды абілеттерін теестіріп оймай, оларды ызметін де біркелкі жйеге тсіреді, ал бны зі барлы зерттеушілерді бірдей нтижелер алуына кмектеседі.
рбір ылым саласыны з зерттеу пні болуымен атар, зіне тн зерттеу дістемелері бар. Пн мен танымды дістемені бірлігін негіздеген неміс философы Гегель.
ылыми дістеме зерттеуді р дегейінде олданылатын жеке-жеке дістемелерден трады. Сондытан, олар теориялы жне эмпирикалы дістемелер болып блінеді.
Теориялы дегейдегі ылыми зерттеулер дістемелеріне мыналарды жатызуа болады:
1) формальды – зерттелетін процестерді мнін ашатын абстрактылы-математикалы жобалар жасау; 2) аксиомалы теорияларды длелдеуді ажет етпейтін аксиомалар трінде ру; 3) гипотетикалы дедуктивті дістеме – бір-бірімен дедуктивті трде байланысан гипотезаларды жйесін жасау.
Ал эмпирикалы дістемелерге жататындар: баылау – объективті жадайды былыстарын масатты трде абылдау, сезіну; сипаттау – объектілер тралы мліметтерді тіл ралдары арылы жеткізу; лшеу – объектілерді сас асиеттері мен жатары бойынша салыстыру; эксперимент (тжірибе) – былыстарды айталау масатымен арнаулы жасалан жне баыланан жадайларды зерттеулер жргізу.
Сонымен атар, жалпы дістемелерді де бліп арауа болады, олар:
1) анализ - ттас заттарды толы зерттеу жргізу шін жеке рамдас бліктерге блу;
2) синтез – затты брыннан жіктелген жеке рамдас бліктерін бір ттас жйеге біріктіру;
3) астракциялау – зерттелетін былыс шін маызы жо асиеттер мен атынастар арасынан ажетті асиеттер мен атынастарды бліп алып арастыру;
4) орытындылау – нтижесінде объектіні жалпы асиеттері мен белгілері аныталатын ойлау тсілі;
5) индукция – жалпы орытынды жекелеген жадайлардан жасалатын зерттеу дістемесі;
6) дедукция – жалпы орытындыдан жекелеген пікірлер тудыратын талдау тсілі;
7) аналогия – объектілерді бір белгілеріні састыы бойынша, келесі бір белгілеріні де састыын анытауа арналан ылыми тсіл;
8) жобалау – объектіні оны кшірмесін жасап, зерттеу;
9) классификациялау – барлы зерттелетін заттарды маызды бір белгілері арылы жеке топтара блу.
азіргі ылымда сонымен атар статистикалы дістемелерді маызы зор, олар зерттелетін заттарды барлыын сипаттайтын орташа мндерді анытауа ммкіндік береді.
азіргі кездегі жаратылстануды бір ерекшелігі зерттеу дістемелері алынатын соы нтижеге лкен серін тигізеді.
Ылым дегеніміз не?
Адамзат зіні даму тарихы барысында оршаан лемді танып-білуді жне игеруді бірнеше тсілдерін мегерді. Сондай тсілдерді біріне сзсіз ылымды жатызуа болады. ылым - оамны рухани мдениетіні урамдас блігі болып табылады. Адамзат дамуыны белгілі бір кезеінде ылым дами келе, оамды сананы дербес формасына айналады. Себебі, оамдаы сан-салалы мселелер кп жадайда ылымны араласуымен шешіледі.
. XX асырды 20-шы жылдарында ана ылымны мні мен ерекшеліктерін, оны даму жне олдану механизмдерін арастыратын, сонымен атар, ылымны білім жйесі, рі ерекше леуметтік институт ретінде даму задылытарын зерттеуге баытталан «ылымтану» атты жаа пн пайда болды.
