Панбиология мен пансоциология малімнен срау

37)Генотип жне фенотип деген не? Фенотип (грек. phaіno – кріну жне тип) – азаны онтогенез барысында алыптасан барлы белгілері мен асиеттеріні жиынтыы.Фенотип азаны тым уалау негізі болып табылатын генотип пен сол азаны дамуы жріп жатан оршаан орта жадайларыны зара рекеттесуінен пайда болады. 1909 жылы Фенотип терминін алаш рет дат алымы В. Иогансен (1857 – 1927) сынды. Фенотип ешашан генотипті жалпы крінісі бола алмайды, ол тек белгілі бір олайлы орта жадайында ана жзеге асатын генотип блшегіні крінісі болып табылады. Генотип пен Фенотип арасында наты трдегі байланыс болмайды, яни генотипті згеруі рашан Фенотипті згеруімен атар жрмейді (немесе керісінше). Сондытан генотиптері толы трде бірдей болып келетін бір жмырталы егіздерді зі р трлі тіршілік жадайларында дамып жетілген болса, оларды арасында айтарлытай лкен Фенотиптік айырмашылытарды байауа болады. Микроэволюция барысында срыпталу дарабастарды фенотип тері бойынша жріп отырады. Соны нтижесінде популяцияда генотип арылы баыланатын ажетті деген фенотип тері бар даралар саталып отырады. Популяцияда генотипі р трлі дарабастар болан жадайда фенотип бойынша срыпталу генотип бойынша срыпталуа алып келеді. Генотиптік згергіштік болмаан жадайда, фенотип бойынша срыпталу ешандай нтиже бермейді. Мны Иогансен таза линиялара жргізген срыптау тжірибелері арылы крсетіп берді.Фенотип — бір азаны барлы крінісі мен асиеттеріні жинаы. Генотипті сырты ортамен арым-атынасынан туадыГенотип^[1] (ген жне гр. typos – пішін, лгі) – тірі организмдерді кбеюі кезінде ата-анадан берілетін клеткадаы барлы гендерді жиынтыы.«Генотип» терминін 1909 жылы даниялы генетик В.Иогансен сынан. Оан барлы геном (ядролы гендер) мен плазмогендер (цитоплазмалы гендер) жатады.Генотип азадаы тым уалаушылы асиетті негізі болып есептеледі. Генотип болаша организмні дамуында, рылысында, тіршілігінде, яни барлы белгілерінде, асиеттерінде, фенотипінде крінеді. Организмні тым уалау белгісі немесе асиеттері, оны дамып алыптасуы Генотипті рамындаы белгілі бір генні ызметіне байланысты болады, сондытан бір генні ызметі зін оршаан генетикалы ортаа байланысты.^[2]Мысалы, сімдік жапыраына жасыл тс беретін пигмент хлорофилді тзілуін белгілі бір ген анытайды. Ал ол ген з ызметін атару шін оан олайлы жадай, яни жары ажет. Сонда ана жапыра жасыл тске боялады. Егер сімдікті араы жерде сірсе, ол бозарып кетеді, себебі, ген зіні ызметін толы атара алмааны.

38)Экологиялы проблемалар: аламды проблемаларды ерекше білім саласы - глобалистика зерттейді. Аталан аламды проблемалар зара тыыз байланысты жне барлыы іс жзінде жердегі экологиялы дадарысты даму процесімен амтылады. рбір аламды проблеманы міндетті трде шешу ажет, йтпесе оны дамуы апата - еркешеліктті жойылуына дейін апарып соады. аламды проблемаларды шешу шін аламды, айматы, лтты бадарламалар жасалады, біра олара келісушілік жне йлестірушілік жетіспейді. аламды проблемаларды шешуге жмсалатын шыындарды жартысына жуыын экологиялы проблемаларды шешу шыындары райды. йткені баса проблемаларды ішінде аламды экологиялы проблемаларды е артытау проблема деп санайды.

аламды экологиялы проблемалар - аламды, айматы жне лтты дегейлерде айындалан экологиялы проблемалар кешені. Зор геосаяси проблеманын экологиялы ауіптілігіні мынадай кріністері бар: табии экожйені блінуі, озон абатыны жаруы, атмосфераны, лемдік мхитты ластануы, биологиялы ралуандылыты азаюы жне т.б. Олар тек ана барлы елдерді атысуымен, Б-ны басаруымен шешілуі ммкін. Экологиялы проблемаларды аламдыы оны шешу шін барлы елдерді жігерін жмылдыру ажеттігін тудырып отыр; аруды барлы трлерін азайтпай экологиялы дадарыстан айырылу ммкін еместігі; биосфераны жалпыа орта ластануына арай ядролы соыс ана емес, тіпті жай соысты жргізуді мнсіздігі; азіргі ркениетті технологиялы рылымын айта ру, мір негізі болатын табиатпен зара іс-рекетті жаа сапалы дістері мен ралдарын жасау; оршаан ортаны орау проблемасы бойынша Б органдары жмысыны тиімділігін арттыру жне олара ттенше кілеттік беру. аламды экологиялы мселелер оршаан ортаны р трлі дрежедегі ластануынан орын алады.

