Тіріні рылымды негізгі дегейлерін жазып берііз
Тіршілік дегеніміз — рылымы нруыздар (белоктар) мен нуклеин ышылдарыны крделі биологиялы полимерлерінен тратын, зін-зі реттейтін, зінен кейін зі тектес рпа алдырып отыратын тірі азалар жиынтыыны ашы жйесі. Тіршілік дегейлері:
Молекулалы дегей
Бл-тіршілікке тн бастапы е арапайым дегей. Кез келген тірі организм рылысыны арапайым дылыына немесе крделілігіне арамай оны брі де біркелкі молекулалы осылыстардан трады. Молекулалы дегей де тірі организмдер денесінде зат алмасу, энергияны бір трден екінші трге айналуы айын байалады. Молекулалы дегей арылы тым уалайтын апараттар рпатара беріледі, жеке органоидтар тзіледі.
Жасушалы дегей
Жер бетіндегі тірі организмдерді кпшілігіні рылымды жне ызметтік бірлігі-жасушадан трады. Жасушалы дегейде оны рамындаы жеке органоидтерді зіне тн рылысы болады жне олар жасушада белгілі бір ызмет атарады. Жасушадаы жеке органоидтерді атаратын ызметі зара бір-бірімен тыыз байланысып, жасушадаы бірттас тіршілік процестерін жзеге асырады.
Лпалы дегей
Шыу тегі, рылысы жне атаратын ызметі біркелкі жасушалар мен жасушааралы заттарды жиынтыынан лпа тзіледі. лпалы дегей - тек кп жасушалы организмдерге тн асиет. Жеке лпалар да з алдына ттас организм бола алмайды.
Мшелік
Кп жасушалы организмдерде шыу тегі, рылысы жне атаратын ызметі біркелкі лпалар жиналып, мшелік дегейді райды. рбір мшені рамында бірнеше лпа кездеседі жне бір лпа ана басым болып келеді. рбір жеке мше де ттас организм бола алмайды. рылысы мен атаратын ызметі сас бірнеше мшелер бірігіп жеке мшелер жйесін райды
Организмдік
Денесі бір ана жасушадан тратын сімдіктер мен жануарлар з алдына жеке организм. Ал кп жасушалы организмдерді жеке бір дарасы жеке организм деп есептеледі. Жеке организм денесінде тірі организммдерге тн барлы тіршілік процестері-оректену, тыныс алу, зат алмасу, тітіркену, кбею жреді. рбір жеке организм зінен кейін рпа алдырып отырады.
6.Популяциялы
зіне тн табии орта жадайында, бір трге жататын белгілі бір аймата таралан дараларды жиынтыы популяцияны райды. Популяция дегеніміз- бір трді жеке з алдына ошауланан рі кптеген даралардан тратын тобы. Популяциялы дегейде ана алаш рет арапайым эволюциялы згерістер байалады, ол бірте-бірте жаа трді пайда болуына септігін тигізеді.
7.Биогеоценозды.рылымды дегейі р трлі бір табии орта жадайында ана тіршілік етуге бейімделген кп трлі организмдер жиынтыын биогеоценоз дейді. Оны кейде табии бірлестік деп те атайды. Биогеоценоз рамына сан алуан тірі организмдер жне белгілі табии орта жадайлары біріктіріледі. Биогеоценоздаы организмдерді денесінде энергия жинаталады жне энергия бір организмнен екіншісіне беріліп отырады.
8.Биосфералы
Жер аламшарындаы барлы тірі организмдер мен оларды тіршілік ететін жалпы табии орта жадайларыны жиынтыы биосфералы дегейді райды. Биосфералы дегейді райды. Биосфералы дегейде басты рлді “тірі заттар”, яни жер бетіндегі барлы тірі организмдер атарады.
25. Адамзатты шыу тегі, адам эволюциясыны кезедері
Приматтар эволюциясы сторекті жануарлардан баса отрядтары сияты, шамамен, бдан 60 млн жыл брын басталан штік кезеде тті. штік кезені екекінші жартысында ке таралан жоары сатыдаы маймылдарды азбалы тобы - дриопитектер екі эволюциялы баыта: понгидтер мен гоминидтерге бастама берді. Понгидтер рпаы - гориллалар мен шимпанзелер азіргі кезде де тіршілік етеді. Гоминидтерге азіргі уаытта бір ана тр - Саналы адам жатады.
Адамны ары тегі эволоция жолымен бірте-бірте алай дамыанын зерделеу иын: азба алдытар те аз жне олады зі толы емес. Сондытан гоминидтер эволюциясыны р трлі нсалары бар.
Рамапитектер
Біратар алымдар біді аламшарымызда 14 млн жыл брын гоминидтер тымдасына жатызуа болатын маймылдар пайда болды деп болжайды. Олар ндістан, Шыыс Еуропа, Ресей аумаында тіршілік еткен.
Аустралопитектер
Оларды кптеген азба алдытары Отстік жне Шыыс Африка аумаынан табылан. Аустралопитектер ізашарларына араандаадама едуір дрежеде кбірек сас болан. Олар тік жрген, беті жалпатау, миыны клемі орташа 530 см3 болан.
Тік жретін адам
Ежелгі адамдарды азба алдытары Азия, Еуропа жне Африкадан табылан.
Оларды ылымда тік жретін адам деп атайды. Олар бдан 1 млн - 300 мы жыл аралыында тіршілік еткен.
Тік жретін адамдарды негізгі эволюциялы жетістігі - тас ралдарын жасау, абстрактілі ойлау жне сйлеу нышаны болан.
Неандертальдытар
Бл ертедегі адамдарды азба алдытары Еуропа, Азия, Африкадан кптеп табылан. Ертедегі адамдар 300 - 400 мы жыл брын тіршілік еткен. алымдар осы заманы алашы адамдар, шамамен, 40 мы жыл брын пайда болан деп жорамалдайды. Олар неандертальдытарды арасында мір срген.
Кроманьондытар
Осы заманы типті адамдар кроманьондытар деп аталады. Соы 40 мы жыл ішінде адамны сырты кейпі аса згерген жо деуге болады. Осы заманы алашы адамдардан эволюция барысында Саналы адам пайда болды.
адамтектес маймылдар мен адамдарды бір-бірінен ажырататын басты белгі — миды салмаы. Адамтектес маймылдарды миыны салмаы 750 г-нан аспайды. Миыны салмаы 750 г кезінде бала сйлей алады. Ежелгі адамдарды сздік оры те аз болды, ол тек жеке сздерден ана ралды. Олар сз арылы бір-бірімен байланыс жасап отырды. Е алаш ауымдасып тіршілік еткен адамдар ебек ете жріп, бір-бірімен немі арым-атынаста болды. Олар сз арылы з мірлерінен жинатаан тжірибелерін рпатан-рпака беріп отырды. Сз — адамны ойлау абілетіні дамуына, ебек ралдарын жетілдіруге жне оамды арым-атынастарды крделене тсуіне сер етті.