Е алдымен, ылымтанушыларды назар аударан мселесі - латынша «Sсіеnііа» сзіні этимологиясы болды, оны маынасы «білім» дегенді білдіреді. Ал кез келген білімні ылым емес екендігі белгілі. Білім - адамзатты р илы тіршілік ету сферасынан: арапайым мірден, саясаттан, экономикадан, нерден таы баса жадайлардан алынады. ылым - тжірибе жзінде аныталан наты длелдемелер мен логикалы задара сйенетін орытындыларды негізінде білім лемін жасайды. Бул лемні субъективті элементі болып саналатын адамзата, оны игілікті бадарына шамалы ана рл блінеді (бул шін нер, мораль, дін бар). Сондытан бір-бірін толытыра отырып, мдениетті бл рамдас бліктері табиат пен адамзат арасында байланыстырушы тізбек болып саналады.
Объективті жаратылысты философиялы тсінігі табиат, оам жне адамзатты амтиды. Соан байланысты обьективті жаратылысты осы ш элементіне білімні ш сферасы наты арастырылады.
Жаратылыс сферасына жне зерттелетін аиат дниені тріне байланысты ылыми білімні ш баытын анытауа болады: жаратылыстану- табиат туралы білім жйесі, оамтану - оамды емірді трлері мен формалары туралы білім жиынтыы, сонымен атар адам-затты ойлау абілеті бар жанды зат ретінде арастыратын ойлау білімдеріні жйесі.
Табиат туралы барлы білім жиынтыы жаратылыстану арылы алыптасады. Оны рылымы табиат логикасыны наты крінісі іспетті. Жаратылыс ылымдарыны білім жйесі орасан зор жне р алуан.
Мнда заттар мен оларды рылысы, заттарды озалысы мен рекеттесуі, химиялы элементтер мен осылыстар, тірі материя мен тіршілік, Жер жне Космос туралы білім жйесі енеді. Жаратылыстануды осы объектілерінен іргелі ылыми жаратылыстану баыттары бастау алады
ылыми-білімні рылымымен ылым атаратын функциялар тыыз байланысты. Олар бірнешеу:
1) тсіндіру - табиат объектілері мен табиат былыстарыны мнін ашып, тсіндіру;
2) жйелеу - жиналан фактілік материалдарды сурыптап, бір жйеге енгізу;
3) суреттеу - оршаан жадайды байланыстары мен асиеттерін сипаттап крсету;
4) болжам жасау - дл азіргі кезде жріп жатан процестерді даму дрежесін есепке ала отырып, болашаа болжам жасау;
5) орытынды жасау - табиаттаы болып еткен, азіргі кезде жріп жатан жне болашата ктілетін процестерді есепке ала отырып, ылыми негізде орытынды жасау;
6) жаалы ашу - табиатты жаа задарын ашу, жаа ылыми гипотезалар шыару;
7) ндірістік-тжірибелік баыт беру - алан білімді ндірісте, леуметтік басаруда жне таы баса салаларда олдану ммкіндігі;
8) дниетанымды - алан білімді лемні обьективті картинасымен байланыстыру.
ылымилыты е басты критерийі - жйелілік. ылыми білім р ашан белгілі бір жйе ретінде арастырылады: бл жйені зіндік басталу принципі, іргелі тсініктері болады. Сонымен бірге бул жйеге аталан ылым шін зор маызы бар тжірибелік фактілер, экспери-менттер, тжірибелік орытындылар мен сыныстар енеді.
ылыма ойылатын таы бір критерий - онымен айналысатын (оамда) бір дарынды адамдарды болуы жне ажетті материалдар мен технологияны болуы.
ылымилыты шінші критерийі - ылыми танымны масаты. Яни, масатсыз ылым дамуы ммкін емес, ылымны нтижесі адам-зат игілігіне айналуы шарт.
Таы бір тртінші критерий - рационалдылы (тиімділік). Зерттеуді р трлі (дістемелерін) тсілдерін згерте отырып, е тиімді жолын тадап алу.
ылыма ойылатын бесінші критерий - зерттеуді тжірибелік дістемесін олдану жне ылымды математикаландыру. Бл белгілер жаа уаытта пайда болды жне тжірибемен байланыстыра отырып, ылыма жаа сипаттар келді.