Халы арасына экологиялы бiлiм туралы таратуды мемлекеттiк органдар жне оамды бiрлестiктер баралы апарат ралдары арылы жне задара айшы келмейтiн зге де тртiппен жзеге асырады.

Оу орындарыны бiлiм беру бадарына жне меншiк нысанына арамастан, оларда экологиялы пндердi оыту кзделуi тиiс.

оршаан ортаа зиянды сер ететiн ызметке байланысты лауазымды адамдар мен мамандарды ажеттi экологиялы даярлыы болуа жне олар оршаан ортаны орау туралы задар негiздерiн бiлуге мiндеттi. Басшылар мен мамандарды ксiби экологиялы даярлыы оларды ызметке таайындау, аттестациялау жне айта аттестациялау кезiнде ескерiледi.

оршаан ортаны орауды ылыми негiздерiн зiрлеу жне жасау масатында задарда белгiленген тртiппен ылыми зерттеулер жргiзiледi.

оршаан ортаны орау саласындаы ылыми-зерттеу, тжiрибе-конструкторлы жне енгiзу жмыстары, олар лтты (мемлекеттiк) бадарламалара енгiзiлген жадайда, бюджет аражаты есебiнен аржыландырылады. Табии шикiзатты пайдаланатын нерксiп ндiрiсiнi дамуы табии байлы орларыны азаюына ана емес, ол сондай-а табии ортаны ластануына кеп сотырды. нерксiп орындарынан шыатын керексiз алды заттар оршаан табии ортаны топыраын, суын жне ауа кеiстiгiн ластады. Экология проблемасы апата апарып сотырары ха.

Осы орайда, экологиялы бiлiм берудi масаты — жеке адамны бойында табиата деген iзгiлiк атынастарды алыптастыра отырып, “адам-оам-табиат” арасындаы толы йлесiмдiлiк рухында трбиелеу турасында айындалып, бiлiм жйесiнде экологиялы бiлiм мен трбие беру тжырымдамасыны жобасы да жасалып ойылан.

Соны нтижесiнде жеке адам мен оамны табиата деген о кзарасын, экологиялы мдениетiн алыптастыру шiн кейбiр леуметтiк жне экономикалы мселелердi шешу ажеттiгi экологиялы бiлiм берудi басты мiндеттерi болып табылатындыы наты танылан.

Елiмiздi табиаты мен оны байлытары азастан Республикасы халытарыны мiрi мен ызметiнi, оларды траты леуметтiк-экономикалы дамуы мен л-ауатын арттыруды табии негiзi болып табылады десек, бгiнге дейiн адамзат баласы табиат байлытарына таусылмайтын пайда кзi деп арап келгенi де рас.

Алайда, экологиялы проблемалар мойындалан тста табиат пен оам йлесiмдiлiгiн сатау масатында табии ресурстарды пайдалану ыын масатына арай тмендегiше екiге блiп арау маызы айындала тсуде:

-табии ресурстарды экономикалы, экологиялы сауытыру, негелi-эстетикалы ажеттiлiктер шiн шектеулi пайдалану ыы.

-табии ресурстарды адамны мiрi мен тiршiлiгi шiн шектi пайдалану ыы. лемдiк тжiрибе крсеткенiндей, экологиялы проблемаларды табысты шешу мен экологиялы апаттарды алдын-алуды негiзi кез-келген мемлекеттi леуметтiк-экономикалы жйесiн экологияландыру болып табылатынын аартса да, жаа асырды экологиялы дадарыс пен табии длей апаттармен басталуы бгiнгi оам шiн экологиялы ыты сананы жетiлу толаында ойланарлы жадайды алыптастырып отыр.

Бл баытта елiмiз келешекте экологиялы ауiпсiздiк мддесiне мiт артып, “азастан-2030” даму стратегиясыны басымдытарын ескере отырып, азастан Республикасы дамуыны 2010 жыла дейiнгi стратегиялы жоспарына сйкес жне ХХI — асырдаы кн тртiбiнi негiзгi ережелерi мен оршаан орта жне даму жнiндегi 1992 жылы Рио-де-Жанейро декларациясыны аидаларын, сондай-а Иоханнесбургте ткен (2002 жылы) траты даму жнiндегi дниежзiлiк саммиттi шешiмдерiн ескере отырып, азастан Республикасыны 2004-2015 жылдара арналан Экологиялы ауiпсiздiгi Тжырымдамасын бекiтуi.

 

39-осы